جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از راه های تبیین مساله تحول آرای مفسران در برخی از عبارت های قرآنی، فهم میثاق های اجتماعی (قرارداد اجتماعی) عصر مفسر است. میثاق های اجتماعی، عادت های فکری رایج در عصر حیات مفسرند که به گونه ای ناخودآگاه بر تفسیر او از متن قرآنی، اثر می نهند و موجب می شوند که تفسیر مفسر، متناسب با گفتمان های رایج در عصرِ حیات او باشد. از آنجا که مفسران در دوره های تاریخی گوناگونی زیسته اند، با تحول گفتمان ها و به تبع آن، تغییر میثاق های اجتماعی رایج، آرای تفسیری آنان نیز دچار تحول می شده است. در این جستار، تغییرات رخ داده در تفسیر «صبغه اله»، تنها از منظر میثاق اجتماعی بررسی می شود. ابتدا از مبانی نظری و واژه شناسی سخن رفته و سپس دسته بندی و تحلیل دیدگاه های مفسران در باره این عبارت ارایه شده است. در بخش پایانی نیز، مستند سازی تحلیل ها، آمده است.

منقبت به معنای فعل کریمانه مورد اهتمام خاص قرآن و سنت است. با نگاهی گذرا به قرآن، محورهایی چون خویشاوندی با پیامبر (ص)، سبقت در اسلام و ایمان، هجرت، جهاد و فداکاری در راه شریعت همراه با داشتن بصیرت، مهم ترین منقبت ها به نظر می آیند. اهتمام خدا و رسول (ص) به مناقب، جهت الگوسازی برای انسان ها بوده و در برخی مقاطع، توجه به مناقب سبب تحول در جامعه شده است. اخبار مناقب، بخش عمده ای از جوامع حدیثی را در بر گرفته و در میان این اخبار آنچه مربوط به عترت (ع) است از امتیازات ویژه ای چون کثرت تعداد، محتوای برتر، انتشار و شهرت، صحت سند و نقل همگانی برخوردار بوده و این در حالی است که جریانات حاکم بر مسلمانان نوعا در جهت محو مناقب اهل بیت (ع) حرکت کردند. از طریق مطالعه در تاریخ صدر اسلام و تامل در اقدامات تخریبی مرتبط با عترت (ع) و فضایل شان این نتیجه حاصل می شود که حفظ و انتشار مناقب اهل بیت (ع) در گذر تاریخ، جلوه ای از حاکمیت اراده الهی در روشن ماندن مشعل هدایت است.

پیشینه آشنایی اروپاییان با اسلام بسی طولانی است و در این میان دسته ها، طیف ها و طبقات گونه گون با پیش فرض ها و معیارهای خویش هر کدام برداشتی خاص از اسلام داشته اند که در این میان طبقه روشنفکر و فرهیخته اروپایی نیز دیده می شود؛ در این دسته اخیر، گاه افرادی را می یابیم که چنان شیفته این دین و فرهنگ آن می شوند که جریان اصلی زندگی خویش را صرف استغراق در آن می کنند؛ بانو اوا دو ویتری از این دسته است. از این نویسنده فرانسوی که تاکنون بیش از چهل اثر به چاپ رسانیده و اینک یکی از پرآوازه ترین محققین فرانسوی در عرصه عرفان اسلامی و ترجمه آثار مولوی به فرانسه به شمار می رود در سال 1995م. در پاریس اثری انتشار یافت بنام «اسلام: چهره دیگر». سعی در این اثر توصیف چهره دگرگونه ای از اسلام است (بر گرفته از دریافت های باطنی و شخصی وی) که به عقیده او در هیاهوی روزنامه ها، مجلات و رسانه ها به درستی بدان پرداخته نمی شود ولی او آنرا بسیار جذاب یافته است ...

قرائتی از سوره عصر که مغایر با قرائت های معتبر قرآن کریم می باشد به امیر مومنان (ع) نسبت داده شده است، از آن جهت که این قرائت در بردارنده اضافه هایی بر سوره عصر است، پذیرش آن به معنای حذف بخش هایی از قرآن کریم است، بررسی اسناد دو روایتی که این قرائت را به امام (ع) نسبت می دهد، بیانگر این است که این روایات از جمله اخبار آحاد است و جز توسط یک راوی مجهول الحال نقل نشده است، ابو اسحاق سبیعی تنها کسی است که روایت را از آن راوی نقل کرده است، روایت های ابو اسحاق از جهت عدم تصریح به سماع و تحدیث و نیز تدلیس او مورد نقد جدی رجالیان و محدثان قرار دارد، علاوه بر آن ابو اسحاق در سال های پایانی عمر از حافظه مناسبی برخوردار نبوده است، قرائت منسوب همراه با اختلاف نیز نقل شده است به گونه ای که این اضطراب و آن اخلال در سند، پذیرش آنرا ناممکن می سازد.

 آیه ولایت به اعتقاد شیعه و بسیاری از دانشمندان اهل سنت در باره حضرت علی (ع)، هنگامی که در حال رکوع انگشتر خویش را به سائل بخشیدند، نازل شده و نزد شیعیان از آیات مهم اثبات کننده امامت و حاکمیت حضرت علی (ع) به شمار می رود. استدلال شیعه به این آیه بر اثبات امامت و حاکمیت حضرت علی (ع) با اشکالات متعددی از جانب دانشمندان اهل سنت مواجه شده که هریک از آنها در کتاب های تفسیری و کلامی تشیع به تفصیل مطرح و جواب هایی کامل به آنها داده شده است. تنها موردی که در بسیاری از کتاب های شیعه مطرح نشده و در مواردی که مطرح شده نوعا، به نظر نگارنده، با جواب های کافی و کامل همراه نبوده، اشکال مهم آلوسی، عالم و مفسر بزرگ اهل سنت، بر استدلال شیعه به این آیه، در زمینه اثبات امامت حضرت علی (ع)، مبنی بر لزوم نفی امامت سایر امامان شیعه (ع) در استدلال شیعه به این آیه است. در این مقاله تلاش شده است پاسخی کامل و مبسوط به این اشکال داده شود.

رشوه از جمله مفاسد اخلاقی و بلایای بزرگ اجتماعی است که منشای سودجویی، پلیدی، ظلم و بی عدالتی، پایمال شدن حقوق دیگران و سبب به وجود آمدن جو بی اعتمادی در جامعه می گردد. رشوه ممکن است به صورت مالی، فعلی یا قولی باشد. نظر مشهور میان فقهاء این است که متعلق رشوه مال است، اما سوالی که مطرح است این است که آیا فعل و قول می تواند متعلق رشوه قرار گیرد؟ برخی از فقها قایل به تعمیم آن شده اند و بعضی دیگر فقط رشوه مالی را حرام دانشته اند، اما مشهور در این مورد نظر خاصی ابراز نکرده اند. آنچه دراین مقاله مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد، تعمیم یا عدم تعمیم رشوه به فعل و قول، بررسی اقوال فقهای موافق و مخالف در این مورد و در نهایت بیان نظریه مختار که حرمت رشوه غیرمالی اعم از قول و فعل و تفصیل میان رشوه عملی (فعلی) و رشوه قولی در مسوولیت مدنی و کیفری و عدم آن است.

عقیده مشهور حقوقدانان این است که شفعه یکی از اسباب تملک است و از این رو آنان با توجه به مخالفت این نهاد حقوقی با اصل آزادی قراردادها و دیگر قواعد عمومی مانند منع تملک و تملیک قهری، شفعه را خلاف قاعده تلقی می کنند. از این جهت می توان پرسید که در حالی که جای این سوال است که چرا قانون باید به شهروندان ابزاری خلاف قاعده جهت تملک عطا نماید که گاه به زیان دیگران تمام می شود. اعطای حق شفعه، تدبیری است برای جبران ضرر شفیع نه ابزاری برای تملک. از سوی دیگر تفاوتهای عملی و نظری هر یک از این دو دیدگاه بر حقوقدان پوشیده نیست: اگر شفعه ابزاری برای تملک باشد با توجه به خلاف قاعده بودن آن باید محدود به شرایط ماده 808 ق.م باشد و اگر ابزاری جهت جبران خسارات شفیع باشد باید با توجه به قاعده لاضرر و قواعد عمومی مسئولیت مدنی به نحو وسیعی تفسیر گردیده و محدود به شرایط ماده 808 ق.م نگردد. با این حال حتی اگر شفعه ابزار جبران خسارت باشد، در مواردی با قواعد عمومی مسئوولیت مدنی معارض بوده و از این منظر نیز باید تا حدودی استثنایی و محدود تفسیر گردد. بنابراین تنها با دخالت قانونگذار به صورت گسترش قلمرو شفعه، یا مانند دیگر کشورهای اسلامی با ایجاد نهاد حقوقی دیگری تحت عنوان «حق استرداد» می توان خسارات احتمالی را جبران کرد.

علمای رجال، غالبا، عکرمه محدث و مفسر مشهور تابعی (م/ 105 ه ق) را به فرقه خوارج منتسب کرده اند. مقاله حاضر، با هدف بررسی صحت و سقم این مساله و یافتن میزان دلبستگی عکرمه به خوارج با بهره گیری از شیوه استخراج مطالب از متون و تحلیل آنها فراهم شده تا پژوهندگان علوم قرآنی و حدیث را در شناخت دقیق تر این راوی کثیرالنقل یاری کند. آنچه از رهگذر تطبیق اندیشه های بنیادین مورد اتفاق فرقه های خوارج، یعنی زهد، انکار عثمان و علی (ع)، ظلم ستیزی، اعتقاد به عدم انحصار خلافت در قریش و نیز اندیشه های مورد اختلاف آنها نظیر قول به تقیه و تکفیر مرتکب کبیره، با افکار و افعال عکرمه دریافت می شود آن است که وی در تمام موارد یادشده به جز انکار علی (ع)، با خوارج هم عقیده بوده است. در عین حال، بخشی از روایات او در حوزه تاریخ صدر اسلام، فقه و کلام با باورهای شیعی هم خوان است، ولی با وجود این، نمی توان او را فردی با گرایش های شیعی ارزیابی کرد.

ماده 10 قانون مدنی ایران اشعار می دارد قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آن را منعقد نموده اند درصورتی که مخالف صریح قانون نباشد، نافذ است. حقوقدانان این ماده را ناظر به اصل «آزادی قراردادی» دانسته و صحت قراردادهای نامعین را نیز از آن استفاده نموده اند. درفقه اسلامی نیز پذیرش اصل غیرحصری بودن عقود مورد اختلاف فقها و حقوقدانان اسلامی است. فرضیه مقاله حاضر این است که یکی از مبانی فقهی قراردادهای نامعین درکنار مبناهایی چون استناد به عموم ادله عقود، می تواند دلیل صحت و نفوذ شروط ابتدایی باشد. برای اثبات این مدعا تلاش شده است ابتدا دلایل قائلان به عدم نفوذ شروط ابتدایی طرح، و به اشکالات آنها پاسخ داده شود، سپس پنج دلیل برای صحت و نفوذ شروط ابتدایی ارائه می شود. در پایان مقاله بیان می شود که شرط ابتدایی درصورتی که دارای دو طرف بوده و یک تعهد طرفینی باشد، نوعی قرارداد است که می تواند در قالب قرارداده های معهود( شناخته شده) درفقه و حقوق عرفی نباشد. ضمن آنکه واجد شرایط عمومی صحت قراردادها و عقود باشد. بدین ترتیب عموم ادله شروط مانند «المومنون عند شروطهم» می تواند مبنایی برای صحت و مشروعیت قراردادهای نامعین تلقی شود.

«ره بی بازگشت» دریچه ای است به افکار و زندگانی محیی الدین بن عربی، چهره پرآوازه عرفان اسلامی، نوشته کلود اداس. نام کلود اداس، بانون پژوهشگر انگلیسی زبان، در عرصه پژوهشهای اسلامی خاصه ابن عربی شناسی نامی آشناست؛ از وی چندی پیش نیز «در طلب گوگرد سرخ: زندگانی ابن عربی» به چاپ رسید (انجمن متون اسلامی، 1993م.).