مذهب ابن‌تيميه | کتابخانه مجازی الفبا

مذهب ابن تيميه چيست حنفي است يا شافعي؟

«ابن تيميه» از علماي حنبلي مذهب است كه در سال 661 در حرّان متولد شد و در سال 728 در زندان دمشق درگذشت. او داراي معتقدات خاصي بود كه در زمان خودش نه تنها مورد پذيرش فرق اسلامي‏قرار نگرفت، بلكه مورد مناقشه و انتقاد آنان نيز واقع شد. اما در نيمة دوم قرن 12 هجري همين عقايد توسط محمد بن عبدالوهاب ترويج شد ... و بدين ترتيب، ريشه و اساس فرقة وهابيت توسط ابن تيميه پي‏ريزي گرديد.
مباني فكري ابن تيميه را در چهار بخش مي‏توان خلاصه كرد: 1- حمل صفات خبري بر معاني لغوي در اصطلاح علم كلام، بخشي از صفات خدا را صفات خبري مي‏نامند، صفاتي كه قرآن كريم و حديث از آن خبر داده و خرد آن را درك نكرده است، مانند «وجه» و «يد» و «استواء بر عرش» و نظائر آنها كه قسمتي از آنها در قرآن، و برخي ديگر در حديث نبوي وارد شده است. شكي نيست كه معاني لغوي اين صفات، ملازم با جسماني بودن خداست زيرا «وجه» به معني «صورت» و «يد» به معني دست و «استواء» به معني استقرار و يا جلوس، از شؤون موجودات امكاني است، و خداي و اجب الوجود، منزه از چنين معاني، ميباشد، از اين جهت همة طوائف اسلامي‏به جز گروه «مجسِّمه» با توجه به قرائني كه در سياق آيات است، معاني خاص براي اين صفات مطرح مي كنند، كه با مراجعه به تفاسير و كتابهاي كلامي‏روشن مي‏گردد. ولي متأسفانه شيخ الاسلام قرن هشتم، اصرار مي‏ورزد كه آنچه در اين باره وارد شده، بر همان معاني لغوي و متداول عرفي بايد حمل گردد و كساني را كه اين نوع از صفات را به كمك قرائن موجود در آيات و روايات بر معاني مجازي و كنائي حمل مي‏كنند، «مُؤَوِّلِه» ناميده و به باد انتقاد مي‏گيرد، و به اين نيز اكتفاء نميكند و ميگويد: همه صحابه و تابعان نيز بر اين عقيده بوده‏اند. 2- كاستن از مقامات پيامبر اسلام (ص) بخش دوم تفكر او عادي جلوه دادن مقامات پيامبران و اولياي الهي است و اينكه آنان پس از مرگ كوچكترين تفاوتي با افراد عادي ندارند، او در اين راستا، مسائلي را مطرح مي‏كند كه همگي يك هدف را تعقيب ميكنند، و آن عادي جلوه دادن پيامبران، مخصوصاً پيامبر اسلام و اولياء بزرگ دين است. روي اين اساس مي‏گويد: 1 – سفر براي زيارت پيامبر حرام است. 2 – كيفيت زيارت پيامبر، از كيفيت زيارت اهل قبور تجاوز نمي‏كند. 3 – هر نوع پناه و سايبان بر قبور حرام مي‏باشد. 4 – پس از در گذشت پيامبر هر گونه توسل به آن حضرت بدعت و شرك است. 5 – سوگند به پيامبر و قرآن و يا سوگند دادن خدا به آنها شرك مي‏باشد. 6 – برگزاري مراسم جشن و شادي در تولّد پيامبر، بدعت به شمار مي‏رود. زير بناي آراء و نظريات او در اين مسائل اين است كه براي توحيد و شرك، حدّ منطقي قايل نشده و روي انگيزه خاصي، آنها را شرك، و بدعت و يا لااقل حرام مي‏داند. او در اين قسمت، آراء و نظرياتي را مطرح ميكند، كه پيش از او، احدي از علماي اسلام، نگفته، وي با لجاج خاصي به جنگ همه مي‏رود، و از اين جهت از همان زمان، و پس از آن افكار عمومي‏اهل سنت بر او شوريد و بارها دستگير و زنداني شد و دهها كتاب بر رد انديشه‏هاي او نوشته گرديد. 3 – انكار فضائل اهل البيت بخش سوم از مباني فكري او را انكار فضائل مسلّم اهل بيت عصمت و طهارت كه در صحاح و مسانيد اهل سنت وارد شده، تشكيل ميدهد، وي در كتاب خود به نام« منهاج السنة» كه به حق بايد آن را «منهاج البدعة» دانست احاديث صحيحي را كه مربوط به مناقب علي و خاندان اوست، بدون ارائه مدركي، انكار مي‏نمايد و همه را مجعول اعلام ميكند، فضائلي كه دهها حافظ و حاكم از محدثان آنرا نقل كرده و به صحت آنها تصريح كرده‏اند. از باب نمونه مي‏گويد: 1 – نزول آيه: «إنّما وَلِيّكم الله وَ رَسُوْله» درباره علي، به اتفاق اهل علم دروغ است. (منهاج السنه1/1) در حالي كه متجاوز از شصت و چهار محدث و دانشمند، برنزول آن درباره امام تصريح كرده‏اند.(الغدير 3/156 تا 172) 2 – آيه: « قُلْ لا أسألُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرَاً إِلّا الْمَوَدة فِيِ الْقُربي» دربارة خاندان رسالت نازل نشده است، (منهاج السنه 2/118)، در حالي كه متجاوز از چهل و پنج محدث و دانشمند آنرا نقل كرده‏اند. (الغدير 3/156 تا 172) و همچنين ... اين نوع نقد ها و ردها، علاوه بر اينكه حاكي از عدم مبالات، در انتقاد است، خالي از يك نوع دشمني باطني با خاندان پيامبر نمي‏باشد. او با گشودن اين باب، زحمات احمد بن حنبل را در تثبيت فضائل امام علي(ع) به هدر داد. تا پيش از احمد بن حنبل (م/241)، خليفة راشد بودن امام در ميان محدثان اهل سنت جا نيفتاده بود و در اين قضيه موافق و مخالف وجود داشت، او بود كه علي را رسماً خليفة چهارم ازخلفاي راشد اعلام كرد و با زحمات فراوان توانست مسألة «تربيع خلافت» را تثبيت كند، و از اين طريق با ناصبي گري، سخت مبارزه نمود و كتاب «مناقب الصحابة» او بهترين گواه بر اين مطلب است. «حمصي» مي‏گويد و قتي مسألة «تربيع» از جانب احمد بن حنبل اعلام شد، به حضور او رفته و گفتم، كار شما، طعن بر طلحه و زبير است، او صورت در هم كشيد و گفت: من چه كار با آنان دارم؟ آنگاه سخني از عبدالله بن عمر نقل كردم، او در پاسخ گفت: عمر بهتر از فرزندش است، او علي را عضو شوراي شش نفره قرار داد، و علي نيز خود را امير مؤمنان معرفي كرد، حالا من بگويم علي امير مؤمنان نيست؟(طبقات الحنابلة 1/393) ولي ابن تيمية حنبلي از راه امام مذهب خود، منحرف شد و با انكار فضائل امام علي(ع) روح ناصبي گري و انكار فضائل اهل البيت را پرورش داد. 4 – مخالفت با مذاهب چهار گانة اهل سنت بخش چهارم از انحراف فكري او مخالفت وي با مذاهب چهارگانه اهل سنت در باب نكاح و طلاق است كه فعلاً براي ما مطرح نيست، و شايد در برخي از مسائل، حق با ابن تيميه باشد ولي يك چنين مخالفت با مباني فكري اهل سنت كه اجماع فقهاي يك عصر، تا چه رسد به چند عصر را حجت ميدانند، سازگار نيست. استاد محقق جعفر سبحاني،فرهنگ عقائد و مذاهب اسلامي ج 3

پرسمان دانشجویی