جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علم حصولی فرایندی ادراکی است که سه جزء در آن، زمینه‌ تحقق علم را فراهم می‌آورند: «عالم یا مدرِک»، «شیء خارجی یا معلوم بالعرض» و «صورت ذهنی یا معلوم بالذات». نزد علامه طباطبایی چگونگی رابطۀ‌ معلوم ‌بالذات و معلوم ‌بالعرض به‌صورت حصول صورت شیء مادی در ذهن نیست؛ بلکه عبارت از حصول صورت مجرد مثالی نزد وجود مثالی مدرِک است. بر این مبنا، علم به معلوم‌ بالذات یا صور‌ت‌های علمی، علم حضوری و بی‌واسطه است و بر همین اساس علم حصولی نیز به علم حضوری باز می‌گردد. در حکمت صدرایی ماهیت در ذهن دارای همان خصوصیت و ویژگی وجود خارجی است که بعینه در ذهن تحقق مفهومی پیدا می‌کند. در حالی‌که علامه طباطبایی ماهیت اعتباری و غیر اصیل را برآمده از حدود وجود می‌داند. دیدگاه علامه دربارۀ اعتباری بودن ماهیت به گونه‌ای است که برای ماهیت نقش هستی‌شناختی قایل نمی‌شود. بر این اساس معلوم بالذات و معلوم بالعرض هر دو باید از سنخ وجود باشند. طبق تبیین علامه بین وجود عینی و ماهیت نزد ذهن ملازمۀ‌ عقلی وجود دارد. به این ترتیب مسأله محوری مطالعه پیش‌‎رو نحوۀ رابطۀ بین وجود عینی و ماهیت است که ظهور وجود عینی نزد ذهن است.

سماع موتی از جمله مسائل مهمی است که مورد توجه بسیاری از متکلمین شیعه و سنی قرار گرفته و تبیین‌های متفاوتی در مقام دفاع و یا مخالفت با آن ارائه شده است. یکی از ادله مخالفین، تمسک به آیات 80 و 81 سوره نمل است که ظاهر آن دلالت بر عدم سماع اموات دارد. اموات در این آیات به اذعان مفسرین شیعه و سنی مجاز از کافر است. با عنایت به واقع‌نمایی آیات قرآن کریم، بین مجازهای به‌کاررفته در آیات و معانی حقیقی آن ارتباط واقعی و حقیقی برقرار می‌باشد. در نتیجه اطلاق میت به کافر، مبیّن وجود حقیقتی مشترک میان این دو است که منجر به صدق کاربرد لفظ موت در معنای دیگر (کافر) می‌گردد. این مقاله در صدد است با تحلیل رابطه معنای حقیقی و مجازی موت، و با استفاده از نظریه وضع الفاظ بر ارواح معانی علامه طباطبایی، تبیینی جدید نسبت به عدم سماع به‌کار رفته در آیات ارائه دهد. با توجه به تحلیل این رابطه، روشن می‌شود که موت به معنای فقدان آثار و خواص در شیء است که نسبت به هر موضوعی به‌لحاظ آن موضوع سنجیده می‌شود و در مورد آیات مورد بحث انسانی که متأثر از حق و هدایت‌پذیر نیست (کافر)، خودش حقیقتاً میت است.

مفسران متقدم و متأخر فریقین، در نگرش تفسیری خود، آیه مباهله را از جنبه‌‏های تاریخی، ادبی، کلامی و حقوقی مورد توجه قرار داده‌‏اند و هرکدام با هدف اثباتی و انکاری، آن را با رهیافت و نتایج متنوعی تفسیر کر‏ده‌‏اند. در این مقاله کوشش شده است با رویکرد تطبیقی، نقش مبانی اختصاصی ایشان در نوع نگرش و تحلیل آراء آنها با محوریت تفاسیر تسنیم و المنار مورد بررسی قرار گیرد. بررسی‏‌ها نشان می‌‏دهد مفسران فریقین با توجه به مبانی اختصاصی خود، طیفی از دیدگاه‏‌های گوناگون را درباره شأن نزول و مفردات آیه مذکور مطرح نموده که از نکات اشتراک و افتراق برخوردارند؛ به گونه‏ای که ضمن مشهود بودن وفاق بخشی از آنها، هم‏گرایی در تفسیر برخی مفردات را رقم ز‏ده و پاره‏ای از آن اختلافی است که متأثر از معیار مبنای اختصاصی فریقین است. این نوشتار به روش توصیفی _ تحلیلی و با بهره‏‌گیری از منابع کتابخانه‌‏ای نگاشته شده است و یافته‌‏های حاصله عبارتند از: عدم اختصاص آیه مباهله به افراد خاص و مسیحیان نجران، جعلی دانستن روایات شأن نزول، عدم شمول واژه «أبناء» بر نوه‏های دختری، مصداق «نساء و أنفس» نبودن حضرت زهرا(س) و حضرت علی(ع)از سوی ابن تیمیه و رشید رضا و عدم پذیرش خلافت بلافصل امام علی(ع)از سوی آلوسی. در مقابل، مفسران شیعه (از جمله: طبرسی، بلاغی نجفی، طباطبایی و جوادی آملی)، آیه را مختص افراد خاصی دانسته و نوه‌‏های دختری از حضرت زهرا(س) و حضرت علی(ع) را به ترتیب، مصادیق واژه‏های «أبناء، نساء و أنفس» شمرده و افضلیت اهل‏بیت(ع) و خلافت بلافصل امام علی(ع) را با استدلال به آیه اثبات نموده و برخی مفسران اهل سنت (از جمله: قرطبی و فخر رازی) نیز در پاره‏ای موارد، با شیعه هم‏رأی هستند.

ابن­عثیمین معتقد است که تأویل صفات خبریه، تحریف آیات و روایات محسوب می‌شود و سلف صالح، دست به تأویل صفات خبریه نبرده­اند؛ همچنین تأویل این صفات، منجر به مخالفت با ظاهر آیات و روایات می­شود. حال آنکه مؤولین، ظاهر آیات و روایات را حجت می­دانند؛ اما در مورد صفات خبریه معتقدند، اگر این صفات را تأویل نبریم، منجر به قبول جسمانیت خداوند می­شود؛ گذشته از آنکه، ادلۀ نقلی و عقلی فراوانی نیز، مؤید تأویل صفات خبریه هستند. همچنین برخی از سلف صالح نظیر ابن­عباس نیز، دست به تأویل صفات خبریه برده­اند و بسیاری دیگر نیز با ترسیم مبانی توحید و خداشناسی، راه را بر عدم تأویل صفات خبریه بسته­اند. البته ابن­عثیمین نیز معتقد است، اگر تأویل صفات خبریه بدون دلیل باشد، تحریف خواهد بود که این سخن بدین معناست که اگر تأویل این صفات، به­سبب وجود ادلۀ قطعیه باشد، تحریف محسوب نمی­شود.

از نخستین روزهای پدیدارشدن آیین دعوت محمد بن عبدالوهاب تا کنون، وی و هوادارانش خودمختارانه از نام‏ها و لقب‏های مدح‏آمیزی برای معرفی خود استفاده کرده‏اند. موحدان و اهل توحید، اهل اسلام و مجاهدان، برخی از مهم‏ترین نام‏ها و القابی است که آنان برای معرفی خود برگزیده‏اند. بررسی زمان آغاز، میزان رواج، معنا و هدف محمد بن عبدالوهاب و هوادارانش از این نام‏ها امری مغفول و بر زمین مانده است که توجه به آنها حاوی نکات و فواید مهمی است. این مقاله سعی دارد، این مطالب را بکاود.

یکی از آیات مورد استناد تمام مفسران شیعه در راستای بیان فضایل و مناقب حضرت امام علی(ع) و امامت و خلافت ایشان، آیه 119 سوره توبه، معروف به «آیه صادقین» است. جمع اندکی از مفسران اهل سنت، در جهت نفی و ابطال این استناد، به طرح شبهات مختلفی روی آورده‏اند که «ابن تیمیه حرّانی» از معروف‏ترین آنها به شمار می‏رود. وی با طرح شبهه در جهت نفی شأن نزول خاص این آیه و ذکر دلایلی متنوع در این راستا، کوشیده است تا درستی استناد یادشده را مورد خدشه قرار دهد. این نوشتار که با استفاده از منابع کتابخانه‏ای و با شیوه تحلیلی و با رویکرد انتقادی تدوین یافته است، در پی پاسخ به این پرسش است که «نقدهای وارده بر «شبهه» و «دلایل» ابن تیمیه در جهت نفی خاص بودن نزول آیه صادقین و تلاش برای توسعه در مصداق آن چیست؟». نتیجه برآمده از این تحقیق این است که: وجود قرائن داخلی و خارجی همخوان با مدلول آیه صادقین، و مفاد پاسخ‏های نقضی و حلی ذکرشده در صفحات پیش روی، حاکی از این است که شبهه و دلایل ابن تیمیه دراین‏زمینه، غیروارد و ناصحیح بوده و مدعای مفسران یا علمای امامیه، کاملاً منطقی و غیر قابل خدشه است.

ابن­ تیمیه در کتاب منهاج السنه، تمام تلاش خویش را در نقد و نقض فضائل امیرالمؤمنین(علیه السلام)، مصروف داشته است. فضیلت مُواخات و ایجاد پیوند برادری میان پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) و امیرالمومنین(علیه السلام) از جمله فضائلی است که مورد نقد وی قرار گرفته است. در اندیشه ابن­تیمیه، این فضیلت متکی بر احادیث جعلی بوده و در نتیجه، فاقد اعتبار است؛ در حالی­که تفحص در آثار اهل­تسنن، بیانگر دیدگاهی برخلاف ادعای ابن­تیمیه است. محدثان و عالمان اهل­سنت، ماجرای مُواخات میان صحابه و مُواخات حضرت رسول(صلی الله علیه وآله) و حضرت امیر(علیه السلام) را با اسناد معتبر، در آثار خود نقل نموده­اند. این مسئله در میان جمعی از حدیث­شناسان متقدم و معاصر اهل­سنت، به قدری ثابت بوده که در توصیف امیرالمومنین(علیه السلام) از صفت «أخو الرسول» استفاده نموده ­اند که در این مقاله، به تعداد قابل ملاحظه­ای از این افراد اشاره شده است؛ از این­رو، ادعاهای ابن­ تیمیه علاوه بر اینکه کذب می­باشد، در تقابل با افکار و آراء عموم اهل­ تسنن قرار دارد.

یکی از مهم‏ترین آیات مورد استناد دانشوران شیعی در راستای اثبات امامت حضرت علی بن ابی‏طالب(ع)، آیه معروف به آیه «ولایت» است. ابن تیمیه با طرح چندین شبهه، کوشیده است تا دلالت این آیه بر امر مذکور را مورد خدشه و انکار قرار دهد. از جمله شبهات طرح‏شده توسط این چهره مشهور اهل سنت، شبهاتی است درباره شأن نزول آیه مورد اشاره و قطع ارتباط آن با امامت امام علی(ع) در این نوشتار (که با استفاده از منابع کتابخانه‏ای و با شیوه توصیفی و تحلیلی تدوین یافته است)، شاهد نقد تحلیلی این سلسله از شبهات خواهید بود. یافته‏های پژوهش حاکی از آن است که ابن تیمیه نخستین کسی است که با صراحت، نزول آیه «ولایت» در راستای اثبات امامت امام علی(ع) را انکار نموده و مدعی اجماع بر تکذیب آن گردیده است. با توجه به اینکه جمعی از دانشوران اهل سنت همانند طبری، ابن ابی‏حاتم رازی و بغوی و... (که مورد وثوق ابن تیمیه می‏باشند)، درستی شأن نزول مذکور را تأیید نموده‏اند، نادرستی و برخلاف اجماع فریقین بودن موضع ابن تیمیه در مورد شأن نزول «آیه ولایت»، حقیقتی تردیدناپذیر است. همچنین کثرت روایات دال بر صحت شأن نزول مورد نظر و مستند بودن پاره‏ای از نظرات فقهی تعدادی از فقیهان به آنها، حاکی از حجت و معتبر بودن آنها است.

یکی از سیاست‏های وهابیت در چند دهه اخیر، وام گرفتن از دیگر علمای اهل سنت در توجیه مبانی فکری‏شان است. آنان در این زمینه، تلاش‏های زیادی کرده‏اند. ابن‎کثیر دمشقی از جمله علمایی است که وهابی‏ها برخی از عقایدشان را به او نسبت می‏دهند. وهابیت، مدعی همسانیِ خوانش خود از توحید ربوبی مشرکان با این عالم اهل سنت است و در این زمینه به برخی از آراء و نظریات ابن‎کثیر استناد می‏کند. او مانند دیگر علمای اهل سنت به شرک ربوبی مشرکان، معتقد است و در این زمینه، نصوص فراوانی از وی وجود دارد. وهابیت با استناد به برخی عبارات ابن‏کثیر، قبول توحید ربوبی مشرکان را بر اساس دیدگاه وی مطرح می‏کند؛ ولی برداشت وهابی‏ها از سخنان وی، ادعایشان را ثابت نمی‏کند و نمی‏توان به آن معتقد شد.

قرآن کریم کتاب رستگاری بشریت است که به قلب پیامبر(ص) القاء گردید تا موجبات هدایت انسان‏ها فراهم گردد. ازاین‏رو لازم است قرآن، مورد عنایت ویژه قرار گیرد تا انسان را در مسیر هدایت الهی به کمال مطلوب برساند. یکی از ابعاد مهم برای درک مضامین قرآنی، بررسی نقش آیات متشابه در هدایت بشر است. در این پژوهش، جایگاه ابتلاء در رشد و تعالی انسان با محوریت آیات متشابه بیان شده و به نظریاتی از دانشمندان علوم قرآن پرداخته است تا حقایق روشنی در این مورد پدیدار گشته و غبار ابهام و شبهه نسبت به بی‌‏فایده بودن این آیات یا فتنه‏‌انگیزی آن برطرف گردد. روش پردازش اطلاعات در این پژوهش، به‌‏صورت توصیفی _ تحلیلی بوده و با مراجعه به منابع کتابخانه‌‏ای، نرم‍‌ ‏افزارهای قرآنی، آثار، نشریات و ... به گردآوری اطلاعات پرداخته شده است. نتیجه اینکه با توجه به جایگاه ویژه‏‌ای که این آیات در ابتلاء و ارتقاء درجه انسان دارد و باعث کمال او می‏‌گردد، شبهه بی‏‌فایده بودن و فتنه‌‏انگیزی این آیات، از اساس باطل است؛ .زیرا از حکمت‏های وجود این آیات، الزام مخاطبان قرآن در رجوع به مفسران خاص، آشکار شدن مراتب ایمان و شناسایی افراد مؤمن است