جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اختصره من كتابه « الحكمة النبوية» الذي هو شرح لكتاب « الفقه الأكبر» المنسوب للامام أبي حنيفة النعمان. (عماد عبدالسلام رؤوف) [المكتبة القادرية 5/249؛ كشف الظنون 1287 و الجواهر المضية 1/139 و هدية العارفين 1/199]

چون گمراهان در نواحي سمرقند و بخارا و ماوراء النهر بسيار شده بودند، ‌فقها و علما شكايت آنان را به نزد امير ساماني بردند، وي عالمان را دستور داد تا كتابي در مذهب اهل سنت و جماعت گرد آورند و همگي بر آن متفق شدند كه حكيم سمرقندي كتاب حاضر را بنا بر مذهب ابوحنيفه به نگارش در آورد. اين كتاب در ابتدا به زبان عربي تاليف شده و به دستور امير ساماني به فارسي برگردان شده است. (سيد جعفر اشكوري) آغاز كتاب: الحمد لله رب العالمين ... . اما بعد بدانك سبب تصنيف اين كتاب آن بود كه گمراهان يعني هواداران و مبتدعان چون به سمرقند. [عكسي مركز احياء 6/436؛ كشف الظنون 2/1157؛ فهرستواره منزوي 9/559 «منتخب العقايد» ] شرح و حواشي: اعتقادات سمرقندي (منتخب) = منتخب عقيدة الامام أبي القاسم السمرقندي پارسا، محمد بن محمد (739-822)

این کتاب کتابی است در باب اعتقادات و مسائل دینی اسلامی و شرعی. در این کتاب که ترجمه آن به فرمان امیر نوح سامانی در سال 370 ق انجام شد، از اندیشه‌های کلامی ماتریدی حمایت شده است و این اندیشه‌ها با حاکمیت هر نوع پادشاهی سازگاری از خود نشان می‌دهد. کتاب در 61 مسئله با مقدمه و خاتمه آورده شده است. این 61 مسئله در اصول عقاید است و مسائل کلامی چون صفات خدا و ازلیت و ابدیت او، مرتبۀ پیامبران، معراج و صراط و بهشت و دوزخ و نکیر و منکر و ....؛ ولی از فقه نیز پاره‌ای مسائل در این کتاب آمده است و برخی از فروع مذهب بیان شده است، مسائلی که محل اختلاف فقیهان است و اهل سنت راست عموماً و حنفیان را خصوصاً. ابواب و مسائل کتاب نه توالی عقلی دارد و نه علمی. مسائلی پراکنده از این سوی و آن سو در اعتقادیات. ایجاز و اطناب نیز به شیوه‌ای منطقی استوار نیست که گاهی معضله‌ای مبهم و دشوار به کوتاهی آمده و مسئله‌ای روشن و آشکار به درازی. استدلالات بیشتر بر پایۀ نقل است تا عقل، یعنی کتاب و سنت و گاه روایتی و حکایتی. مطالب کتاب گذشته از فواید زبانی و ادبی از دو رو سودمند است: نخست از نظر سیر علوم اسلامی و تاریخ کلام و دیگر از نگاه پژوهش اجتماعی و مطالعۀ اندیشه‌ها و پندارهای مردمان آن زمان.