جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به رغم حجم در خوراعتنای کتاب فانوس جادویی زمان که داریوش شایگان در مورد رمان مارسل پروست نوشته است، با کتابی مواجهیم که چندان دقیق اندیشیده و نوشته نشده است. این سؤال باید یک‌بار پرسیده شود: آیا رمان در جستجوی زمان از دست رفته، آن‌طور که از عنوانش و عنوان کتاب شایگان برمی‌آید، رمانی در مورد زمان یا دست‌کم با محوریت زمان است؟ به نظر می‌رسد، این رمان هفت‌جلدی نه به زمان، که به مکان می‌پردازد. گاهی بین تلقی پروست از زمان و تلقی فیلسوف معاصرش هانری برگسون همخوانی‌هایی و تأثیر و تاثراتی ادعا می‌شود. این ارتباط‌دادن‌ها به‌یقین بیراهه است. زمان برگسونی مکان‌ستیزترین تلقی تاریخ فلسفه از زمان است و با از دست رفتن و فراموشی خویشاوند است نه با «جستجو» و «بازیافتن». برگسون به زندگی نزدیک‌تر است و خلق و خوی قماربازان را دارد که به از دست دادن مست می‌شوند و اعتیاد به زوال و هوس باختن پس از باختن دارند. این کجا و اصرار پروست به نباختن و به بازیافتن آنچه از دست رفته و حبس الهی‌اش کجا؟ پروستی که «زندگی» نکرد به سود یافتن «جوهر».

در مورد دیدن خدا به دو روش می‌توان بحث کرد: 1. دیدن بی‌واسطه‌ خدا و 2. دیدن خدا در چیزی دیگر. در کتاب‌های مربوط به علم کلام، در باره نوع اول دیدن بحث، و امکان دیدن خدا نفی می‌شود. این نوع دیدن در کتاب قرآن نیز نفی شده است. دیدن خدا در چیزی دیگر یا به تعبیر دقیق‌تر «تشخیص‌دادن خدا در چیزی دیگر» حکایتی جدا دارد و اتفاقاً در متون دینی تشویق شده است. بحث تشخیص خدا در چیزها، به این جهان یا آن جهان اختصاصی ندارد. مقاله‌ حاضر نوشته شده است تا این مدعای دینداران را بررسی و تحلیل کند: «خدا خودش را در جهان بازمی‌نماید». درباره خدا این اتفاق چگونه رخ می‌دهد؟ ما در آنچه در پی می‌آید، درباره پاسخ‌های محتمل این سؤال بحث خواهیم کرد و بیشتر، تحلیل مسأله وجهه‌ همت‌مان خواهد بود.

آیا در نزاع اصالت وجود یا اعتباری بودن آن وجود، معنایی از «وجود» که قائلان به اعتباری بودن وجود به کار می برند، همان معنایی است که قائلان به اصالت وجود به کار می برند؟ اگر نزاع اصالت (یا اعتباریت) وجود یک نزاع فلسفی جدی است و صرفا یک نزاع لفظی نیست، باید هر دو دسته بر سر اصالت یا اعتباری بودن یک معنا از وجود، چون و چرا کنند. آیا چنین است؟ برای یافتن حقیقت آنچه بین دو گروه رفته است، باید به کلمات طرفین دعوا مراجعه کرد و دقیقاً مشخص کرد ایشان وقتی «وجود» را به کار می برند چه معنایی مراد می کنند. این مقاله به دنبال ایضاح همین نکته است و نشان می دهد: اولاً، معنای «وجود» در قول به اعتباریت با معنای وجود در قول به اصالت یکی نیست. در اولی معنای مصدری مراد است و در دومی معنای اسمی. ثانیاً، کاربرد معنای اسمی و نظریه اصالت وجود چه پیشینه ای پیش از ملاصدرا دارد.