جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مباحث مربوط به وجود خداوند سبحان و توحید و صفات او جل جلاله و... از مهم ترین مباحث فلسفة اسلامی است؛ و از طرفی شناخت خداوند سبحان تنها در حیطه توان بندگان مخلص و اولیای خاص الهی است. یکی از بارزترین مصادیق بندگان مخلص و اولیای خاص الهی، حضرت رضا(ع) است که به دلیل شرایط خاص سیاسی و فرهنگی دوران خود سهم بسزایی را در معرفی الهیات به معنی الاخص خصوصا مسأله توحید که از مهمترین و اساسی ترین مباحث آن است، دارند. در این تحقیق پس از بررسی آموزه های توحیدی آن حضرت و تبیین مبانی فلسفی وکلامی آن آموزه ها، یافته های اصلی تحقیق را می توان بدین گونه بیان کرد: وجود خداوند سبحان، وجودی است محض که از ازل موجود بوده است. خالق جهان، یگانه ای است که شریک ندارد. واجب تعالی، یگانه ای است که دومی ندارد. واجب الوجود از امور عدمی مبرا بوده و اساسا سلب این امور از خدای متعال از نوع سلب نقص از کمال محض است و از این جهت امور عدمی از صفات سلبی بشمار می آیند. اوصاف کمال نامتناهی، عین ذات خداوند سبحان است و زائد بر ذات نیستند. همانگونه که صفات کمال، امور وجودی وعینذات خداوند هستند، هر یکاز آن صفات نیز عین یکدیگرند. هیچ چیز در عالم خارج ایجاد نمی شود مگر آنکه قضا وقدر خدای متعال بر آن حکم کند. انسان به لحاظ برخورداری از اراده و اختیار، فاعل قریب افعال خود است و مبادی عالی فعل که در نهایت به خداوند سبحان می رسد، در حقیقت فاعلهای متوسط و بعید فعل انسان هستند. و...

صدرالمتالهین شیرازی بر اساس مبانی خاصّی مانند اصالت وجود،‌ تشکیک وجود،‌ حرکت جوهری، حدوث جسمانی نفس و تقسیم عوالم هستی به عالمِ ماده،‌ عالم برزخ و عالم عقول به اثبات فناناپذیری نفس انسانی می‌پردازد. با توجه به این مبانی، ملاصدرا ثابت می‌کند که نفس انسان در ابتدای وجودش به‌صورت مادی حادث شده و در مسیر یک حرکت جوهری قرار می‌گیرد. در طی این حرکت که در ذات نفس روی می‌دهد، نفس مادی به یک موجود مجرد تبدیل می‌گردد و پس از آن، در عالم عقول حیات جاودانه می‌یابد. بنا بر دیدگاه وی، عقولی هم که در این زندگی مادی نتوانسته‌اند به مرتبۀ تجرد برسند، در عالم برزخ به حرکت جوهری خود ادامه می‌دهند تا آن‌گاه که مجرد شوند و به عالم عقول بپیوندند. البته بر دیدگاه ملاصدرا در این خصوص نقدهایی نیز وارد است. این پژوهش به بررسی و نقد برخی مبانی و دلایل جاودانگی نفس در اندیشه ملاصدرا می‌پردازد.

ابن‌سینا معتقد است نفس انسانی دارای حیات جاودانه است؛ لکن وی به‌رغم باور به ابدی بودن نفس، ازلی بودن آن را نمی‌پذیرد و به حدوث تجردی نفس باور دارد. وی در بسیاری از آثارش، ادله‌ای برای اثبات جاودانگی نفس اقامه کرده است. ابن‌سینا با استفاده از اصولی چون تعلق تدبیری نفس به بدن، نیازمندی نفس به عقول مجرده، مجرد بودن نفس انسانی،‌ تعقل ذات توسط نفس، تعقل امور نامتناهی توسط نفس، و نابود نشدن نفس توسط علل موجده‌‌ آن، ادله‌ای برای اثبات جاودانگی نفس اقامه می‌کند. در این میان، آنچه به‌گونه‌ای هسته مشترک تمام ادله‌ ابن‌سینا را تشکیل داده است و به‌صورت مستقیم یا ضمنی، در ادله‌ وی دیده می‌شود، بساطت و تجرد نفس انسانی است. ابن‌سینا در آرای خود در این زمینه، تحت تأثیر افکار ارسطوست. ادله‌ ابن‌سینا، اگرچه تا اندازه زیادی در اثبات جاودانگی نفس موفق بوده است، رخنه‌هایی نیز دارد که از آن جمله عدم‌‌تبیین چگونگی استکمال نفس در عین وجود تجردی آن است. این مسئله در آرای ملاصدرا مورد توجه و اصلاح قرار می‌گیرد.