آیا بین حالتی که حضرت علی(ع) انگشترش را به سائل داد با حالتی که تیر را از پایش در آوردند و آن‌حضرت متوجه نشد، تناقضی وجود ندارد؟ | کتابخانه مجازی الفبا

من در یک منطقه سنی نشین تدریس می‌کنم که محصلی از من پرسید چرا می‌گوییم در سر نماز تیر از بدن حضرت علی(ع) در آوردند و در جای دیگر می‌گوییم ایشان در نماز انگشتر خود را هدیه دادند آیا تناقض نیست؟ خواهشمندم پاسخ برای اهل سنت باشد.

در پاسخ، می توان به نکات زیر اشاره کرد: 1. انسان این توان و استعداد را دارد که با انجام اعمال مورد نظر الهی، کمالاتی را کسب نموده و به جایی برسد که دارای تمام کمالات گردیده و به مقام انسان کامل نائل آید. 2. نائل شدن به مقام انسان کامل، بدین معنا نیست که آنهایی که بدین مقام رسیده اند، حالات گوناگونی نداشته باشند. امام علی(ع) از دیدگاه ما و بسیاری از مسلمانان، اسوه و الگوی مسلمانان و حائز مقام انسان کامل می باشد، اما حالات مختلفی دارد؛ یعنی گاهی درد کشیدن تیر از پایشان را احساس نمی کنند و گاهی نیز در حال نماز، صدای فقیر را شنیده و انگشتر خویش را به ایشان می بخشند. 3. آنچه در نکته­ی دوم بیان شد،گویای این مطلب است که حالت معنویت امام علی(ع) در حالت نخستین بسیار بالاتر از حالت دوم است؛ اما در این موضوع، حرف دقیقتری هم وجود دارد. عرفا می گویند انسان می تواند به جایی برسد که جامع بین ملک و ملکوت گردد؛ یعنی می تواند در عین توجه به ملکوت و خدا، به مسایل ملکی و دنیایی نیز توجه داشته باشد. از این جهت آنها حالت دوم حضرت علی (ع) را بالاتر از حالت نخستین می دانند، چرا که آن حضرت در این حالت به جهت دارا بودن مقام والای انسانی و اشرافیت کامل معرفتی که از آن به مقام جمع سالم تعبیر می کنند، هم نظر به خدا داشته ا­ند و هم به ماسوی الله؛ یعنی در عین اینکه مشغول به خداست، مشغول به ماورا هم می باشد نه اینکه از خدا غافل است و به فقیر توجه کرده، بلکه آنچنان توجه اش به خدا، کامل است که در آن حال، تمام عالم را می بیند. از این جهت این مقام بالاتر از حالتی است که فقط غرق در معنویت و خدا هستند و درد کشیدن تیر را احساس نمی کنند. پاسخ تفصیلی به عنوان مقدمه باید گفت: انسان، این توان و استعداد را دارد که با انجام اعمال مورد نظر الهی، کمالاتی را کسب نموده و به جایی برسد که دارای تمام کمالات گردیده و به مقام انسان کامل نائل آید. نکته دیگر آنکه، جامع کمالات و انسان کامل بودن ائمه (ع) اقتضا می کند که زندگی آنها از یک نظر مانند بقیه انسان ها باشد؛ یعنی باید در شرایط عادی و اجتماعی زندگی کنند و چون شرایط زندگی در دنیا یکسان نیست، گاهی امنیت برقرار است و گاهی ناامنی و ... ،به طور طبیعی، رفتار و برخورد ایشان نیز متناسب با آن شرایط است. نظیر اینکه انسان مسافر باید نماز شکسته بخواند و یا در حال جنگ نماز خوف باید بخواند و ... .پس نائل شدن به مقام انسان کامل، بدین معنا نیست که افراد نائل شده بدین حد کمال، حالات گوناگون نداشته و اصلا سر و کاری با امور مادی و دنیایی نداشته باشند. با عنایت به مقدماتی که بیان شد، در جواب اشکال مطرح شده می گوئیم که این دو قضیه، بازگو کننده ­ی دو حالت مختلف، از حالات انسان کاملی همچون حضرت علی(ع) است. آیت الله شهید مطهری در مورد این اشکال، می فرمایند: «این ایراد را افرادی از قدما مثل فخر رازی گرفته اند که علی (ع) همیشه در حال نماز آن چنان از خود بی ­خود بود که توجه به اطراف پیدا نمی کرد. چگونه شما می گوئید که در حال نماز این طور شد؟ (انگشتر به فقیر داده است) جواب این است که اولاً، این که علی (ع) در نماز از خود بی خود می شد، یک حقیقتی است اما این جور نیست که همه حالات اولیای الهی، همیشه مثل همدیگر بوده است. خود پیغمبر اکرم (ص)، هر دو حال برایش نقل شده؛ گاهی در حال نماز یک حالت جذبه ای پیدا می کرد که اصلا طاقت نمی آورد اذان تمام شود، می فرمود: :«ارحنا یا بلال!» زود باش که شروع کنیم به نماز. گاهی هم اتفاق می افتاد در حال نماز وقتی سر به سجده می گذاشت، امام حسن یا امام حسین یا نوه دیگرش می آمد روی شانه اش سوار می شد و حضرت با آرامش صبر می کرد و سجده اش را طول می داد تا اینکه او بلند شود. یک دفعه، پیغمبر اکرم (ص) ایستاده بود به نماز، گویا کسی آب دهان انداخته بود، پیغمبر (ص)، یک قدم به جلو برداشت و با پایش روی آن را پوشاند و بعد برگشت،که فقها از این قضیه مسایلی را در باب نماز استخراج کرده اند. سید بحرالعلوم می گوید: و مشی خیر الخلق فی المحراب یفتح منه اکثر الابواب یعنی اینکه، پیغمبر، در حال نماز دو قدم رفت جلو، و این مساله خیلی مسایل را حل می کند که در باب نماز چه مقدار عمل خارج از نماز جایز است یا جایز نیست، بنابراین حالات مختلفی بوده است.[1] «شیخ صدوق» در «علل الشرایع» و «علامه مجلسى» در «بحار الانوار» مى‏نویسند: روزى که پیامبر گرامى اسلام (ص) نماز مى‏خواندند و اصحاب هم به وى اقتدا کرده بودند، کودکى شروع به گریستن نمود.حضرت، نمازش را به سرعت به پایان رسانید.بعد از نماز، علتش را از حضرت جویا شدند،حضرت در پاسخ فرمود: «أو ما سمعتم صراخ الصبى؟»؛ آیا فریاد بچه را نشنیدید؟ (من نماز را به سرعت به پایان رساندم تا اینکه مادر بچه زودتر به داد بچه برسد و او را ساکت نماید.)[2] در وصف عبادت امام سجاد (علیه السلام) نقل شده است که شبى، یکى از فرزندان امام سجاد (ع) از بالاى بلندی افتاد، دستش شکست و فریادش بلند شد.همسایگان جمع شدند، اما امام سجاد (ع) مشغول عبادت بود و توجهى به این حادثه و این سروصدا نداشت.هنگام صبح، حضرت دید که دست بچه‏اش بسته شده است.علتش را پرسید، گفتند: دیشب چنین اتفاقى افتاد.[3] و نیز نوشته‏اند: حضرت سجاد (ع) در خانه‏اش در حال نماز و سجده بود که در گوشه‏اى از خانه، آتش زبانه کشید.فریاد زدند: «یابن رسول الله النار النار»؛ اى فرزند فرستاده خدا، آتش!آتش!.حضرت همچنان به عبادت مشغول بود و متوجه سر و صدا و آتش نشد.پس از آنکه آتش را خاموش کردند، امام زین‏العابدین (ع) سر از سجده برداشت و با کمال آرامش و بى‏توجه به این سر و صداها، نمازش را به پایان رساند. [4] بنابراین، اولیاى الهى از حالات متفاوتى بهره‏منداند.گاهى حالت متوسطى دارند[5]، و گاهى هم غرق در عالم ملکوت و ذات خداوند مى‏شوند و جز ذات کبریایى، چیزى نمى‏بینند و به آنچه در اطرافشان رخ مى‏دهد، هیچ توجهى ندارند و حتى از بدن خود نیز غافل مى‏شوند انگار که حواس ظاهرى‏شان در هنگامه جذبه عشق و عرفان ربانى، از فعالیت خویش باز مى‏ماند و آنچه مربوط به ابدانشان مى‏شود را احساس نمى‏کنند، بیرون کشیدن تیر از پاى حضرت امیر (ع) در هنگام نماز، از این قبیل است[6]. البته به این اشکال جواب دیگری نیز داده شده است و آن اینکه: از امتیارات مهم ائمه (ع) این است که آنها در همه شرایط زندگی، فانی در ذات خداوند هستند و جز ذات خداوند چیزی نمی خواهند، و توجه به شرایط اجتماعی و اقتضائات زمانی و مکانی از این جهت است که اینها مطلوب ذات پروردگار بوده و وسیله تقرب به او می باشند.آنها جامع بین ملک و ملکوت اند و اگر به آخرت توجه فرموده اند از دنیا باز نمانده و اگر به کارهای دنیوی مشغول شده اند، از آخرت غافل نگشته اند. و به همین جهت، از نظر عرفا حالت حضرت امیرالمؤمنین(ع) در نمازی که انگشتر را به فقیر داده، بالاتر از حالتی بوده که در حال نماز، تیر از پای ایشان بیرون کشیدند و ایشان اصلاً متوجه نشدند. توضیح اینکه،عرفا در بیان سیر و سلوک انسان، چهار سفر را متذکر می گردند: 1. سفر از خلق به سوی حق 2. سفر از حق به سوی حق با حق 3. سفر از حق به سوی خلق با حق 4. سفر از خلق به سوی خلق با حق. در سفر اول، سالک ذاتش را در خداوند فانی می کند، لذا وجودش حقانی می شود و حالت «محو» بر او عارض می شود. در سفر دوم، سالک فانی در صفات و افعال خداوند می شود و در سفر سوم حالت «محو» از بین می رود و حالت «صحو تام» حاصل می شود. او باقی به بقاء الله شده و در عوالم جبروت و ملکوت و ناسوت مسافرت می کند. همه عوالم را با لوازم و اعیان آنها مشاهده می کند و از معارف و صفات و ذات خداوند خبر می دهد. در سفر چهارم، به مشاهده خلایق و آثار و لوازم و منافع و مضار دنیایی و آخرتی آنها و رجوع همه اینها به خداوند و کیفیت رجوع آنها، نائل می شود و در همه مراحل سه گانه اخیر با حق است، چون وجودش حقانی است و توجه به چیزی، او را از توجه به حضرت حق باز نمی دارد.[7]دادن انگشتر به سائل، در حال نماز با مرحله چهارم سیر و سلوک هماهنگی دارد. از طرف دیگر، عرفا می گویند انسان در راه یابی به کمال به حالت یا مقام جمع می رسد و این خود بر دو گونه است: الف: آنهایی که عالم ملک و ملکوت را به طور جمع سالم، جمع نموده اند. ب: آنهایی که این دو را به طور مکسر (شکسته) جمع کرده اند؛ یعنی اگر سری به معارف ماروای طبیعت زده اند از احکام عالم طبیعت و ناسوت باز می مانند و به مقتضای همان حالی که به آنها دست داده است سخن می گویند و کل احوال را در نظر نمی گیرند و اینجاست که مرتکب شطح گویی[8] می شوند. ائمه چون معصومند به مقتضای« لایشغله شان عن شان»، در عین حالی که در عالم طبیعت هستند با ماورای طبیعت نیز می باشند و در حالی که در ماورای طبیعت هستند با طبیعت می باشند و مظهر اسم «عال فی دنوه و دان فی علوه» هستند و خلاصه اینکه جمع سالم دارند و لذا هیچ گاه از آنها سخنی صادر نمی شود که با محکمات اولیه سازگار نباشد؛ یعنی آنها شطحیات نداشتند.[9] آن حالتی که حضرت علی (ع) در حال رکوع، انگشترش را به سائل داد[10] بازگو کننده ی همین حالت جمع سالم است؛ یعنی در عین اینکه مشغول به خداست، مشغول به ماورا هم می باشد نه اینکه از خدا غافل است و به فقیر توجه کرده بلکه آنچنان توجه اش به خدا کامل است که در آن حال تمام عالم را می بیند. به تعبیر سوم، انجذاب در حضرت دوست گاهی کامل است و گاهی ناقص، و انجذاب ناقص آن زمان رخ می دهد که انسان در حالت محو و غرق شدن در حضرت دوست، بماند و برای او صحو و بیداری نباشد. آیت الله شهید مطهری در این باره می فرمایند: اگر انجذاب کامل شد،در آن حالت برگشت است؛ یعنی شخص در عین اینکه مشغول به خدا هست، مشغول به ماورا هم هست. مثل مسأله خلع بدن.افرادی که تازه به این مرحله می رسند، یکی، دو لحظه یا یک ساعتی خلع بدن می کنند، ولی هستند افرادی که در همه احوال در حال خلع بدن اند؛ مثلا با ما و شما نشسته اند و در حال خلع بدن هستند.[11]و انسان کامل که حضرت علی (ع) مصداق بارز آن است، در آن حالتی که انگشترش را به سائل داد، در حالت انجذاب کامل بود. به بیان دیگر، انسان کامل به جایی می رسد که تمام عالم به منزله اعضا و جوارح او می شوند.[12] و در این حالت مرتبه وجودی او و وظیفه ای که از جانب خداوند دارد، اقتضا می کند که توجه به همه عالم داشته باشد و همه این مراتب را از فنای در ذات الهی به دست می آورد. پس این حالات مختلف در حال نماز نه تنها با هم تناقض ندارند بلکه با هم هماهنگ و تأیید کننده یکدیگر هستند. و این است سرّّ این گفته­ی عرفا که آن حالتی که در وقت نماز تیر را از بدن حضرت (ع) بیرون کشیدند و ایشان متوجه نشدند، ناقص تر است از حالتی که در حال نماز به فقیر توجه نموده اند.

به عنوان مقدمه باید گفت:

انسان، این توان و استعداد را دارد که با انجام اعمال مورد نظر الهی، کمالاتی را کسب نموده و به جایی برسد که دارای تمام کمالات گردیده و به مقام انسان کامل نائل آید.

نکته دیگر آنکه، جامع کمالات و انسان کامل بودن ائمه (ع) اقتضا می کند که زندگی آنها از یک نظر مانند بقیه انسان ها باشد؛ یعنی باید در شرایط عادی و اجتماعی زندگی کنند و چون شرایط زندگی در دنیا یکسان نیست، گاهی امنیت برقرار است و گاهی ناامنی و ... ،به طور طبیعی، رفتار و برخورد ایشان نیز متناسب با آن شرایط است. نظیر اینکه انسان مسافر باید نماز شکسته بخواند و یا در حال جنگ نماز خوف باید بخواند و ... .پس نائل شدن به مقام انسان کامل، بدین معنا نیست که افراد نائل شده بدین حد کمال، حالات گوناگون نداشته و اصلا سر و کاری با امور مادی و دنیایی نداشته باشند.

با عنایت به مقدماتی که بیان شد، در جواب اشکال مطرح شده می گوئیم که این دو قضیه، بازگو کننده ­ی دو حالت مختلف، از حالات انسان کاملی همچون حضرت علی(ع) است.

آیت الله شهید مطهری در مورد این اشکال، می فرمایند: «این ایراد را افرادی از قدما مثل فخر رازی گرفته اند که علی (ع) همیشه در حال نماز آن چنان از خود بی ­خود بود که توجه به اطراف پیدا نمی کرد. چگونه شما می گوئید که در حال نماز این طور شد؟ (انگشتر به فقیر داده است) جواب این است که اولاً، این که علی (ع) در نماز از خود بی خود می شد، یک حقیقتی است اما این جور نیست که همه حالات اولیای الهی، همیشه مثل همدیگر بوده است. خود پیغمبر اکرم (ص)، هر دو حال برایش نقل شده؛ گاهی در حال نماز یک حالت جذبه ای پیدا می کرد که اصلا طاقت نمی آورد اذان تمام شود، می فرمود: :«ارحنا یا بلال!» زود باش که شروع کنیم به نماز. گاهی هم اتفاق می افتاد در حال نماز وقتی سر به سجده می گذاشت، امام حسن یا امام حسین یا نوه دیگرش می آمد روی شانه اش سوار می شد و حضرت با آرامش صبر می کرد و سجده اش را طول می داد تا اینکه او بلند شود. یک دفعه، پیغمبر اکرم (ص) ایستاده بود به نماز، گویا کسی آب دهان انداخته بود، پیغمبر (ص)، یک قدم به جلو برداشت و با پایش روی آن را پوشاند و بعد برگشت،که فقها از این قضیه مسایلی را در باب نماز استخراج کرده اند. سید بحرالعلوم می گوید:

و مشی خیر الخلق فی المحراب

یفتح منه اکثر الابواب

یعنی اینکه، پیغمبر، در حال نماز دو قدم رفت جلو، و این مساله خیلی مسایل را حل می کند که در باب نماز چه مقدار عمل خارج از نماز جایز است یا جایز نیست، بنابراین حالات مختلفی بوده است.[1]

«شیخ صدوق» در «علل الشرایع» و «علامه مجلسى» در «بحار الانوار» مى‏نویسند: روزى که پیامبر گرامى اسلام (ص) نماز مى‏خواندند و اصحاب هم به وى اقتدا کرده بودند، کودکى شروع به گریستن نمود.حضرت، نمازش را به سرعت به پایان رسانید.بعد از نماز، علتش را از حضرت جویا شدند،حضرت در پاسخ فرمود: «أو ما سمعتم صراخ الصبى؟»؛ آیا فریاد بچه را نشنیدید؟ (من نماز را به سرعت به پایان رساندم تا اینکه مادر بچه زودتر به داد بچه برسد و او را ساکت نماید.)[2]

در وصف عبادت امام سجاد (علیه السلام) نقل شده است که شبى، یکى از فرزندان امام سجاد (ع) از بالاى بلندی افتاد، دستش شکست و فریادش بلند شد.همسایگان جمع شدند، اما امام سجاد (ع) مشغول عبادت بود و توجهى به این حادثه و این سروصدا نداشت.هنگام صبح، حضرت دید که دست بچه‏اش بسته شده است.علتش را پرسید، گفتند: دیشب چنین اتفاقى افتاد.[3]

و نیز نوشته‏اند: حضرت سجاد (ع) در خانه‏اش در حال نماز و سجده بود که در گوشه‏اى از خانه، آتش زبانه کشید.فریاد زدند: «یابن رسول الله النار النار»؛ اى فرزند فرستاده خدا، آتش!آتش!.حضرت همچنان به عبادت مشغول بود و متوجه سر و صدا و آتش نشد.پس از آنکه آتش را خاموش کردند، امام زین‏العابدین (ع) سر از سجده برداشت و با کمال آرامش و بى‏توجه به این سر و صداها، نمازش را به پایان رساند. [4]

بنابراین، اولیاى الهى از حالات متفاوتى بهره‏منداند.گاهى حالت متوسطى دارند[5]، و گاهى هم غرق در عالم ملکوت و ذات خداوند مى‏شوند و جز ذات کبریایى، چیزى نمى‏بینند و به آنچه در اطرافشان رخ مى‏دهد، هیچ توجهى ندارند و حتى از بدن خود نیز غافل مى‏شوند انگار که حواس ظاهرى‏شان در هنگامه جذبه عشق و عرفان ربانى، از فعالیت خویش باز مى‏ماند و آنچه مربوط به ابدانشان مى‏شود را احساس نمى‏کنند، بیرون کشیدن تیر از پاى حضرت امیر (ع) در هنگام نماز، از این قبیل است[6].

البته به این اشکال جواب دیگری نیز داده شده است و آن اینکه:

از امتیارات مهم ائمه (ع) این است که آنها در همه شرایط زندگی، فانی در ذات خداوند هستند و جز ذات خداوند چیزی نمی خواهند، و توجه به شرایط اجتماعی و اقتضائات زمانی و مکانی از این جهت است که اینها مطلوب ذات پروردگار بوده و وسیله تقرب به او می باشند.آنها جامع بین ملک و ملکوت اند و اگر به آخرت توجه فرموده اند از دنیا باز نمانده و اگر به کارهای دنیوی مشغول شده اند، از آخرت غافل نگشته اند.

و به همین جهت، از نظر عرفا حالت حضرت امیرالمؤمنین(ع) در نمازی که انگشتر را به فقیر داده، بالاتر از حالتی بوده که در حال نماز، تیر از پای ایشان بیرون کشیدند و ایشان اصلاً متوجه نشدند.

توضیح اینکه،عرفا در بیان سیر و سلوک انسان، چهار سفر را متذکر می گردند:

1. سفر از خلق به سوی حق

2. سفر از حق به سوی حق با حق
3. سفر از حق به سوی خلق با حق

4. سفر از خلق به سوی خلق با حق.

در سفر اول، سالک ذاتش را در خداوند فانی می کند، لذا وجودش حقانی می شود و حالت «محو» بر او عارض می شود. در سفر دوم، سالک فانی در صفات و افعال خداوند می شود و در سفر سوم حالت «محو» از بین می رود و حالت «صحو تام» حاصل می شود. او باقی به بقاء الله شده و در عوالم جبروت و ملکوت و ناسوت مسافرت می کند. همه عوالم را با لوازم و اعیان آنها مشاهده می کند و از معارف و صفات و ذات خداوند خبر می دهد.

در سفر چهارم، به مشاهده خلایق و آثار و لوازم و منافع و مضار دنیایی و آخرتی آنها و رجوع همه اینها به خداوند و کیفیت رجوع آنها، نائل می شود و در همه مراحل سه گانه اخیر با حق است، چون وجودش حقانی است و توجه به چیزی، او را از توجه به حضرت حق باز نمی دارد.[7]دادن انگشتر به سائل، در حال نماز با مرحله چهارم سیر و سلوک هماهنگی دارد.

از طرف دیگر، عرفا می گویند انسان در راه یابی به کمال به حالت یا مقام جمع می رسد و این خود بر دو گونه است:

الف: آنهایی که عالم ملک و ملکوت را به طور جمع سالم، جمع نموده اند.

ب: آنهایی که این دو را به طور مکسر (شکسته) جمع کرده اند؛ یعنی اگر سری به معارف ماروای طبیعت زده اند از احکام عالم طبیعت و ناسوت باز می مانند و به مقتضای همان حالی که به آنها دست داده است سخن می گویند و کل احوال را در نظر نمی گیرند و اینجاست که مرتکب شطح گویی[8] می شوند.

ائمه چون معصومند به مقتضای« لایشغله شان عن شان»، در عین حالی که در عالم طبیعت هستند با ماورای طبیعت نیز می باشند و در حالی که در ماورای طبیعت هستند با طبیعت می باشند و مظهر اسم «عال فی دنوه و دان فی علوه» هستند و خلاصه اینکه جمع سالم دارند و لذا هیچ گاه از آنها سخنی صادر نمی شود که با محکمات اولیه سازگار نباشد؛ یعنی آنها شطحیات نداشتند.[9]

آن حالتی که حضرت علی (ع) در حال رکوع، انگشترش را به سائل داد[10] بازگو کننده ی همین حالت جمع سالم است؛ یعنی در عین اینکه مشغول به خداست، مشغول به ماورا هم می باشد نه اینکه از خدا غافل است و به فقیر توجه کرده بلکه آنچنان توجه اش به خدا کامل است که در آن حال تمام عالم را می بیند.

به تعبیر سوم، انجذاب در حضرت دوست گاهی کامل است و گاهی ناقص، و انجذاب ناقص آن زمان رخ می دهد که انسان در حالت محو و غرق شدن در حضرت دوست، بماند و برای او صحو و بیداری نباشد.

آیت الله شهید مطهری در این باره می فرمایند: اگر انجذاب کامل شد،در آن حالت برگشت است؛ یعنی شخص در عین اینکه مشغول به خدا هست، مشغول به ماورا هم هست. مثل مسأله خلع بدن.افرادی که تازه به این مرحله می رسند، یکی، دو لحظه یا یک ساعتی خلع بدن می کنند، ولی هستند افرادی که در همه احوال در حال خلع بدن اند؛ مثلا با ما و شما نشسته اند و در حال خلع بدن هستند.[11]و انسان کامل که حضرت علی (ع) مصداق بارز آن است، در آن حالتی که انگشترش را به سائل داد، در حالت انجذاب کامل بود.

به بیان دیگر، انسان کامل به جایی می رسد که تمام عالم به منزله اعضا و جوارح او می شوند.[12] و در این حالت مرتبه وجودی او و وظیفه ای که از جانب خداوند دارد، اقتضا می کند که توجه به همه عالم داشته باشد و همه این مراتب را از فنای در ذات الهی به دست می آورد. پس این حالات مختلف در حال نماز نه تنها با هم تناقض ندارند بلکه با هم هماهنگ و تأیید کننده یکدیگر هستند.

و این است سرّّ این گفته­ی عرفا که آن حالتی که در وقت نماز تیر را از بدن حضرت (ع) بیرون کشیدند و ایشان متوجه نشدند، ناقص تر است از حالتی که در حال نماز به فقیر توجه نموده اند.

اسلام کوئست نت