جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آنگلیکا نویورت از قرآن‌پژوهان مهم عصر ماست که با انتقاد از غرض‌ورزی‌های معهود در قرآن‌پژوهی خاورشناسان، بر آن شده تا با رویکردی تاریخی مبتنی بر روش تاریخی-انتقادی مطالعات عهدین، فهمی نوین از قرآن ارایه کند. وی در کتاب «قرآن و باستان متاخر»، که در حکم مقدمه تفسیر چند جلدی وی از قرآن نیز هست، به تشریح رویکرد خود پرداخته است. در این رساله، برای پاسخ به این مساله که قرآن‌پژوهی نویورت و مبانی و/یا نتایج آن چه تاثیری بر باور اصالت وحی نزد شیعه دارد، ابتدا به تبیین پیش‌فرض‌ها و مبانی مستقیم و غیر مستقیم نویورت، که اساساً تاریخی نیستند و ماهیتی هستی‌شناسانه و/یا کلامی دارند، پرداخته شده‌ و سپس این پیش‌فرض‌ها در بوته نقد قرار گرفته است. نویورت عملاً منکر نبوت پیامبر اسلام -صلی الله علیه و آله- است و قرآن را برگرفته از متون عهدینی می‌داند که در تعامل اعلان‌کننده و مخاطبش به صورت تدریجی شکل گرفته است. سایر مبانی هسی‌شناسانه وی به طور خلاصه عبارتند از: برخی آیات قرآن مطابق با واقع نیستند، برخی سور جزء قرآن نیستند، برخی آیات بعداً به سوره‌ها اضافه شده‌اند، مناسک اسلامی مبتنی بر مناسک مشرکان و اهل کتاب است، آثار مسلمانان فاقد ارزش علمی هستند و اینکه وحی نوعی تجربه عرفانی است و محتوای لفظی ندارد. پس از نقد و بررسی این مبانی، نتیجه آن است که نویورت از حد یک مطالعه پدیدارشناسانه فراتر رفته و اظهار نظرهای الهیاتی و کلامی داشته است. به علاوه، او در این مسیر دچار خطاهای منطقی شده است، من جمله عدم ارایه دلایل کافی برای ادعاهایش، عدم پایبندی همیشگی به مبانی خود، گزینشی عمل کردن در رجوع به آیات قرآن و ترجمه و تفسیر آنها و گزینشی عمل کردن در مورد شواهد تاریخی. از سوی دیگر با مراجعه به نظرات علامه طباطبایی و تبیین دیدگاه او در باب حقیقت قرآن و وحی الهی، معلوم شد که در باور شیعه، قرآن کلام خداست که با الفاظ بر پیامبر اسلام -صلی الله علیه و آله- نازل شده است و حضرتش مطابق با اراده الهی آن را بر مردم تلاوت کرده است. در نهایت نشان داده شد که مطالعات و رویکرد نویورت از اساس با باور شیعه در تعارض است و به جهت آمیخته بودن با پیش‌فرض‌های غیرموجه و غرض‌ورزانه ، نمی‌تواند به فهم درستی از قرآن منجر شود.

پژوهش حاضر با عنوان ",نقد و بررسی آراء ابن تیمیه در مهدویت و تاثیرپذیری وی از نصیریه", به تحلیل و بررسی میزان تاثیر پذیری ابن تیمیه از نصیریه نسبت به مسئله مهدویت و تطبیق آن بر اراء شیعه می پردازد. پژوهش حاضر به هدف کاوش تاثیر پذیری ابن تیمیه از نصیریه نسبت به مسئله مهدویت و تطبیق آن بر آراء شیعه، پرداخته است. نصیریه یکی از فرق غالی شیعه بود که در دوران زندگی ابن تیمیه در شام، به ویژه حلب و اطراف آن، می‌زیستند و در برخی عقاید و اعمال عبادی نظیر. . . . دچار انحرافات و غلو بودند. به نظر می‌رسد ابن تیمیه در نقد عقاید شیعیان نسبت به مهدویت از نصیریه بهره برده و عقاید آنان را بر شیعه تطبیق داده است، از این رو رسالت نوشتار حاضر با روش تحلیلی توصیفی بر این قرار گرفت که ابن تیمیه چگونه در نقد تشیع از آرای گروه نصیریه استفاده نموده و آن را به تمامی شیعیان تعمیم داده است. دست آمد پژوهش با بهره گیری از سنجه. . . . . (مثلا آیات قرآن، روایات اسلامی، مبانی کلامی شیعه و. . . .) این است که نقدهای ابن تیمیه در زمینه مهدویت نسبت به شیعه اثنا عشری درست نبوده، از سویی گروه نصریه در این دوران، در برخی مسائل مهدویت مانند نیابت و نایبان امام زمان، مصداق‌شناسی حضرت مهدی (علیه‌السلام)، و مسائل مربوط به ظهور و یاران حضرت مهدی، با شیعه اثنی عشری اختلاف نظر داشتند. تاثیر پذیری ابن تیمیه از نصیریه نیز نسبت به مساله مهدویت محرز نیست.

بنیادگرایی از اصطلاحات موردتوجه در حوزه‌های مختلف علوم انسانی محسوب می‌شود. مفهومی که ذیل اصول‌گرایی معتقدان به یک باور مرکزی جزم اندیشانه در جهان اکنونی وقتی خود را مکلف به عمل می‌بینید گاه نتایج دهشتناکی را به همراه دارد. کتاب بنیادگرایی پیکار در راه خدا در یهودیت، مسیحیت و اسلام که تألیف کارن آرمسترانگ نویسنده و پژوهشگر انگلیسی‌ست که بعد از تجربه 7 ساله راهبه کاتولیک بودن در دانشگاه آکسفورد ادبیات کلاسیک و مدرن خوانده است. هدف از تحقیق حاضر بررسی دیدگاه‌های خانم کارل آرمسترانگ در مورد عوامل تاریخی، سیاسی، کلامی و نظری شکل‌گیری بنیادگرایی اسلامی است. این تحقیق از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش از دسته تحقیقات توصیفی از نوع تحلیلی می‌باشد. بر اساس یافته‌های تحقیق حاضر می‌توان گفت آرمسترانگ بر این عقیده است که بنیادگرایی عارضه‌ای خاص مدرنیته است؛ او مؤلفه‌های این رویکرد و خاستگاه حرکات خشونت‌آمیز دینی و تروریسم را نیز تشریح کرده است. به زعم آرمسترانگ بنیادگرایی فقط مختص اسلام نیست و می‌توان نمونه‌های آن را در ادیان دیگر یافت؛ او این دیدگاه را به تفصیل تشریح کرده است. با این‌که نویسنده تصریحی به بشری بودن دین اسلام نمی‌کند ولی در جستجوی منابع دانش پیامبر به توصیه‌ها و کمک‌های ورقه‌ابن نوفل رسیده و آن را پررنگ می‌کند. ازجمله اشکالات محتوایی روشی نویسنده،‌ استناد به کتا‌ب‌ها و گزارش‌های تاریخی غیرموثق و رد شده اسلامی یا گزارش‌های شاذ و نادر است. وجود خلأ تاریخی در ذکر وقایع، برجسته کردن وقایع کم اهمیت و عبور کردن از وقایع مهم و ... نمونه‌هایی از اشکالات روشی این کتاب است.

شناخت عقاید فرقه‌های اسلامی از منابع اصلی آن‌ها یک وظیفه‌ی ضروری برای امت اسلامی است، به‌ویژه فرقه‌هایی که خود را مسلمان می‌دانند اما به دلیل برخی رویدادهای تاریخی، مسلمانان پذیرش کاملی از اسلام آنان ندارند. یکی از مهم‌ترین این فرقه‌ها، خوارج هستند. آن‌ها دارای نشانه‌ها و آثار ویژه‌ای هستند که لازم است ما آن‌ها را به‌طور دقیق و واقعی بشناسیم، نه صرفاً از دیدگاه دیگران. بررسی کتاب «همیان الزاد إلی دار المعاد» و تحقیق در مورد آن نشان می‌دهد که دیدگاه‌های فرقه اباضیه تا حد زیادی بر اساس آموزه‌های قرآن کریم شکل گرفته است. محمد بن یوسف اطفیّش (1820 - 20 مارس 1914)، یکی از دانشمندان مسلمان الجزایری و از رهبران فرقه‌ی اباضیه و فعالان جنبش اصلاحات در الجزایر بود. وی در فقه، ادبیات، زبان‌شناسی و تفسیر قرآن تخصص داشت و به خاطر مخالفت شدید با استعمار فرانسه و علاقه‌ی فراوانش به جهان اسلام شناخته می‌شد. او تأثیر بسزایی در مسائل سیاسی کشورش و حرکت‌های اصلاح‌طلبانه داشت و تا پایان عمر خود در تدریس، نگارش و هدایت مردم فعال بود. وی در زادگاه خود در سن 96 سالگی درگذشت. این پژوهش با هدف بررسی عقاید فرقه‌ی اباضیه و مطالعه‌ی روش‌های تفسیری آن‌ها انجام شده است. همچنین، به‌طور خاص بر روش تفسیری کتاب «همیان الزاد» به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تفاسیر اباضیه تمرکز دارد. این تحقیق مبتنی بر گردآوری مطالب مورد نیاز از منابع اصلی شامل کتاب‌ها، مقالات، پژوهش‌ها و نشریات است. همچنین، استخراج آیات مرتبط با عقاید و نحوه‌ی تفسیر آن‌ها از «تفسیر همیان الزاد» از روش‌های اصلی تحقیق بوده است. سپس، این تفاسیر مورد نقد و تحلیل قرار گرفته تا شیوه‌ی استدلال و روش‌های استخراج احکام بررسی شود. پژوهش به چندین نتیجه مهم دست یافته است، از جمله: - دیدگاه اباضیه در مورد صفت ",وجه", به دیدگاه اشاعره نزدیک‌تر است. - دیدگاه اباضیه در مورد صفت ",عین", مشابه دیدگاه امامیه و معتزله است. - نظر اباضیه درباره‌ی صفات ",عرش", و ",استواء", به دیدگاه معتزله نزدیک‌تر است. - شباهت‌هایی میان دیدگاه اباضیه و امامیه در رابطه با صفت ",دست", مشاهده می‌شود. - دیدگاه اباضیه درباره‌ی صفات ",آمدن", و ",نزدیک شدن", نیز به دیدگاه امامیه نزدیک است. پژوهش پیشنهاداتی را در این زمینه ارائه می دهد. یکی؛ مطالعه‌ی تفاسیر مختلف قرآن از مذاهب گوناگون و مقایسه‌ی آن‌ها برای انتخاب دیدگاه‌های صحیح‌تر و دیگری؛ بررسی دیدگاه‌های اباضیه در زمینه‌ی صفات الهی و آیات مربوط به معاد در هنگام مطالعه‌ی این مباحث.

با وجود اینکه مقارن ظهور اسلام هنر بارز مشرکان عرب، نکته سنجی در فصاحت و بلاغت بود، در میدان تحدی با قرآن از انشاء یک سطر عربی نظیر قرآن فرو مانده و به ناچار دست به شمشیر بردند و کسانی هم که به خیال خود متونی شبیه قرآن سروده بودند، خود را رسوا و مفتضح ساختند و کسی از این میدان سربلند بیرون نیامد. در عصر حاضر نیز همچون گذشته گروهی از معاندان، به انگیزه دشمنی با اسلام و قرآن و با کمک گرفتن از برخی عرب زبانان مخالف قرآن، به ساخت متونی شبیه سوره‌های قرآنی پرداخته و آن‌ها را پخش نموده‌‌اند و حتی پا را فراتر نهاده و اقدام به آوردن قرآنی جعلی به نام «فرقان الحق» نموده که دارای 366 صفحه مشتمل بر بخش اول به نام ",البسمله", و بخش آخر به نام ",الخاتمه", و 77 بخش دیگر که تحت عنوان سوره نام گرفته اند، می‌باشد. در این پژوهش، به شیوه توصیفی _ تحلیلی تلاش شده ‌است تا دیدگاه و هدف نویسنده از تالیف کتاب، مورد نقد و بررسی قرار بگیرد. نویسنده کتاب به نام انیس شوروش، زاده شهر ناصره در فلسطین بود. گرایش به مسیحیت داشت و به عنوان کشیش مسیحی کتابی با عنوان الفرقان الحق را به جهت هماوردی با کتاب شریف قرآن نوشت. ولی در حقیقت وی تنها به دنبال هماوردی با قرآن نبوده و در این قالب به دنبال ترویج اندیشه‌های مسیحیت نیز بوده است. نفی طلاق، نفی قتل، گرایش به صلح و محبت و دوستی تحت هر شرایطی، تثلیث، عشای ربانی، غسل تعمید و... از نمونه‌های اندیشه‌های مسیحیت است که در سراسر این کتاب به چشم می‌خورد.

به درازای تاریخ فلسفه و خاصتاً در قرون اخیر، فلاسفه در پی حدس‌زدن و پیدا نمودن مسیر تمدن و فرهنگ بشری بوده‌اند. از این میان برخی از آنان بر این باور بوده که جریان تاریخ، روندی حتمی، مقابله ناپذیر و بدون بازگشت است. هگل با ایده‌آلیسم فلسفی و سیاسی خود در پی توجیه و تحلیل روند تاریخ بود و مارکس بر آن بود تا تاریخ را به شیوه ماتریالیستی تفسیر نماید. هدف از تقریر این پژوهش، نشان‌دادن مسیر تاریخ‌تمدن و سیاست جهان با بهره‌بردن از تئوری مرحله‌ای مارکس است، این مهم با جایگزین نمودن برخی از پیش‌فرض‌های مطرح ‌شده مارکس با آراء هیوم و راسل در باب طبیعت بشر انجام می‌پذیرد، و پس از آن در پی تقویت این نظر برآمده که فرهنگ غربی در شکل لیبرال دموکرات آن، نه‌تنها یک فرهنگ محیطی و مرتبط به جغرافیایی خاص، بلکه یک فرهنگ فراگیر و جهانی است. این فرهنگ، در خطوط اصلی آن دموکراسی، لیبرالیسم، سکولاریسم، فردگرایی، حقوق بشر و غیره فرهنگی است که هر جامعه‌ای، بسته یا باز، دیریازود به آن نائل خواهد آمد. در فصل نخست این پژوهش به طرح کلیات و بیان مسئله پرداخته خواهد شد، در فصل دوم با عنوان همگرایی فرهنگی جهان، به بیان نکاتی دررابطه‌با فرهنگ، تمدن و چگونگی شکل پذیرفتن فرهنگ و تأثیرات محیط بر آن پرداخته شده، فصل سوم با عنوان مارکس، هیوم، راسل، به تقریر کلی نظریه مرحله‌ای مارکس پرداخته شده و در پی آن برآمده تا با جایگزینی برخی از پیش‌فرض‌های وی، به نتیجه‌ای دیگر از آموزه مرتبط با سیر تاریخی او نائل آمده و خوانشی نوین از آن آموزه بیان شود، در فصل چهارم و نهایی متن نیز به جمع‌بندی و نتیجه‌گیری پرداخته می‌شود و در نهایت انتظار می‌رود تا نشان داده شود که بر خلاف کمون نهایی موردنظر مارکس، ایستایی جوامع بشر در کمون چهارم وی یعنی کمون سرمایه‌داری است.

پژوهش حاضر به تحلیل و بررسی دو مورد از مهم‌ترین براهین پنج‌گانه توماس آکویناس برای اثبات وجود خدا، یعنی طریق چهارم و طریق پنجم، می‌پردازد. این دو طریق هر یک بر بنیادهای متمایز متافیزیکی و معرفتی استوارند و از رهگذر استدلال‌هایی مفهومی، نظم‌مند و غایت‌مدارانه، به دفاع از امکان و ضرورت وجود خداوند می‌پردازند. در بخش نخست، طریق چهارم مورد بررسی قرار گرفته که بر پایه‌ی مراتب وجود، صدق، خیر و کمال بنا شده است. آکویناس در این طریق استدلال می‌کند که اشیاء جهان به‌صورت تدریجی و نسبی دارای صفاتی چون خوبی، صدق و کمال‌اند و از این رو، باید موجودی وجود داشته باشد که به‌طور مطلق واجد این صفات باشد؛ موجودی که کمال محض و منشأ تمام کمال‌های نسبی در جهان است. این استدلال، با تأثیرپذیری از سنت افلاطونی، به‌ویژه نظریه مثل، ساختار یافته و میان تمثیلات محسوس و مثال‌های عالی‌تر، تمایز می‌نهد. در این تحلیل، مفاهیمی چون «esse» (فعل وجود)، تمایز میان وجود ذاتی و عرضی، و نسبت آن‌ها با ذات الهی به‌عنوان «وجود محض» به‌دقت واکاوی می‌شوند. همچنین، دیدگاه‌های مفسرانی چون گیچ، ژیلسون و کواین درباره‌ی مفاهیم کلی، معناشناسی محمول‌های فلسفی و امکان سنجش مفهومی کمال، به‌طور انتقادی بررسی می‌گردد. نتیجه آن است که طریق چهارم، برخلاف تلقی رایج که آن را استدلالی مبتنی بر سنجش تجربی صفات می‌پندارد، بر بنیانی عمیقاً متافیزیکی استوار است که درک آن بدون تحلیل مفاهیمی چون ذات، وجود و درجات کمال میسر نیست. در بخش دوم، طریق پنجم آکویناس، که به برهان نظم یا غایت‌مندی نیز شناخته می‌شود، تحلیل می‌گردد. این برهان از مشاهده‌ی رفتار هدفمند در پدیده‌های طبیعی فاقد شعور آغاز می‌کند؛ رفتارهایی که به‌صورت مکرر و هماهنگ به نتایج معین و سودمند منتهی می‌شوند. آکویناس بر آن است که چنین غایت‌مندی‌ای، در فقدان شعور، تنها می‌تواند ناشی از هدایت یک فاعل عاقل باشد. در این راستا، مقاله به تمایز میان تبیین‌های غایت‌شناختی و مکانیستی می‌پردازد و با ارجاع به آرای متفکران معاصری چون چارلز تیلور، دنیس نوبل و آیر، نسبت میان علم طبیعی و امکان تبیین هدف در جهان بررسی می‌شود. در نهایت، ضمن تشکیک در کفایت تبیین‌های مکانیستی برای فهم ساختار جهت‌مند طبیعت، از این فرض دفاع می‌شود که نظم مشاهده‌شده در طبیعت می‌تواند بر پایه مفاهیم عقل، هدف و علیت نهایی، در قالب برهانی فلسفی در جهت اثبات وجود خداوند تفسیر گردد. این پژوهش در مجموع می‌کوشد نشان دهد که هر دو طریق آکویناس، اگرچه در ظاهر از تجربه آغاز می‌کنند ولی در عمق خود، مبتنی بر ساختاری متافیزیکی، معرفت‌شناختی و عقلانی هستند که می‌توانند به‌عنوان ابزاری معتبر در الهیات طبیعی معاصر بازخوانی شوند.

اعتقاد به مبدأ هستی در بین اقوام مختلف در طول تاریخ به گونه‌های مختلف وجود داشته است. بر اساس این عقیده مشترک در میان آدمی در اندیشه غرب «برهان اجماع عام» و در اندیشه دین اسلام «برهان فطرت» در اثبات وجود خداوند مطرح شد. این پژوهش در پی پاسخ‌گویی به این سؤال است که امام خمینی(ره) چه رویکردی به برهان فطرت در اثبات خداوندشناسی دارد؟ در این پژوهش سعی شده با روش توصیفی تحلیلی و ابزار کتابخانه‌ای، پاسخ به این سؤال را در بررسی این دو برهان بیابیم. مهم‌ترین تقریر اجماع عام را جی. اچ. جویس با تکیه بر تقریر تنگنای شکاکیت ارائه داد و بر نقش عقل عمومی بشر بر عمومیت اعتقاد اصرار ورزید. ناقدان این برهان دلایل مختلفی ارائه داده اند. ازجمله: عدم همگانی بودن باور به خداوند و استقرایی بودن برخی از مقدمات، عدم ملازمه بین همگانی بودن و فطریت و بین فطری بودن با صدق. در بررسی برهان فطرت نیز بعد از اشاره به سیر تطور برهان سه تقریر تضایف مفهومی بین عاشق و محبوب، ذات اضافه بودن حقیقت محبت، اصل صیانت فطرت تبیین شد. برهان فطرت در تقریرهای معاصر با تکیه بر اصل علیت، نظم جهان، اصل تضایف و فقر وجودی، فطری بودن اعتقاد به وجود خداوند را اثبات می‌کند. در این پژوهش آراء امام خمینی(ره)، و دیگر علماء در باب برهان فطرت، مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که هر دو استدلال مبتنی بر اصل علیت، عام بودن اعتقاد به خداوند، بالقوه بودن خداوندشناسی فطری، منزه بودن فطرت یا عقل آدمی از خطا می‌باشد. با چشم‌پوشی از بعضی تفاوت‌های این دو استدلال، می‌توان ادعا کرد که تقریرهای این دو برهان بسیار نزدیک به یکدیگر هستند. در تحقیق حاضر این نتیجه دریافت شد که با وجود انتقادهایی که به برهان فطرت وارد شده، این استدلال از قوّت بیشتری نسبت به برهان اجماع عام برخوردار است؛ چرا که برهان اجماع عام با پل زدن از همگانی بودن به فطریت استحکام منطقی لازم را ندارد و مدافعان آن اظهار می‌دارند که با ضمیمه شدن به برهان علت نخستین کارایی خواهد داشت؛ بر خلاف برهان اجماع عام، قوام برهان فطرت بر اتفاق‌نظر عمومی نیست. هرچند امر فطری همگانی نیز می‌باشد و برهان فطرت بر فرض تمامیت، استدلالی مستقل بر وجود خداوند است.

محمد رضا حکیمی از چهره‌های سرشناس جریان تفکیک است که با کتب خویش سعی در معرفی این جریان دارد. او با پیشنهاد «عقل خودبنیاد دینی»، به دنبال ارائه تعریفی ویژه از عقل و تخطئه عقل فلسفی می‌باشد. وی بر این باور است که فلسفه دچار کاستی‌های زیاد و وامدار مکاتب فکری بیگانه است، در حالیکه دستگاه معرفتی دین مستقل است. او معتقد است با تمسک به ظواهر دینی و عدم تأویل آن، می‌‌توان عقل را در سایه دین به طور صحیح بازشناخت و پرورش داد. حکیمی با تلاش برای ارائه تعریف ویژه از عقل، آن را به اقسامی چون « عام و خاص» و «سطوحی و دفائنی» تقسیم می‌کند. همچنین برای آن مراحلی مانند «بسنده و نابسنده» و « محدود و نامحدود» قائل است. وی برای فعالسازی عقل، راهکاری‌هایی مانند «تشرع تام در عقیده و عمل» و «اتصال به قلب» پیشنهاد می‌کند. او برای عقل کارکرد‌هایی مانند «تحدید عقل»، «تفکیک داده‌های مختلف المنشأ» و «فهم غیر تعبدی داده‌های دینی» بر می‌شمارد و نیز برای مستند ساختن مدعیات خویش در این نظریه، به آیات و روایات فراوانی ارجاع می‌دهد. در این نوشتار، به روش توصیفی-تحلیلی و جمع‌آوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای، نظریه «خودبنیاد دینی» از میان نوشته‌های حکیمی استخراج گشته و ارائه گشته است و نشان داده شده است که این نظریه در ساحت‌های روش‌شناختی و معرفت‌شناختی و نیز در ارائه تعریف و تبیین کارکردها و جایگاه عقل، دارای کاستی‌های متعددی مانند نقص‌های روشی، عدم کفایت و عدم صحت مبانی معرفت‌شناختی، ابهام در تعریف عقل، مخالفت با مقبولات تفکیکیان، عدم کفایت راهکار‌های فعالسازی عقل و نگاه حداقلی به کاکرد‌ها و جایگاه عقل، می‌باشد. همچنین نشان داده شده است که مستندات محمد رضا حکیمی برای اثبات مدعا‌های خویش، از میان منقولات دینی، از حیث دلالی از کفایت لازم برخوردارد نمی‌باشد. در پایان تحقیق نیز به پیامد‌های مثبت و منفی قابل تصور در صورت پایبندی به نظریه «عقل خودبنیاد دینی»، مانند ترویج مراجعه به میراث تشیع و ظاهرگرایی، اشاره شده است.