جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اصالت وجود و اعتباریت ماهیت از مسائل مهم فلسفی بوده است که در طول تاریخ فلسفه مورد بحث‌ها و مناقشات فروانی قرار گرفته است و پاسخ‌های متعددی در مورد آن از سوی فلاسفه ارائه شده است. این تحقیق در صدد یافتن پاسخ این سؤال است که اساسا اعتباریت ماهیت درمیان شاگردان حکمت متعالیه به چه معناست؟ بنابراین برای رسیدن به پاسخ این سؤال به بررسی نظرات سه تن از شاگردان ملا صدرا (ملا علی نوری و ملا هادی سبزواری و آقا علی مدرس زنوزی) پرداخته شده است، و دیدگاه هر کدام از ایشان در مورد تقرر و نحوه تقرر ماهیت و نحو اسناد موجودیت به آن مورد بررسی قرار گرفته؛ و این نتیجه حاصل شده است که از نظر هر سه اندیشمند، ماهیت در خارج متقرر است و صرفا مفهوم ذهنی و سراب نیست، و ماهیت به حیثیت تقییدیه اندماجیه موجود است.

ابن‌سينا شهود عرفاني را بر دو نوع مي‌داند: 1. دريافت و ارتسام صور معقول در عقل، بدون واسطه، از سوي عقل فعال؛ 2. دريافت و ارتسام صور کليات و جزئيات در عقل، بدون واسطه، از سوي عقل فعال و سپس ارتسام آنها به نحو جزئي در خيال که گاه از طريق محاکات، صور جزئي ديگري جايگزين صور جزئي اوليه مي‌شود. بعد از اين مرحله، صورت خيالي، وارد حس مشترک گرديده، در سطح حسي ادراک مي‌شود. وي رخداد هر دو نوع معرفت عرفاني را نيازمند مجاهده عملي و علمي (قطع تعلقات و عطف توجه به ماوراي عالم ماده) دانسته‌ و آنها را ويژه عارفان حقيقي و ارواح قدسي شمرده‌ است. در مورد اتحاد و فنا، ابن‌سينا به تصريح، اتحاد دو ذات را محال شمرده و فنا را نيز در راستاي همين اتصال (نه اتحاد) به عقل فعال و مشاهده تحليل کرده است. بدين‌ترتيب مي‌توان گفت ماهيت معرفت عرفاني در نزد شيخ‌الرئيس، عبارت است از: «دريافت و ارتسام صور علمي بدون واسطه در عقل از عقل فعال (يا از سوي خداوند) و يا دريافت و ارتسام مزبور به ضميمه ارتسام آن صور در خيال به نحو جزئي و سپس ادراک حسي آن در حس مشترک».