جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

توضیح کتاب: مروری بر مؤلفه‌های مهم فلسفه اخلاق از منظر فلسفه غرب است. در ابتدای کتاب حاضر به تبیین جایگاه عقل در مسایل اخلاقی پرداخته شده و پس از آن برخی از قواعد اخلاقی و نظریات رایج در اخلاق با رویکردی فلسفی بیان شده است. در همین زمینه نویسنده به مسایلی مانند: برداشت حداقلی از اخلاق، چالش‌های نسبیت‌گرایی فرهنگی، ذهنیت‌گرایی در اخلاق، مبتنی بودن اخلاق بر دین، خودگرایی روان‌شناختی، خودگرایی اخلاقی، نظریات سودگرایانه در این زمینه، مطلق بودن قواعد اخلاقی، زنانه‌نگری مسایل اخلاقی، رویکرد فضیلت‌گرایانه در این زمینه، لوازم حکم اخلاقی، نظریه اخلاقی رضایت‌بخشی و اندیشه قرارداد اجتماعی اشاره نموده دیدگاه ایمانوئل کانت را در مورد کرامت انسان و حرمت اشخاص بیان کرده است. وی نوع نگرش فلاسفه و اندیشمندان غرب را در مورد ماهیت و مبانی عقلی اخلاق منعکس کرده و رویکردهای فوق‌الذکر را در این موضوع، مورد شرح و تفسیر اجمالی قرار داده است.

شناخت دقيق مرزهاي هر علم ازجمله مباني مهم ساخت يک نظام هماهنگ و استنباطي دقيق در حيطه علوم انساني است. اشتراکات فقه و اخلاق در ناحيه موضوع و محمول و قرابت زياد آنها در منابع و روش‌ها نيازمند تبيين بيشتر حدود اين دو علم است. مسئله اين است که ما چگونه مي‌توانيم گزاره‌هاي فقهي را از گزاره‌هاي اخلاقي بازشناسي کنيم؟ تا اين مسئله حل نگردد و قلمرو هريک از آنها روشن نشود، استنباطات فقهي و اخلاقي قادر به تعيين يک نظام جامع نخواهند بود و بايد منتظر رويکردهاي افراطي و تفريطي در اين دو حوزه باشيم. گروهي سخن از حذف فقه براي حفظ اخلاق مي‌گويند و برخي روش فقهي خود را به‌مثابه تنها روش معتبر تلقي مي‌کنند. اين تحقيق به هدف تعيين قلمرو دانش‌هاي فقه و اخلاق انجام شده است. روش گردآوري اطلاعات کتابخانه‌اي و روش تحقيق تبييني ـ تحليلي است. نتيجه اينکه علم فقه به رعايت حدود مي‌خواند، و اخلاق به کمالات روحي و معنوي دعوت مي‌کند. فقه به سبب کارکرد خاص خود، عموماً به مصالح نوعي و منابع نقلي نظر مي‌نمايد، ولي علم اخلاق با توجه به استقلال ثبوتي خود، به تعداد مراتب ممکن، حکم اخلاقي صادر مي‌کند. غايت يکي از نقاط مهمي است که تمايز اين دو علم را روشن‌تر مي‌کند.

يکي از مباحث مهم در زندگي انسان معاصر، مسئله «معناي زندگي» است. ليکن در اينکه مقصود از «معناي زندگي» چيست اختلافات فراواني وجود دارد. هدف پژوهش حاضر اين است که با بررسي کاربردهاي گوناگون «زندگي» و «معنا»، مقصود از ترکيب «معناي زندگي» را روشن سازد. در این مقاله به روش تحلیلی ـ توصیفی، معاني گوناگون «زندگي» و «معنا» استقرا و گفته شده که ترکيب اضافي «معناي زندگي» با کدام‌يک از اين معاني سازگار است. بعضي مقصود از آن را «کارکرد زندگي» و بعضي «هدف زندگي» و بعضي ديگر «ارزش زندگي» مي‌دانند. پس از توضيح اين سه معنا، بيان شده که مقصود از «معناي زندگي»، «ارزش زندگي» است و مقصود از «ارزش»، «کمال» است. بعد از توضيح کمال، این واژه به دو قسم حقيقي و‌ پنداري تقسيم و گفته شده که هر دو کمال در معناي زندگي محل بحث است. بنابراين مقصود از «معناي زندگي»، «ارزش و کمال زندگي» است، اعم از اينکه کمال واقعي باشد يا کمال‌ پنداري.

از جمله مباحث مربوط به اسلامي‌سازي علوم، تأثير بحث قلمرو دين بر چگونگي اسلامي‌سازي علوم است. نظر به تفاوت ديدگاه آيت‌الله جوادي آملي و آيت‌الله مصباح يزدي دربارة گسترة دين، اين مقاله، به دنبال مقايسة تأثير عملي اين اختلاف‌نظر، بر فرايند اسلامي‌سازي علوم است. اين مقاله با رويكرد تحليلي و واكاوي اسنادي به بررسي موضوع در سه مقام انتخاب مسئله، فرضيه‌يابي و داوري مي‌پردازد. نتيجة‌ پژوهش حاكي از آن است که در فرايند اسلامي‌سازي، طبق هر دو مبنا، بايد از طريق ادلة عقلي، نقلي و تجربي، مسائل و مبادي علوم را اثبات يا نقد کرد. اما بر‌خلاف ديدگاه آيت‌الله جوادي، از نگاه آيت‌الله مصباح، برخي از اين موارد، با اينكه بايد مورد استفاده قرار گيرند، اما ديني نيستند.

حیات پس از مرگ و کیفیت آن، در همة ادیان مسئله‌ای جدی و مهم به‌شمار مي‌آید. اندیشمندان اسلامی به‌ برکت قرآن و سنت، به تبیین و تحلیل این مسئله پرداخته و اندیشة ناب اسلامی را بازگو کرده‌اند. ایشان هرچند معاد روحانی را پذیرفته‌اند، دربارة معاد جسمانی و کیفیت آن اختلاف‌نظر دارند. براساس عقیدة صحیح و نیز براساس ظاهر آیات و روایات، معاد جسمانی در روز قیامت با جسم و بدنی عنصری محقق مي‌شود، نه با بدن مثالی. بااین‌حال، بر نظریة معاد جسمانی با جسم عنصری، شبهه‌ها و اشکال‌هایی از سوی برخی اندیشمندان مطرح شده است. در این نوشتار، پنج شبهه از شبهات مهمِ معاد جسمانی با جسم عنصری، نقد و بررسی مي‌گردد و نشان داده مي‌شود که هیچ‌یک از آنها نمي‌توانند ظهور آیات و روایات در عنصری بودنِ معاد جسمانی را خدشه‌دار کنند. این شبهات عبارت‌اند از ویژگی‌های بهشتیان، کم نشدن از درختان بهشتی، ابتلا و امتحان، عدم تزاحم مکانی و زمانی در موجودات اخروی و وصول به کمال. علت انتخاب این شبهات آن است که ازیک‌سو این شبهات در مقایسه با شبهات دیگر از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند؛ و از سوی دیگر، در آثار فلسفی و کلامی کمتر دربارة آنها بحث شده است.

حقیقت ایمان از آغاز مباحثات کلامی در فضای تفکر اسلامی مورد توجه بوده است. از میان عناصر مختلف مؤثر در حقیقت ایمان، عنصر معرفت بیش از هر امر دیگری مورد تأکید بوده است و به نسبت امور دیگر کمتر مورد مناقشه قرار گرفته است. در این پژوهش سعی شده است حقیقت ایمان از منظر روایات به‌ عنوان یکی از منابع اصلی معارف اسلامی بر اساس روش متناسب استنباط از متون دینی که از آن به «روش اجتهادی» تعبیر می­شود، استخراج و سپس تحلیل شود. بر اساس بررسی­های انجام‏شده، می­توان معرفت دخیل در تحقق ایمان را به دو نوع تقسیم کرده، یکی را شرط آن و زمینه تحقق آن دانست که بالطبع از حقیقت ایمان خارج، ولی برای تحقق آن لازم است و دیگری را معرفتی مقوِّم و داخل در حقیقت ایمان دانست که همان معرفت قلبی و پذیرفته شده است. در این پژوهش نشان داده شده که دو گونه کاربرد برای معرفت در روایات وجود دارد.

يکي از مباحث مهم در حوزۀ معادشناسي، بحث «انتقال اعمال خير و شر افراد به يکديگر» است. از آن‌رو که بر اساس قواعد فلسفي و آيات قرآني، چنين پديده‌اي ممکن نيست، برخي انديشمندان درصدد توجيه و حل آن برآمده‌اند تا از يک سو، تعارض ظاهري ادلّۀ نقلي را حل کنند، و از سوي ديگر، تنبّهي براي مؤمنان باشد تا تقوا پيشه کنند. بر اساس نظريۀ بديعي که اين نبشتار ارائه داده است، عمل انسان دو گونه آثار دارد: آثار دروني که قايم به نفس فاعل بوده و قابل انتقال به غير فاعل نيست، و آثار بيروني که عمل و نيز نفس علت اعدادي آن بوده واز اين‌رو، قابل انتقال به غير فاعل است، ادلّۀ ناظر به انتقال عمل، به آثار بيروني مربوط مي‌شود. روش تحقيق در اين نوشتار، «توصيفي – عقلي» است و ابتدا با نقل ادلّۀ دال بر انتقال عمل، اصل مسئله توضيح داده شده و سپس با نقد برخي ديدگاه‌ها، ديدگاه برگزيده با تحليل آيات و روايات اثبات مي‌شود.

موضوع تحقیق، بررسی و حل تزاحم‎های اخلاقی از دیدگاه راس، هِر، آیت‎الله مطهری و آیت‎الله مصباح است. تزاحم اخلاقی موقعیتی است که هم زمان، دو یا چند وظیفه‎ی اخلاقی متوجه فاعل است و به دلیل محدودیّت ظرفیّت‎ها، توان امتثال همه‎ی آن‎ها را ندارد و ناچار به گزینش است. تزاحم، گاه در مصادیق یک قاعده‎ی اخلاقی ایجاد می‎شود، مانند لزوم نجات جان دو نفر که در حال غرق شدن هستند و نمی‎دانیم کدام یک مقدم است و گاه در مصادیق چند حکم اخلاقی، مانند وقتی که نجات جان انسانی منوط به تصرف غصبی از ملک دیگری باشد. در این پژوهش که روش آن توصیفی ـ تحلیلی و نقادی است، معیارها و چگونگی حلّ تزاحم را از دید‎گاه چهار متفکر مذکور مورد تحلیل و نقادی قرار داده و سرانجامبا تمسک به متون دینی و قواعد اصولی و ذکر معیارهای ترجیح در متزاحمان، نظر خود را تبیین نمودیم. نکات ذیل از جمله نتایج حاصل از این تحقیق است:1-

پرسش اصلی ما در این پژوهش این است که: «آیا وجود جهان خارج جسمانی اثبات پذیر است؟» نویسنده ابتدا تلاش کرده است، با بررسی متون و منابع فلسفه اسلامی، گزارشی اجمالی از دیدگاه فیلسوفان مسلمان درباره «اثبات جهان خارج جسمانی» ارائه کند؛ در این گزارش، به دیدگاه فارابی، ابن سینا، بهمنیار، شیخ اشراق، و محقّق طوسی اشاره شده است. نویسنده سپس، با تمرکز بر دیدگاه صدرالمتألّهین در این باره، به بررسی ابعاد گوناگون این دیدگاه پرداخته است. این پژوهش با روش تحلیلی ـ عقلی انجام شده است. بر پایه این روش، همه مقدّماتی که در شکل گیری دیدگاه صدرالمتألّهین نقش داشته ـ خواه مقدّماتِ نمایان و خواه مقدّمات پنهان ـ به طور صریح در مقاله ذکر شده اند.