جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

درباره چگونگی زمین أخروی در مقایسه با زمین دنیوی ابهام‌هایی وجود دارد. آیه 48 إبراهیم: «یَوْمَ تُبَدَّلُ الأَرْضُ غَیْرَ الأَرْضِ وَ السَّماواتُ وَ بَرَزُوا لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ» به‌صراحت از تفاوت زمین دنیوی و أخروی سخن به‌میان آمده است. مفسران، تفاسیر و تأویل‌های مختلفی را درباره این آیه داشته‌اند. برخی تبدّل یادشده در قرآن را از جنس تبدّل در صفات و أعراض و گروهی آن را تبدل ذاتی و جوهری دانسته و برخی نیز از فهم‌ناپذیری نوع تبدّل مورد بحث سخن گفته‌اند. تلاش این مقاله بر آن است تا ضمن تبیین أقوال گوناگون موجود، با عنایت به ریشه مشترک اختلاف آراء راهکاریی جهت حل اختلاف‌ها و برون‌رفت از ابهام‌ها ارائه نماید؛ ازاین‌رو با بیان مطالبی از تفسیر ملاصدرا و حرکت جوهری این احتمال می‌‌رود که این تبدل باید به‌صورتی باشد که در عین حالی که ویژگی‌های ماده را ندارد و ذاتاً عوض می‌‌شود، به‌صورتی نباشد که یک نظامی جمع شود و نظام جدیدی جایگزین آن گردد.

از اصول معاشرت، معاشرت بر مدار «معروف» است. معروف، هر کاری است که به دید عقل و نقل، نیکو و زیبا باشد و منکَر هر کاری است که نزد عقل و نقل ناشناخته باشد. معروف، همه اموری را که عنوان‌هایی مانند خیر، صلاح، فلاح، جمیل و حَسَن بر آنها منطبق‌اند، دربرمی‌گیرد و با همین معیار، اموری که عنوان‌هایی مانند شرّ، فساد و قبیح بر آنها منطبق‌اند، منکَرند. معاشرتِ معروف‌مدار معنایی‌ گسترده‌تر از قانونمداری‌ و عدل‌گرایی‌ دارد و افزون بر رعایت حق‌ قانونی‌ و عادلانه، کارهای‌ متعالی اخلاقی‌‌ را نیز دربرمی‌گیرد. در قرآن کریم، معروف‌مداری در مصادیقی از معاشرت یاد شده است: در معاشرت با همه مردم؛ با پدر و مادر؛ با زنان؛ با اقشار آسیب‌پذیر؛ در سخن گفتن؛ در وصیت؛ در قصاص و دیه.

در باره جنبه ادبی و مدلول عبارت قرآنی «لیس کمثله شیء» دیدگاه‌های متعددی از سوی مفسران و ادیبان مطرح شده است. توالی الفاظ «کَ» و «مِثْل» در آیه شریفه از جنبه ادبی، توهم حشو و از جنبه معنایی، توهم اثبات مِثْل برای خدا را به دنبال داشته که صاحب‌نظران در صدد پاسخ به آن برآمده‌اند. پژوهش حاضر با روش توصیف گزاره‌ها به همراه تحلیل، استنطاق و مقایسه دیدگاه‌ها، آراء مفسّران در خصوص آیه فوق را بر اساس ترتیب تاریخی، ذیل عناوین نه‌گانه استقراء نموده و پس از ذکر دلایل و مستندهای هر رأی، اشکال‌های هر دیدگاه را نیز مطرح نموده است و این دیدگاه را در باره معنای آیه شریفه یاد شده طرح نموده که لفظ «کَ» در آیه، نفی تشبیه از بعض صفات الهی و لفظ «مِثْل» نفی تشبیه از ذات الهی را بر عهده دارد و این دو لفظ هم‌پوشانی و اشتراک معنایی ندارند تا اولاً: در معنای آیه خللی پدید آید و در نتیجه موجب اثبات مثل برای خدا شود و ثانیاً: موجب حشو نیستند تا نیازی به زائد گرفتن لفظی در آیه باشد.

آیات 68 و 69 سوره نحل به فرآیند تولید یکی از نعمت‌هایی که محصول وحی الهی به زنبور عسل است، پرداخته است. مهمترین فراز این آیات، کاربست واژه وحی نسبت به زنبور عسل است. در چیستی و چگونگی این وحی نظرهای مختلفی مطرح شده که جنبه حشره بودن زنبور بر بسیاری از این نظرها سایه افکنده و سبب گرایش برخی از مفسران به نظرهایی مانند غریزی بودن این نوع از وحی شده است. در مقاله حاضر ضمن گزارش و نقد دیدگاه‌های مختلف مفسران در این باره به تبیین نظر مختار پرداخته است. نظر مفسران در خصوص وحی به زنبور عسل، ذیل دو دسته عمده وحی رسالی و غریزه حیوانی مطرح شده است. بر پایه نتایج به‌دست آمده: وحی در این آیه ارتباطی با اعمال غریزی زنبور عسل ندارد، بلکه این وحی از سنخ وحی‌ای است که خدای متعال به انبیاء(ع) فرستاده که به احتمال زیاد همراه با قول خاص حیوانات است.

تحقیق حاضر به دنبال کشف دیدگاه قرآن کریم درباره سازوکارهای درونی اثرگذاری نظارت خدای متعال بر رفتار انسان در پیشگیری از کجروی است. حاصل تحقیق، شناسایی پنج سازوکار اثرگذاری نظارت خدا است: آثار درونی تقویت، حیا، خشیت، نظارت عاطفی و نظارت ارزشی. برخی از آیات قرآن کریم کارکرد این سازوکارها را ارتقا می‌بخشد که ازجمله می‌توان به تأکید بر قطعیت تشویق و تنبیه، تأکید بر وابستگی همه‌جانبه انسان به خدا، تقویت میزان دلبستگی به خدا، یادآوری نظارت و قدرت خدا و ویژگی‌های آن اشاره کرد. همچنین برخی از دستورالعمل‌های عبادی قرآن در ارتقای اثرگذاری این نظارت، مؤثر است؛ دستورالعمل‌هایی مانند امر به اقامه نماز، ذکر کثیر، قرائت قرآن، دعا و درخواست نیازها از خدای سبحان. روش به‌کاررفته در این پژوهش، تحلیل محتوای کیفی است که قابلیت دارد تا به فهمی از آیات برسد که در علوم اسلامی و اجتماعی از روایی برخوردار باشد.

یکی از مسائل مورد توجه اندیشمندان مسلمان به خصوص مفسران قرآن، موضوع کفایت یا عدم کفایت به سعادت رساندن هر یک از قرآن و اهل بیت‌^ به ‌تنهایی و نیز نقش آن دو نسبت به یکدیگر است. مقاله حاضر بر پایه تفسیر آیه تبیان به دنبال پاسخ قرآنی به موضوع فوق به روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و جمع‌آوری اسنادی در آیات، روایات و کتب تفسیری و تحلیل اطلاعات به‌صورت مفهومی، گزاره‌ای و سیستمی است. هدف تحقیق فراهم‌سازی زمینه تقریب هر چه بیشتر بین مذاهب اسلامی بر پایه آیات قرآن و روایات پیامبراکرم| است. یافته تحقیق این است که آیه تبیان نیز همانند حدیث ثقلین دلالت دارد بر اینکه قرآن کریم و عترت طاهرین^ در هدایت‌گری تام انسان‌ها به سرمنزل کمال، نیازمند یکدیگر و مکمل هم هستند و برای نیل به کمال مطلوب باید به هر دو تمسک کرد.

امر به معروف و نهی از منکر از جنبه‌های گوناگون قابل تجزیه و تحلیل است. مقاله حاضر در صدد است تا با تمسک به تفسیر کامل آیات امر به معروف و نهی از منکر و رهنمودهای معصومان^ رابطه این دو فریضه را با قانون‌مدار شدن تبیین نماید. هر اندازه به امر به معروف و نهی از منکر پای‌بندتر باشیم، نسبت به قوانین مورد تأیید اسلام تعهد بیشتری نشان خواهیم داد. تربیت انسان قانون‌مدار از جمله اهداف تربیتی است که برای امر به معروف و نهی از منکر در نظر گرفته می‌شود. مبانی مستحکم، اصول پایدار و روش‌های متناسب با انتشار فرهنگ و ارزش‌های الهی از الزامات تحقق اهداف مزبور هستند. برای رسیدن به نتیجه مطلوب نباید به کمتر از تربیت شهروند قانون‌مدار مطابق شئون و ارزش‌های قرآنی بسنده شود.

قرآن کریم در آیات مختلف، برای اثبات امکان رستاخیز انسان پس از مرگ، به تبیین مراحل تکامل انسان در دوران جنینی پرداخته است. پژوهش حاضر درصدد است تا اثبات کند که این آیات که حاوی اشارات و شگفتی‌های علمی است، از زیبایی بلاغی و آوایی نیز برخوردارند. تفسیر ادبی و علمی آیات مورد نظر با روش توصیفی ـ تحلیلی، از منابع موثّق کتابخانه‌ای انجام شده است؛ همچنین از یافته‌های قطعی جنین‌شناسی، برای فهم دقیق‌تر تفسیر آیات استفاده گردیده است. در این تحقیق، در آیات 17 و 18 نوح، آیات 5 تا 8 طارق، آیات 45 تا 47 نجم، آیات 12 تا 16 مؤمنون و آیه 5 حج؛ شش مورد اشاره و شگفتی علمیِ جنین‌شناختی و بیش از 40 مورد زیبایی بلاغی ارائه گردیده است. این یافته‌ها نشان می‌دهد که شگفتی‌های علمی آیات ناظر به جنین‌شناسی با اعجاز ادبی همراه شده است.

دشمنی قوم یهود بنی‌إسرائیل با جبرئیل× به دوران پیامبران بنی‌إسرائیل باز می‌گردد که اوج بروز این دشمنی، به زمان پیامبرخاتم| می‌رسد. هدف تحقیق حاضر، دست‌یابی به علّت دشمنی یهود با جبرئیل× با تأکید بر آیه 97 بقره است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بر پایه گزارش تفاسیر، برجسته‌ترین بهانه‌های ابرازشده از سوی یهود برای دشمنی با جبرئیل از این قرار است: آورنده عذاب و جنگ و شدّت، عدم جلوگیری جبرئیل از تخریب بیت‌المقدّس توسط بخت‌النّصر، تعبیر خواب دانیال توسّط جبرئیل در مورد تخریب اورشلیم، آگاه‌سازی حضرت محمّد| از أسرار یهود، تغییر نبوّت از بنی‌إسرائیل به بنی‌إسماعیل، بشارت به نبوّت پیامبراکرم| و امامت امام ‌علی× و امامان پس از ایشان. نتایج این پژوهش، نشان می‌دهد که مهمترین عوامل دشمنی یهود با جبرئیل عبارت است از: روحیه خود برتربینی و همچنین نگرش نا‌صحیح نسبت به اصل توحیدکه موجب عدم تمکین آ نان نسبت به فرامین الهی شده است.

سخن گفتن در مهد و کهل، یکی از زوایای مختلف زندگانی حضرت عیسی× است که قرآن کریم در آیاتی بدان پرداخته است. کیفیت‌سنجی سخن گفتن در مهد، عمده‌ترین محور اختلاف‌نظر مفسران است. به‌نظر مشهور تکلم عیسی× مربوط به دوران شیرخوارگی و معجزه الهی و رافع اتهام ناپاکی مریم قدیسه و اثبات‌کننده نبوت عیسی× است؛ اما برخی به دلیل عدم تصریح قرآن کریم به تکلم عیسی در شیرخوارگی، آن را مربوط به دو یا سه‌سالگی دانسته و معتقدند گرچه طفل در این سن به‌طور عادی می‌تواند تکلم کند؛ اما تکلم عاقلانه و وزین عیسی× در پاسخ به شبهه ناپاکی مادر در سنی که کودک هیچ فهمی از آن ندارد، باعث شد مخاطبان آن را نشانه‌ای از نشانه‌های الهی بدانند. نوشته پیش‌رو ضمن ارائه خاستگاه بحث، این دیدگاه را به بوته نقد کشانده و باورمند است چنین تفسیری به دلیل ناسازگاری با دلیل عقلی و حکمت تکلم در مهد، و نیز ناهماهنگی با سیاق آیات و داده‌های روایی، قابل پذیرش نیست.