جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تبرج از نمادها و شاخصه‌های جاهلیت اولی یا پیش از اسلام است که امروزه در دنیای مدرن از نماد‌ها و نمایندگان اصلی جاهلیت جدید به‌شمار می‌آید. قرآن کریم در آیاتی به این معضل اجتماعی و حرمت آن اشاره کرده است. با توجه به رشد سریع و همه‌جانبۀ معضل تبرج در میان جوانان و عدم بصیرت و آگاهی طیف وسیعی از آنان در این باب، لازم می‌آید اقدامات بیشتری جهت مقابله و مبارزه با این آفت اجتماعی توسط مدارس و سایر دستگاه‌های تربیتی انجام پذیرد؛ چراکه ‌یقیناً پس از خانواده مهم‌ترین نهاد شکل‌گیری شخصیت افراد، مدرسه است. هدف این پژوهش، بررسی معضل اجتماعی تبرج از دیدگاه قرآن و اسلام و تحلیل و شناسایی نقش مدارس و سیستم تربیتی در هدایت و کنترل این معضل اجتماعی است. دستاورد این تحقیق بیان می‌دارد که مدارس باید بیش از پیش به نقش‌های تربیتی خود در تمامی زمینه‌ها بخصوص حجاب و عفاف بپردازند. متأسفانه شاهدیم که برخی از مدارس تنها به جنبه‌های آموزشی می‌پردازند و اولویت تعلیم و آموزش را بر تربیت مقدم ساخته‌اند. این مطالعه با استفاد از منابع کتابخانه‌اى و با روش توصیفى ـ تحلیلی انجام شده است.

هدف: برای ساخت تمدن نوین اسلامی مبتنی بر دانش بومی و اسلامی، تقسیم‌بندی علوم برخلاف سایر تقسیم‌بندی‌هایی که با نگاهی پسینی به موضوع، روش و غایتِ دانش‌های موجود انجام شده است، باید با نگاهی پیشینی به معلم حقیقی آن یعنی خداوند علیم صورت پذیرد. هدف این پژوهش ارائه طرحی پیشینی برای تقسیم‌بندی علوم بود. روش: پژوهش حاضر از نوع توصیفی - تحلیلی و با روش کتابخانه‌ای مبتنی بر روش اجتهادی و تحلیل عقلی سامان‌یافته است. یافته‌ها: تفکر عمیق در ساحات حیات با هدف کشف، خلق، تغییر، مدیریت، کاربرد و تعالی آن در راستای معنایابی و معناسازی زندگی خوشایند، علاوه بر جهت‌مندی ما را به دسته‌بندی جدیدی از علوم رهنمون می‌سازد. نتیجه‌گیری: مدل مفهومی حلزونی دانش با تقسیم‌بندی شش‌گانه علوم به کشفی، تولیدی، تغییری، مدیریتی، کاربردی و متعالی؛ و مدل میانجی دانش در جهت ساختار اجرایی تولید علم در سه بستة علوم اندیشگاهی، دانشگاهی و کاربستی، برای تمدن نوین اسلامی پیشنهاد شد.

هدف: پژوهش حاضر با هدف آشکارسازی جایگاه و نقش تفکر انتقادی در شکوفایی خودآگاهی فطری انجام شد. روش: با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، ابتدا تعریف و مفهومی مشترک، برگرفته از دیدگاههای گوناگون فلسفی، تربیتی و روان‌شناسی استخراج شد. یافته‌ها: در راستای آشکارسازی جایگاه این معنای مشترک در کلام امام علی(ع)، مصادیقی چون خودانتقادی، نداشتن پیش‌داوری ذهنی، دوراندیشی و تجربه‌اندوزی، به عنوان مهم‌ترین اوصاف برای تفکر انتقادی شناسایی شدند که نیازمند مهارتهایی چون: حقیقت‌یابی، راه حل‌یابی و توانایی هجرت از گذشته بود. نتیجه‌گیری: در نتایج پژوهش آشکار شد که مهارتهای سه‌گانه در تفکر انتقادی، نقش بسزایی در خودآگاهی فطری دارند و جزء جدایی‌ماپذیر آن محسوب می‌شوند؛ چراکه مفهوم خودآگاهی فطری، از مفهوم توانایی درک مطابق با واقع که در تفکر انتقادی مطرح شد، جدا نبود؛ بلکه اعم ازآن بود؛ به دلیل اینکه مبنا قرار گرفتن آگاهی‌های باطنی در تفکر انتقادی به شیوۀ امام علی(ع) عاملی اساسی برای شکوفایی خودآگاهی فطری محسوب می‌شود و در نهایت، دسترسی انسان را به حقیقت محض در توجه به ماورای واقعیات ممکن ساخته است.

مقاله حاضر با هدف بررسی هستی شناسی و نقش ادراکی خیال از نظر ابن سینا، سهروردی، ملاصدرا، و به روش تحلیل و استنتاج، به انجام رسیده است. ابن سینا ضمن آنکه قوه خیال و صورت های خیالی را امری مادی می داند، به عالمِ مثالِ منفصل، توجه و اعتقادی ندارد. سهروردی نیز قوه خیال را مادی می داند و در حالی که صور خیالی را قائم به ذات می پندارد، بر خلاف ابن سینا بر وجود عالم خیال منفصل تاکید دارد. ملاصدرا به تجرد قوه خیال و صورِ خیالیه باور دارد و همانند سهروردی، عالمِ خیال منفصل را مرتبه ای از مراتب هستی می پندارد. ابن سینا خیال را مدرِک و حافظ صور، یکی از مراحل اصلی در فرایند تجریدِ مفاهیم و هم چنین از مبادی تشکیل برهان، می داند. سهروردی خیال را مدرِکِ امر غائب و محل ظهور صور عالمِ مثال می داند. ملاصدرا خیال وصور خیالیه را عامل تشکیل ذهن، مبادی فعالیت های معرفتی و واسطه تبدیل ادراکات، می داند. ابن سینا به انطباع و حلول صور در نفس که منتج از باور او به مادی بودن خیال و صور خیالیه است، باور دارد. ملاصدرا اما با اثبات تجرد خیال و صورت های خیالی، که مورد انکار ابن سینا و اثبات خیال متصل که مورد انکار شیخ اشراق بود، موفق به تبیین فعال بودن خیال و صدوری بودن صور خیالی گردید که پیامدهای مهمی در معرفت نفس، اتحاد نفس با صور ادراکی و ماهیت فرایند هویت یابی، داشته است.

هدف این پژوهش بررسی مبانی تربیت اجتماعی و ضرورت آن از منظر علامه جوادی آملی است. این پژوهش از نوع کیفی است و با استفاده از روش اسنادی−تحلیلی انجام شده است. بدین منظور، اندیشه‎های اجتماعی علامه که بر ایدۀ «انسان به‎عنوان حیّ متألّه» استوار است بررسی و براساس آن ادله ضرورت تربیت اجتماعی استنباط شد. حی بودن انسان، جایگاه خلیفه الهی، وجود طبقات گوناگون در جامعه و وجود اختلافات و خودخواهی‎ها مباحثی است که در این قسمت مطرح شد. همچنین مشخص شد بر اساس دیدگاه علامه جوادی اگر تربیت اجتماعی صبغۀ الهی داشته باشد، می‎تواند انسان را در حیات متألهانه تا رسیدن به مقام خلیفه اللهی رشد دهد و بالا ببرد. در غیر این صورت، عاملی برای انحطاط نزول وجودی انسان خواهد بود. لذا شناخت تربیت اجتماعی و عناصر آن و نیز شناخت مؤلّفه‎های ارتقاء سطح تربیت اجتماعی، براساس آموزه‎های دینی (تربیت متألّهانه) ضرورت می‎یابد. با توجه به این نکته مبانی به دست آمده عبارتند از: حب‎ذات، غایتمندی انسان، هدایت‎مند بودن انسان و نیز مسئله گزینش اجتماع یا همان هجرت که در قرآن کریم به آنها اشاره شده است.

محبت از صفات حیات و دارای مراتب است که در تربیت انسان نقش آفرینی ویژه‌ای دارد. پژوهش حاضر که با هدف بازشناسی و تبیین کارکردهای تربیتی مودت اهل بیت علیهم السلام به رشته تحریر در آمده است، از نوع تحقیقات کیفی است و با روش تحلیل محتوا و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای به بررسی موضوع پرداخته است. قرآن کریم در آیات متعددی موضوع محبت را مورد توجه قرارداه است و به لحاظ نقش زیر بنایی محبت در تعالی یا انحطاط انسان، برخی از محبت‌ها را به صراحت نهی فرموده و بر برخی محبت‌ها تأکید می‌ورزد. از جمله محبتهای ایجابی قرآن، مودت قربای نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله است که می‌تواند بسترساز تعالی انسان برای عبودیت حق تعالی و نیل به کمال نهایی باشد.نتیجه پژوهش، شناسایی بخشی از کارکردهای تربیتی مترتب بر مودت اهل بیت علیهم السلام، در حوزه فردی و اجتماعی بود که عبارت هستند از: توسعه خودآگاهی، ژرفابخشی به فهم معارف قرآنی، تزکیه و تطهیر نفس به دو صورت تطهیر فعالانه وتطهیر تصرفی، تألیف حبی و ایمن سازی محب از مخاطرات روانی، اخلاقی و معنوی.

پژوهش حاضر با هدف تحلیل ابعاد تربیتی واقعه عاشورا، به دنبال واکاوی این حادثۀ عظیم از منظر خودگردانی است. در راستای تحقق این هدف نویسندگان مقاله‎ به شیوه توصیفی−تحلیلی به دنبال تحلیل رفتاری نقش‎آفرینان واقعه عاشورا بر مبنای خودگردانی هستند. یافته‌های پژوهش به دو بخش قابل تفکیک است. بخش اول به مفهوم‌شناسی خودگردانی و ملاک‎های سه‎گانه خودگردانی اختصاص دارد. یافته‌های بخش دوم مربوط به تحلیل سیرۀ امام حسین (ع) و یارانش بر مبنای ملاک‎های سه‌گانۀ خودگردانی (اصالت، عقلانیت و اراده) شکل گرفته است. یافته‎های مرتبط با بخش دوم پژوهش مبین آن است که عملکرد امام حسین (ع) و یارانش مصداق بارز تحقق خودگردانی منبعث از تعالیم قرآنی است. رویکرد امام در اعطای آزادی و پرورش عقلانیت نیز از مصادیق بسترسازی در جهت تحقق خودگردانی محسوب می‌شود. یافته‎های مرتبط با تحلیل رفتاری دشمنان نیز مبین آن است که فقدان ملاک‌های سه‌گانه خودگردانی در عملکرد عوام و خواص به خوبی مشهود است. بر این اساس دشمنان امام مصداق بارز انسان دگرگردان هستند. جبن و فقدان بصیرت و آگاهی در مردم و ارعاب، تبلیغات مسموم و هواپرستی حاکمان در این گروه نیز از زمینه‎های بسترساز دگرگردانی محسوب می‌شود.

در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی تلاش شده تا طرحی از دیدگاه فلسفی ملاصدرا دربارۀ رابطۀ خیال و معرفت ارائه شود. هدف اصلی مقاله، ارائۀ تصویری از ماهیت رابطۀ خیال و معرفت، ابعاد رابطۀ خیال و معرفت و چگونگی مداخلات خیال در فرایند کسب معرفت است. خیال به مجموعه ظرفیت‌های نفس برای مواجهه و کار با صور خیالی، اعم از ذخیره و نگهداری صور (مصوره)، تصرف در صور (متصرفه)، صورت‌سازی برای معقولات (متخیله) و معقول‌سازی صور (متفکره) اطلاق می‌شود. صورت ذهنی، رونوشت نفس از واقعیت خارجی است. تهیه، نگهداری و گسترش صورت‌های ذهنی، به‌عنوان برداشتی از مفهوم و فرایند معرفت (حصولی) مد نظر واقع شده است. رابطۀ خیال و معرفت در چهار محور «خیال و تشکیل ذهن»، «خیال و امکان معرفت»، «خیال و بقای معرفت» و «خیال و گسترش معرفت» بررسی و تبیین شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که: 1. موجودیت ذهن با خیال و صور خیالی شکل می‌گیرد. 2. خیال، از طریق تبدیل معلوم بالعرض (واقعیت خارجی) به معلوم بالذات (صورت ذهنی واقعیت خارجی) و تبدیل صورت حسی به صورت خیالی، امکان شکل‌گیری معرفت را فراهم می‌آورد. 3. خیال از طریق ذخیرۀ صورت‌ها و در دسترس نگه داشتن آنها، عامل بقای معرفت است. 4. از آنجا که معرفت از موجودیتی یکپارچه برخوردار است و اتصال صور علمی در ذهن از طریق خیال امکان‌پذیر می‌شود، خیال سنگ بنای هر معرفت جدید است. 5. خیال بخشی ضروری از ساختار ادراکات وهمی و عقلی انسان است.