جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سرمایه ایمان کتابى است که در مورد علم کلام و اصول اعتقادات نوشته شد است. کتاب مذکور، برخی اصطلاحات منطقی مثل قضیه، تناقض، بدیهی، غیر بدیهی و ... را بیان می کند که به اصول عقاید شیعه اشاره می کند.

گوهر مراد شامل امّهات مسائل کلام و حکمت و اخلاق و عرفان و اصول خمسه است، دارای یک مقدّمه و سه مقاله و یک خاتمه است که مقدّمه آن در مورد مرتبهٔ وجود انسان و روشن نمودن راه خدا و فایده علم حکمت و کلام است و سه مقالهٔ آن در خودشناسی و خداشناسی و شناخت فرمان خدا و ابلاغ کنندگان و مجریان راستین آن یعنی انبیاء و امامان-علیهم السلام-و نتیجه عمل به آن یعنی معاد است و خاتمهٔ آن نیز پیرامون تهذیب اخلاق و سلوک مقامات العارفین است. تبویب گوهر مراد، تبویبی خاص است و در دیگر کتب کلامی دیده نمی‌شود. این کتاب علاوه بر مباحث کلامی به مباحث مسائل اخلاقی و عرفانی نیز می‌پردازد. مباحث فلسفی به کتاب راه یافته است؛ از این جهت گوهر مراد را کتابی کلامی-فلسفی می‌توان دانست. اندیشه‌های عرفانی مؤلف کتاب بر مباحث کتاب دیده می‌شود.

اين كتاب خلاصه اي است از گوهر مراد عبدالرزاق لاهيجي (م1072ق) وي گوهر مراد را ابتدا براي شاه عباس دوم صفوي (1052-1078هـ.) نوشت ولي چون آن كتاب درخور فهم عموم نبود به درخواست يكي از دوستان خود در سال 1058 از آن خلاصه اي ترتيب داد كه «بضبط مبتدي اقرب و بفهمش اسرع بود و منحصرباشد در مسائل ضروريه اعتقاديه كه درحصول ايمان كمتر از آن مجزي نبود» و آن را سرمايه ايمان ناميد و مشتمل بر يك مقدمه و پنج باب كرد. اين كتاب در هند و ايران به چاپ رسيده است. «اردلان» دوره مختصر استدلالي اصول عقائد و مسائل دينيه ضروريه شيعه است. مؤلف درين كتاب ملتزم بوده كه ادله قائمه بر مطالب را بهيئت شكل اول يا قياس استثنائي بياورد و بدين نحوه اثبات مدعا كند. كتاب مرتب بر يك مقدمه و پنج باب است و چاپ هم شده است. (مهدي ولايي) مؤلف در مقدمه مي گويد يكي از دوستان عظام چون نظر بر كتاب گوهر مراد افكند وآنرا كتابي ديد كه لازم منتهيانست نه مبتديان از من خواستار شد كه كتاب مختصري در فلسفه بنگارم تا مبتديان را بكار آيد. من نيز اتياناً لامره اين كتاب را در يك مدقمه كه حاوي بعضي از اطلاعات منطقي است و پنج باب كه در امهات فلسفي است پرداختم اين كتاب در حقيقت خلاصه اي از گوهر مراد مي باشد. « عبدالله انوار » نويسنده ميگويد يكي از عزيزان من كتاب گوهر مراد مرا خواند و آنرا پسنديد ولي معتقد بود كه اين كتاب از فهم مبتديان بيرونست پس بمن گفت كه من كتابي بر همان روش درباره دين بپردازم من نيز اين كتاب را طبق همان روش او پرداختم با يك مقدمه و پنج اصل كه پنج باب است: مقدمه: ‌در ذكر بعضي اصطلاحات منطقيه در بيان هيات شكل اول قياس و استثنائي. باب اول: در توحيد؛ باب دوم: در عدل؛ باب سوم: در نبوت؛ باب چهارم: در امامت؛ باب پنجم: در معاد. (عبدالله انوار) گزيده اي از «گوهر مراد» او، كه در ديباچه گويد: از من خواسته شد، از «گوهر مراد» كه از حوصله مبتديان زياد است، كتابي ساده براي مبتديان بنگارم. دوره اي ست كوتاه و استدلالي از اصول عقايد شيعي، در 1 «مقدمه» و 5 «باب» و هر يك در چند «فصل»، كه در 1058/1648م به پايان برده است. چاپ شده است. مقدمه در ذكر بعضي از اصطلاحات منطقي و بيان هيأت شكل اول و قياس استثنايي، باب 1. توحيد، ده فصل (: 1 معني وجود و عدم، 2. معني موجود بودن به ذات خود و ممكن ... 9. نفي شريك از واجب الوجود، 10. در صفات واجب الوجود). باب 2. عدل3. نبوت، 4. امامت 5. معاد. (احمد منزوي) گزيده و تلخيص كتاب گوهر مراد يك دوره فشرده و به شيوه استدلالي درباره اصول عقايد شيعه است كه در يك مقدمه (منطق). پنج باب در سال 1058 ق پايان يافته است «باريك بين، محمد كريم» الرسالة فارسية و هي مختصر گوهر مراد (خادمي، محمد علي) آغاز كتاب: اما بعد الحمدلله رب العالمين و الصلاة و السلام ... چنين گويد العبد الملتجي عبدالرزاق اللاهيجي. . که موسومست بسرمايه ايمان. . بموافقت اصول خمسه بر پنج باب مرتب شد ... مقدمه درذکر بعضي اصطلاحات. انجام كتاب: و حق وجوب آن است بر هر که عالم باشد به حسن معروف و قبح منکر و تجويز تأثير و انتفاي مفسده کند هذا آخر ما اردنا ايراده في هذه الرسالة و الحمدلله اولا وآخرا. [نسخه هاي خطي فارسي، منزوي 955 و 2/801؛ الذريعة 12/172؛ مرعشي 2/140و 3/91 و 2/180و 21/46 و 16/262 و 16/116و 30/428 و 30/660 و 37/199 و 37/683؛ فهرست الفبايي آستان قدس ص 307؛ مجلس 38/615؛ فهرست سپهسالار 5/104؛ کتابخانه ملک 3/455و 6/48 و 5/302 و 5/303؛ کتابخانه جامع گوهرشاد 2/835؛ دانشكده ادبيات مشهد ص 103و 210؛ فهرست آستان قدس11/168 و 1/126-128 و 4/162 و 11/168؛ أعيان الشيعة 7/470؛ ريحانة‌ الأدب 4/362-363؛ شخصي ميبدي 1/168 و 1/183؛ مدرسه حجتيه ص 16؛ كتابخانه وزيري 3/882؛ مدرسه فيضيه 2/69؛ ذريعه 12/172؛ ريحانة الادب 3/234؛ مشار؛ كتابخانه ملي 6/246؛ الهيات تهران ص 257؛ مجلس سنا 1/150؛ آستانه حضرت عبدالعظيم 1/302، فهرست نسخه هاي خطي فارسي، منزوي: ‌2/801؛ الذريعه: 12/172؛ فهرست مجلس: 38/615؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1257 و 1438؛ علامه طباطبايي 2/172؛ مجلس شورا 10/143 و 10/437 و 23/657 و 38/615؛ فهرست كتابهاي چاپي مشار: 655؛ فهرست رضوي 1: ش 33و 4: ص 162؛ فهرست دانشگاه تهران 581: 3 و 614و 2106: 10 و 8/110 و 11/2106 و 17/58 و 17/98 و 20/169 و 20/412؛ دانشكده حقوق تهران 136؛ سريزدي 1/87؛ مكتبة الزهراء ص 95 و 110؛ فيلم دانشگاه 2/98؛ مدرسه فيضيه 1/337 و 1/338؛ دائرة المعارف اسلامي 1/207؛ ذريعه 9/852 «ديوان فياض»، همانجا 12/172 «سرمايه ايمان»، كه در هر دو جا مرگش نادرست 1051ق آورده شده، همانجا، 18/250 «گوهر مراد» ؛ اعلام 2/1327؛ طبقات 11/319: ‌كه مرگش را بررسي كرده 1072ق آورده است؛ مشترك، 2/964 «سرمايه ايمان» ؛ نسخه ها 2/801؛ مشار، 3/2995 «سرمايه ايمان في اثبات العقايد بطريق البرهان» كه نشاني 3 چاپ آن را داده؛ بغدادي، هديه، 1/567؛ مرعشي 2/140: كه مرگش را همان 1051ق آورده.؛ الهيات مشهد 1/310؛ نشريه 5/35 و 4/385 و 7/178 و 13/357 و 11/55؛ اهدائي به آستان قدس ص291؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 307؛ كتابخانه شيخ علي حيدر 3/177؛ امام صادق چالوس ص 228؛ رايانه ملي ص 93 و 180؛ مكتبة اميرالمؤمنين 2/407 و 2/408؛ شورا 1/23/33؛ فهرستواره منزوي 6/166؛ رايانه آستان قدس؛ دنا 6/108-111؛ مجلس شورا 2/626/29] شرح و حواشي: منتخب سرمايه ايمان (-)

به گفته مؤلف، كتاب «تجريد الكلام» خواجه نصير طوسي بلحاظ ترتيب مناسب مسائل، تقرير مختصر دلائل، تجريد عقايد و اصول آن از زوائد و بلحاظ دربر داشتن اشارات و تنبيهات بر حقايق و دقايق و مقاصد و مواقف، تحقيقات اشاره كننده بر مطالب عاليه و حكمت متعاليه، از مصنفات ممتاز بين ديگر كتب علم كلام شده ؛ و به موجب عظمت شأن و قدر كتاب، برخي از اصحاب كمال تأليفاتي را در شرح و تعليق آن نگاشته؛ و همه آن تأليفات يا بيشتر آن، نداي از راه دور است و هدايت كننده به حقيقت و باطن عبارات كتاب نيست. مؤلف به جهت اطلاع يافتن بر عبارات كتاب از طريق منبع و مأخذ آن، شرح حاضر را در دو مقصد امور عامه و جواهر و اعراض به رشته تحرير درآورد؛ مؤلف در اول كتاب پس از شرحي در توصيف و تحسين خواجه نصير الدين و كتاب تجريد الكلام مقدمه اي مشتمل بر چهار مطلب :(تعريف علم كلام و موضوع و غايت و مرتبت آن قرار داده) و سپس بنحو تركيب مزجي در مقام شرح بر آمده و با تحقيقات فاضلانه آنرا شرح نموده است. لاهيجي كه از متكلمين مبرز و صاحب سبك شيعي است در كلام چند تاليف دارد: 1-گوهر مراد: اين كتاب يك دوره كلام شيعي با عباراتي روان و شيواست كه از بهترين كتب كلامي شيعه به زبان فارسي محسوب مي شود. 2-سرمايه ايمان: اين كتاب نيز فارسي و خلاصه گوهر مراد است 3-حاشيه بر شرح تجريد الاعتقاد 4-حاشيه بر حاشيه خفري بر شرح تجريد 5-مشارق الهام كه شرح مختصري بر تجريد است و ناتمام مانده؛ که بنا به گفته صاحب <رياض العلماء> فقط مقصد اول در امور عامه نوشته شده است ؛ ولي نسخه اي از آن تاكنون شناسايي نشده است 6-شوارق الالهام كه شرح مبسوطي بر تجريد است كه آنهم ناتمام است. اين شرح مفصل ترين شرح بر تجريد است. لكن مؤلف فقط دو جلد آن را به پايان رسانده و تا مقصد ثالث « المسألة السادسة في كلامه تعالي» ادامه يافته و بعد از آن ناتمام مانده است. علماء بر اين كتاب حواشي بسياري زده اند.«درايتي» تفسير جزو عم است گزيده از انوار التنزيل بيضاوي و حاشيه هاي شيخ زاده و عصام و حسن چلبي و ديگران . چلبي از آن ياد كرده و از مولف نام نبرده است . ( محمد تقي دانش پژوه ) كتاب شرح مزجي استدلالي بر كتاب «تجريد الكلام» خواجه نصير الدين طوسي مي باشد. در اين شرح علاوه بر توضيح متن و ذكر مطالب مفيد، به اقوال دانشمندان نيز اشاره شده است. فهرست عناوين آن به قرار ذيل مي باشد: المقدمة: في تعريف علم الكلام و بيان موضوعه و غايته، داراي چهار مطلب. المقصد الاول: في الامور العامة. المقصد الثاني: في جواهر و الاعراض. المقصد الثالث: في اثبات الصانع(اين مقصد از آخر كسر دارد). (غلامي مقدم، براتعلي) شرحي مزجي و مفصلي است بر کتاب«تجريد الاعتقاد» خواجه نصير الدين طوسي(-672ق) مشتمل بر توضيح الفاظ و تبيين مقاصد مؤلف و بيان آنچه به نظر شارح رسيده است. مؤلف در شرح ديگري بر «تجريد»دارد که مختصرتر از «شوارق» بوده و به «مشارق الالهام» مشهور است. كتاب تجريد الكلام في تحرير عقايد الاسلام تأليف سلطان الحكماء و المتكلمين خواجه نصيرالدين طوسي متوفي سال 672 مي باشد،‌بر اين كتاب شروح و حواشي بسياري از قدماء و متأخرين تأليف و تدوين گرديد، از آنجمله است(شوارق الالهام في شرح تجريد الكلام) تأليف حكيم الهي مولي عبدالرزاق بن علي بن الحسين اللاهيجي القمي كه از شاگردان مرحوم آخوند ملاصدرا شيرازي و دامادش، متوفي در سال 1051ه مي باشد. شرحي مزجي و مفصل و استدلالي است بر تجريد الكلام في تحرير العقايد الاسلام خواجه نصير الدين طوسي (682ق) كه متن مختصر و مشهوري است در علم كلام شيعه كه به تجريد الاعتقاد و تجريد العقايد نيز شهرت دارد. از آنجا كه اين متن براي مذهب شيعه داراي استدلال منطقي بود و به صورت كلاسي تدريس مي شد حواشي و شروح بسياري بر آن نوشته شد . اين كتاب در شش مقصد تنظيم شده است كه عبارت اند از: امور عامه، جواهر و اعراض، اثبات صانع، نبوت،امامت، معاد. شرح فياض لاهيجي تنها شرح مقصد اول و دوم از مقاصد شش گانه اين كتاب را دربردارد و ناتمام مانده است. (كرم رضايي، پريسا) شرح مزجي استدلالي مفصل كبير علي كتاب «تجريد العقائد» للخواجه نصير الدين محمد بن محمد بن الحسن الطوسي، و هو شرح للامور العامة و الاعراض و الالهيات، و تعرض فيه لبيان عبارات الكتاب و بيان الامور المهمة. (موسوي بجنوردي، حسن) آغاز كتاب: بسمله ربنا افتح بيننا و بين قومنا بالحق و أنت خير الفاتحين الحمدلله الذي هدانا لهذا و ما کنا لنهتدي لولا ان هدانا الله و الصلوه علي من بکمال رسالته اختاره و لختم نبوته اصطفاه.… انجام كتاب: علة فاعلية لحصول البرودة و علة معدة ذاتية له ايضاً و الحمدلله علي اتمامه. چاپ: تهران، سنگي، 1266-1267ق، 320 ص، 24 سطر؛ تهران، سنگي، 1277، با حواشي محمد اسماعيل اصفهاني، 24 سطر؛ تهران، سنگي، 1280ق، 24 سطر؛ تهران، سنگي، 1291ق، 258ص؛ تهران، سنگي، 1299، به اهتمام عبدالحسين بن محمد علي خراساني؛ تهران، سنگي، 1300ق، در دو جلد، 300 ص؛ تهران.؛ مشار عربي، ص576، ايران، بي ناشر، 1280ق.، رحلي، بدون شماره صفحه؛ 1311ق.(در هامش)، 239ص؛ ؛قم، 1384 شمسي، با تصحيح جعفر سبحاني در پنج جلد؛قم، 1386 شمسي، با تصحيح احمد عابدي در دو جلد [مجلس شورا 7/85 و 13/251 ؛ فهرست مجس ج5-95 و فهرست كتابخانه رضويه ج4-69، 70، فهرست دانشگاه 3 : 230 ؛ مجلس شورا 13/251 و 16/261 و 22/166 ؛ ملي فارس 1/310 ؛ دانشگاه تهران 3/230 و 13/3014 و 13/3248 و 6/2264 و 16/422 و 20/161 ؛ كتابخانه ملي فارس 2/192 ؛‌ذريعه 66:6 و 115 و 14/238 ؛ موسسه آية الله بروجردي 1/197؛ مدرسه صدر بازار 2/473؛ مدرسه فيضيه 1/311؛ فهرست مروي 107 ؛ آية الله فاضل خوانساري 2/91 ؛ التراث العربي في مكتبة المرعشي 2/274 و 275 و 3/449 ؛ نشريه 4/387 و 3/420 و 5/283 و 11/906 و 7/782 و 11/280 ؛ اهدائي به استان قدس ص 167 ؛ چهار كتابخانه مشهد ص 342 ‌؛ سه كتابخانه اصفهان ص 107 ؛ كتابخانه نوربخش 1/108 و 2/175 ؛ كتابخانه عمومي اصفهان 1/271 ؛ عربي مشار صفحه 576 ؛ نشريه 7/791 ؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 375 و 654 ؛ فرهنگ و هنر مشهد ص 28؛ مهدوي، مصلح الدين ص 145؛ مطالعات اسلامي ص 95 ؛ تراثنا س2ش/4 35 و س6ش/2 99 ؛ شيخ علي حيدر 2/189 و 2/281 ؛ تراثنا س5ش/3 100 و س13ش2و/3 362 ؛ امام صادق چالوس ص 205 ؛ رايانه ملي 616 و 1133 ؛ ملي 7/408 و 14/238 ؛ مركز احياء ميراث 2/31 ش 429، ذريعه 14/238 ؛ دهگان ابراهيم 1/91 ؛ معجم المطبوعات 2/1600 ؛ دانشگاه اصفهان 2/590 ؛ شورا 2/111/24 و 1/21/33 و 1/26/33؛ جامع گوهرشاد 5/258، رايانه آستان قدس] شرح و حواشي: حاشية شوارق الالهام (-) حاشية شوارق الالهام (-) حاشية شوارق الالهام (-) حاشية شوارق الالهام (-) حاشية شوارق الالهام رونق عليشاه كرماني، محمد حسين بن محمد كاظم (-1230) حاشية شوارق الالهام بسمل شيرازي، علي اكبر بن علي (1187-1263) مفتاح الكنوز هزار جريبي، محمد علي بن محمد باقر (1188-1245) لوامع الاعلام من شوارق الالهام حسيني، محمد تقي بن اسدالله (-14) النهجة المرضية تبريزي، محمد علي بن حسن (-) حاشية شوارق الالهام = حاشية الشوارق واحدالعين، اسماعيل بن محمد سميع (-1277) حاشية شوارق الالهام علامه حائري مازندراني، محمد صالح بن فضل الله (1297-1391) حاشية شوارق الالهام همداني، ملارضا (-) حاشية شوارق الالهام شوندي قزويني، كلبعلي بن عباس (-1304)

حاشيه اي است برشرح تجريد با عناوين « قوله - قوله »، از محقّق خَفْري و شرح المواقف ياد کرده است . حاشيه اي است از ملاعبدالرزاق علي بن حسين لاهيجي قمي متخلص به - فياض - متوفي 1072 هـ.ق. بر حواشي شمس الدين خفري، محمد بن احمد متوفي 942 هـ.ق. بر شرح ملاعلي قوشچي متوفي 789 هـ.ق. بر تجريد العقائد خواجه نصيرالدين طوسي، محمد بن محمد متوفي 672 هـ.ق. ملاعبدالرزاق در اين حاشيه از ملاصدرا به - استادنا المحقق صدراالحکماء المتألهين ادام الله برکاته في العالمين - ياد کرده است و از محقق فخري، جبائيه، ابوالقاسم بلخي، شرح مواقف و مانويه و از حکمت الاشراق شيخ اشراق، و کتاب شفا و حواشي شرح حکمت الاشراق و اثولوجياي ارسطو و مثل افلاطونيه و ... ياد و بحث کرده. (فاضل) او مي گويد اين تعليقات را بوقت قرائت اين حواشي نوشتم و اميدوارم كه دوستداران را بكار آيد (عبدالله انوار) حاشيه اي است با عناوين <قال - اقول> بر حاشيه خفري، همراه با برخي تعليقات بر شرح تجريد به عنوان <قال الشارح> . اين حاشيه تا مبحث ادراک ادامه يافته و هنگام قرائت شرح قوشچي درنزد او به درخواست برخي از شاگردانش تأليف شده است . در برخي ازمباحث به ذکر مناقشات بسيار پرداخته است. عبدالرزاق حاشيه اي نيز بر جواهر شرح تجريد قوشچي (= مقصد دوم) نوشته . بر طبق نوشته خود او در ديباچه، وي نخست حاشيه اي مبسوط و محققانه بر مبحث جواهر نگاشته و چون طباع را باختصار راغب ديده بر آن شده است كه حاشيه اي موجز بر همان مباحث بنويسد و اين همان حاشيه موجز است .«عبدالحسين حائري» حاشيه مختصري بر كتاب «حاشية شرح التجريد» نگاشته شمس الدين محمد بن احمد خفري ( 942ق ) است كه به صورت «قوله-قوله» تنظيم شده است . ( طيار مراغي ) كتاب تعليقاتي است بر: حواشي شمس الدين خفري بر شرح ملاّ علي قوشجي بر بخش الهيات تجريد الاعتقاد خواجه نصيرالدين طوسي. (وفادار مرادي، محمد) كتاب تعليقاتي است بر: حواشي شمس الدين خفري بر شرح ملاّ علي قوشجي بر بخش الهيات تجريد الاعتقاد خواجه نصيرالدين طوسي. (وفادار مرادي، محمد) آغاز كتاب: الحمد لصانع السموات العلي و خالق الارضين السفلي و له الاسماء الحسني و الصفات العليا و هو الغاية القصوي و العمدة الوثقي في البدء و الرجعي و له الممات و المحيي في الاخرة و الاولي... قال المصنف اعلي الله مقامه المقصد الثالث في اثبات الصانع تعالي اقول اي صانع العالم علي ان اللام للعهد او للعوض لانه المتبادر عند الاطلاق... انجام كتاب: انجام 1: الاحساس الذي المراد به هو انکشاف الخصوصيات الزائدة علي اصل الوجود.. هو ثبوت للادراک المسمي بالاحساس بلا آلة. انجام 2: لكن مراد المحشي هو الاول كما سيظهر لمجيئ الكلام بمعني التكلم في اللغة كما لا يخفي علي من له ذوق سليم. [اهدائي به آستان قدس ص 98 و 363؛ نشريه 5/594؛ نسخه پژوهي 3/129 ؛ الذريعه 6/66؛ معجم التراث الكلامي 3/14؛ نسخه پژوهي 3/149 ؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 131 و 189 ؛ كتابخانه شخصي رضا استادي ص 14 و 60 ؛ مطالعات اسلامي ص 84 ؛ تراثنا س13ش/1 166 ؛ امام صادق چالوس ص 234؛التراث العربي 2/274؛كشف الحجب 173؛دانشگاه اصفهان 2/410؛ مجلس شورا 28/231 ؛ رايانه آستان قدس]