جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله فن شعر ارسطو يا بوطيقا که ساختار تئاتر را تبيين مي‌کند، رساله‌اي معتبر پيرامون نقد شعر است که نظريه‌پردازان تئاتر غرب از ديرباز توجه بسياري به آن داشته‌اند. پس از اسلام با انتقال بوطيقا به حوزه اسلامي، حکماي بسياري ازجمله فارابي و ابن‌سينا به شرح و تلخيص آن پرداختند. شرح فن شعر فارابي در باب ورود امر خيال به فن شعر و ويژگي شعر است. خيال نزد فارابي قوه‌اي عهده‌دار حفظ صور محسوس، تجزيه و ترکيب آنها و محاکات از محسوس و معقول توسط صور محسوس است. پاسخ فارابي به اين پرسش است که شاعران چگونه امکان مي‌يابند حقيقت را از طريق ابزارهاي غيرمستقيم انتقال دهند؟ اين پژوهش در قامت تحقيقاتي بنيادي تلاش دارد با بررسي رسالات شعري فارابي و فن شعر ارسطو ضمن بيان کردن ديدگاه آنها تصوير روشن‌تري از نظريات آنان درباره شعر به‌ دست دهد. نهایتاً پژوهشگر به اين نتيجه دست‌يافته که تحرير و تلخيص فارابي بر بوطيقا، پيش از هرچيز متوجه تلاش او براي فهم بوطيقاي ارسطو و تطبيق آن با عناصر فرهنگ اسلامي است.

نگرة شعری ارسطو با این درونمایه وارد گسترة اندیشة ایرانی شد که ژانرهای تراژدی و کمدی بدنبال تقلید و محاکات فضیلتها و رذیلتها هستند. رسالة فن شعر ارسطو برغم نقشی که در شکلگیری تئاتر غربی داشته، تأثیری در جهان شعر پارسی نداشت. اینکه تئاتر از دل هستی‌شناسی یونانی برآمده، یادآور نیازی است که نمایش ایرانی به بوطیقایی برآمده از فرهنگ ایرانی دارد. این کتاب بعنوان یک رساله مرجع، بارها ترجمه شده یا از آن اقتباس شده است؛ یکی از برجسته‌ترین این اقتباسها، فن شعر ابن‌سیناست. با اینکه فن شعر ابن‌سینا گزارشی از بوطیقای ارسطوست ولی نویسنده تنها به تلخیص بوطیقا بسنده نکرده است. شاخصة بنیادی کار ابن‌سینا پرداختن به گوهر شعر، محاکات یا همان تخیل است. فن شعر او دارای ویژگیها، نکات و دیدگاههایی نوین است. پژوهش حاضر در تلاش است رویکرد ابن‌سینا به بوطیقای ارسطو را بررسی کند و در این راه، فن شعر او را بر پایة ژانرهای اصلی رسالة بوطیقای ارسطو بازخوانی میکند. گذرگاه رسیدن به این آرمان، با رویکردی تحلیلی‌ـ‌توصیفی و روش گردآوری داده‌ها بصورت کتابخانه‌یی، اینست که با بررسی نظریات این دو متفکر، به قصد ابن‌سینا در نگارش بوطیقای شعر ایرانی دست یابیم.

چیستی و تعریف شعر همواره مورد توجه متفکران ادبی حوزة فلسفه بوده است. فن شعر ارسطو یکی از برجسته‌ترین یادگاران نقد محتوایی و ساختاری شعر است. ارسطو در بستر فرهنگ یونانی، تراژدی را تقلید و گونه‌یی نمایشی میداند که تماشای آن به کاتارسیس می‌انجامد. در سنت اسلامی، آشنایی با بوطیقا (فن شعر ارسطو) از قرن سوم و چهارم هجری و بواسطة ترجمه و تلخیصهایی که از آن صورت گرفت، آغاز شد. در همین قرن، فارابی و سپس ابن‌سینا در حیطة شعر و بمنظور مطالعه دیدگاههای ارسطو، به تفسیر و تحلیل فن شعر ارسطو پرداختند. مهمترین شرح و تلخیص این رساله توسط ابن‌سینا و با تأثیرپذیری از فارابی صورت گرفته است. در رسالة ابن‌سینا مراد از شعر با حوزة شعر متعارف تفاوت دارد. گوهر شعر، محاکات است و در آن حضور کارآمد عنصر خیال دیده میشود. این پژوهش تلاش میکند ضمن مقایسة ماهیت شعر در فن شعر شفای ابن‌سینا و بوطیقای ارسطو، نشان دهد که ابن‌سینا چه دیدگاهی دربارة شعر داشته و در این رساله چه تعریفی از شعر و اجزاء آن ارائه داده و تا چه اندازه به نگرة ارسطو در اینباره نزدیک شده است. در این راستا، مقاله حاضر با رویکردی تحلیلی‌ـ‌توصیفی و تطبیق، سامان یافته است.