جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله عقل و ایمان، از دیرینه ترین و مشهور ترین مسائل، در طول تاریخ بشریت بوده که همواره در معرض اندیشمندان واقع شده است و نیز مورد تقسیم بندی های بسیاری قرار گرفته است. یکی از تقسیماتی که از عقل ارائه شده، دسته بندی آن به عقل عملی و نظری است. ایمان نیز به تعاریف مختلف و ابعاد گوناگون تقسیم بندی شده است. بنابراین، عقل و ایمان با رویکرد های مختلف و بصورت های متنوع ظاهر می‌گردد، گاهی از آن به عقل گرایی حد اکثری، گاهی به عقل گرایی حد اقلی و گاهی هم به اعتدالی تعبیر شده است که این روند در جهان اسلام و مسیحیت مطرح شده و به یکی از مباحث مهم نظری مبدل گشته که همیشه مورد تأملات دانشمندان در فضا های آکادمیک واقع شده است. بنابراین، یکی از ضرورت های علمی محسوب می‌شود، و نیز می‌بینیم در جوامع مثل افغانستان عقل گرایان دین ستیز و دین باوران خرد گریز بین عقل و ایمان، فاصله ایجاد کردند که این اختلافات باعث افول عقلانیت در این کشور شد. با توجه به این مطالب، در این تحقیق سعی می‌شود با روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی مسئله عقل و ایمان را در سه رویکردی آن بررسی کنیم؛ عقل گرایی حد اکثری همه چیز را در اختیار عقل قرار می‌دهند و باورمند هستند که هیچ چیزی فراتر از عقل نیست، در صورت تعارض عقل و ایمان، عقل مقدم بر نقل است. عقل گرایی حداقلی، اولاً، عقل را مردود می‌دانند؛ چون منشأ غیر دینی دارد. ثانیاً، عقل اختلاف آفرین است برخلاف ایمان که وحدت آفرین است. ثالثاً، ایمان از باورهای پایه است، باور های پایه نیاز به برهان و استدلال ندارد. اما در عقل گرایی اعتدالی، عقل و ایمان با هم جمع می‌شود؛ چون هدف یکی است هرچند در روش اختلاف دارد و در عین حال عقل و ایمان در طول هم است و دیگر اینکه عقل و ایمان دنبال اتصال طبیعت و ماوراءالطبیعت است. بابررسی مؤلفه های هرکدام به این نتیجه رسیدیم که حق به عقل گرایی اعتدالی است.

شیعیان و اهل سنت در مورد عصمت امام، مجادله فکری و مباحثه نظری پردامنه ای را رقم زده اند. اهل سنت برای امام متفقا عصمت را شرط نمی دانند و برای این ادعا غالبا اقامه دلیل نیز لازم نمی شمارند؛ اما شیعیان بالاتفاق به شرط عصمت اذعان دارند و با دلایل عقلی و نقلی به اثبات آن می پردازند. این نوشتار به بازخوانی و بررسی دلایل عصمت اختصاص می یابد و تلاش می کند با قرائت تطبیقی متون اصلی، ادله شیعیان در مورد عصمت امام و نقادی های اهل سنت در این باب را بازخوانی نماید، نقاط ضعف و قوت دیدگاه فریقین را برجسته و آشکار سازد و انتظار دارد که با شکافتن سطوح پیدا و پنهان استدلال ها و نقادی ها برای مخاطب فهیم و خواننده منصف حقیقت مساله را منکشف سازد.

نوشتار حاضر تلاش دارد تا برخلاف ذهنیت غالب درباره ابن سینا رویکرد نوینى از تفکرات وى را طرح کند و آن را به اثبات برساند. طبق این رویکرد، ابن سینا علاوه بر تفکر استدلالى از تفکر عرفانى و اشراقى نیز بهره مند است؛ امّا تفکر اشراقىِ وى در زیر تار و پود استدلال هاى تعلیمى و مکتب بحثى سینوى پنهان مانده است. گفتنى است که رسالت نوشتار حاضر واگشایى این تجربه حضورى و ذوقى است، تجربه اى که مى توان از آن تعبیر به «عرفان عقلى» کرد. بنابه این رویکرد، رساله هاى اشراقى ابن سینا و همین طور نمط هاى سه گانه اشارات وى ـ همگى ـ ساختار، رویکرد، و هدف واحدى دارند. افزون بر این، کلّیت فلسفه ابن سینا نیز داراى نظامى واحد و ساختارى یگانه است و رساله هاى اشراقى و نیز سه فصل پایانى اشارات، در حاشیه تفکر این فیلسوف قرار ندارند؛ بلکه در متن نظام فلسفى و تفکر او، همراه با دیگر مکتوبات وى، هدف واحدى را دنبال مىکنند. بر این اساس، هستى شناسى ابن سینا تفاوتى آشکار با هستى شناسى ارسطو دارد.