سازگاری إسناد حسنات و سیئات به خدا و انسان در آیات 78 و 79 سورۀ نساء در اندیشۀ فخر رازی و امام خمینی | کتابخانه مجازی الفبا

رحمان عشریه

فارسی

متن

ر:پایگاه موقت (پژوهشهای تفسیر تطبیقی- سال 1399- دوره 6- شماره 1- از صفحه 161 تا 186)

منبع: پژوهشای تفسیر تطبیقی؛ دوره 6، شماره 11 - شماره پیاپی 11
بهار و تابستان 1399؛ صفحه 161-186
کلیدواژه‌ها: حسنات سیئات خیرات شرور فخررازی امام خمینی

تازه های تحقیق: نتیجه‌گیری: از رهگذر این جستار، مطالب زیر قابل استنتاج است: 1. فخر رازی با پذیرش دیدگاه کسب، اسناد طاعات و معاصی به خدا را پذیرفته و تعبیر «کلٌّ مِّنْ عِندِ اللَّهِ» (نساء:78) را هم شامل طاعات و هم شامل معاصی می‌داند. به باور وی، تعبیر «مَّا أَصَابَکَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ» نه تنها با عبارت پیشین (کلٌّ مِّنْ عِندِ اللَّهِ) منافات ندارد، بلکه دلیلی بر اثبات نظریۀ کسب و اسناد ایمان به خداست. 2. فخر رازی نسبت به بخش دوم آیه (مَا أَصَابَکَ مِن سَیئَةٍ فَمِن نَّفْسِکَ) که ظاهرش با عمومیت آیۀ پیشین ناسازگار است، دو پاسخ می‌دهد: یکم. اسناد سیئه به انسان از باب رعایت ادب الهی است؛ دوم. اسناد سیئه به انسان از باب استفهام انکاری است؛ مانند فرمایش حضرت ابراهیم(ع): «هذا رَبِّی‏» (انعام:76) که بیشتر مفسران، این جملۀ حضرت ابراهیم(ع) را استفهام انکاری دانسته‌اند. 3. امام خمینی در سایۀ نظریۀ «امرٌ بین‌الامرین» و با بهره‌گیری از اصول حکمت متعالیه، با تقسیم ریشۀ بحث به چهار اصل، به حل چالش موجود در آیه می‌پردازد: یکم. اسناد حقیقی خیرات به خداوند متعال؛ دوم. اسناد مجازی خیرات به ممکنات؛ سوم. اسناد حقیقی شرور به ممکنات؛ چهارم. اسناد مجازی شرور به خداوند متعال. 4. امام خمینی در سایۀ این چهار اصل، میان آیات موردبحث جمع می‌نماید به این صورت که عبارت «قُلْ کلٌّ مِّنْ عِندِ الله» (نساء:78) ناظر به مطلق اسناد خیرات و شرور به خداست به این صورت که هم شامل اسناد حقیقی خیرات به خدا می‌شود و هم اسناد مجازی شرور به خدا را دربرمی‌گیرد؛ و تعبیر «مَّا أَصَابَکَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ وَ مَا أَصَابَکَ مِن سَیئَةٍ فَمِن نَّفْسِک» (نساء:79) کیفیت اسناد پیشین را شرح می‌دهد به این صورت که «حسنات» اسناد حقیقی به خدا دارند و «شرور» اسناد حقیقی به انسان. 5. «اسناد حقیقی خیرات به خدا» نقطۀ مشترک میان دیدگاه فخر رازی و امام خمینی است اما بقیۀ محورهای آن دو دیدگاه، در شمار نقاط اختلافی آنهاست که در متن نوشتار مورد ارزیابی قرار گرفته است.

مقاله

Mods Doblin core Marc xml MarcIran xml