جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از موضوعات مهمی که بسیاری از مستشرقان و از جمله وات به آن پرداخته‌اند، موضوع «وحی» و مسائل پیرامون آن است که از اهمیت والایی نزد مسلمانان برخوردار است. این پژوهش، به بررسی و نقد آرا و اندیشه­ های وات پیرامون «وحی» می ­پردازد و از آثار مهم وی در حوزه­های قرآن، تاریخ اسلام و سیره نبوی برگرفته شده است. وحی در لغت و اصطلاح، تفاوت وحی با الهام، خاستگاه وحی، غرض از وحی، شیوه­های نزول وحی، تردید یا یقین پیامبر در دریافت وحی، وحی و شناخت جهان، وحی و دخالت خدا در تاریخ، تأثیر شخصیت پیامبر بر قالب وحی، خطاپذیریِ وحی و پیامبر و عنصر بشری در قرآن، مهم­ترین دیدگاه­ های وات در این نوشتار است که مورد پردازش قرار گرفته است.

همراهی «مبین با قرآن» از جمله مباحث کلامی- علوم قرآنی است. قرآن به عنوان مهم¬ترین مصدر تشریع احکام، یگانه محور تردیدناپذیر همه فقهای اسلامى، اعمّ از امامیه و اهل سنت، به شمار رفته و کتاب هدایت تا روز قیامت است؛ اما بهره¬مند شدن از این امر (هدایت الاهی) مستلزم آن است که خداوند در کنار کتاب هدایت خویش، مبینی را قرار دهد که به بیان مراد الاهی بپردازد. «تبیین» در کاربرد لغوی به معنای آشکار شدن، آشکار کردن و توضیح دادن می¬باشد. اساس نظریه «همراهی قرآن و مبین» مطابق عقل و سیره عقلا بوده و آیات و روایات بر آن صحه می¬گذارند. حق بیان برای خداوند محفوظ است؛ ولی به دلیل برخورداری از معانی و مفاهیم ژرف و آموزه¬های عالی، تنها راه عقلایی برای پی بردن به چگونگی استفاده از آن، بیانات پیامبر و تبعیت مطلق از ایشان می¬باشد. وجوب اطاعت از پیامبر اکرم و اطلاق شأن تبیین و تعلیم قرآن برای ایشان، دلیلی روشن بر لزوم مراجعه به تمامی بیانات ایشان در مورد قرآن در هر سطحی از بیان می¬باشد. همچنین قرآن کریم و روایات در جهت شأن تبیینی پیامبر اکرم ائمه اطهار، به‌ویژه امام زمان را وارثان این شأن تحت عناوین ذیل مطرح می¬کنند: راسخان در علم، و حاملان و صاحبان علم. واژگان کلیدی: قرآن کریم، تبیین، اجمال، مبین، حجّیت، فریقین.

اصلیﺗﺮﻳﻦ ﻫﺪف ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻧﺰول ﻗﺮآن، ﺗﺮﺑﻴﺖ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و اﺳﺎسیﺗﺮﻳﻦ آﻣﻮزه در اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ «ﺗﻮﺣﻴﺪ رﺑﻮبی» اﺳﺖ. ﻫﺪف اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ، ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺮﺑﻴﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﺗﻮﺣﻴﺪ رﺑﻮبی در ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺖ. ﻣﺮﺣﻠه ﻧﺨﺴﺖ، ﺟﻬﺖدهی ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟه «اﺗﺨﺎذ رب» اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺑﺘﻨﺎی ﺑﺮ اﻧﮕﺎره «ﺷﻌﻮر ﻓﻄﺮی اﻧﺴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻟﻘﻴﺖ» و «ﺑﺮﻗﺮاری ﭘﻴﻮﻧﺪ آن ﺑﺎ رﺑﻮﺑﻴﺖ» ﺻﻮرت میﮔﻴﺮد. ﻣﺮﺣﻠه دوم، ﺷﻜﻞﮔﻴﺮی ﺷﺎﻛﻠه شخصیتی اﻧﺴﺎن ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﻋﺒﻮدﻳﺖ اﺳﺖ، ﻛﻪ از رﻫﮕﺬر «اﻧﺪﻳﺸﻪورزی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ راﺑﻄه ﺗﻼزمی رﺑﻮﺑﻴﺖ ﺑﺎ اﻟﻮﻫﻴﺖ» و «اﻋﺘﻼی ﻣﺒﺪأ ﮔﺮایشی اﺗﺨﺎذ رب، ﻳﻌﻨﻲ ﺟﻠﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ و دﻓﻊ ﻣﻀﺎر ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﺣﺐ ﻋﺒﻮدی» ﺗﺤﻘﻖ میﻳﺎﺑﺪ. ﻣﺮﺣﻠه ﺳﻮم، ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻏﺎیی ﺗﺮﺑﻴﺖ، یعنی ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻋﺪم اﺳﺘﻘﻼل ﻋﺎﻟﻢ هستی و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺗﻤﺎمی ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﺑﻪ رب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از رﻫﮕﺬر ﻗﻮت بخشی ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ رﺑﻮبی ﺣﺎﺻﻞ می ﺷﻮد. در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ سعی ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﻛﺎرﺑﺴﺖ ﺗﻮﺣﻴﺪ رﺑﻮبی در ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻮرد ﻛﻨﻜﺎش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﻟﮕﻮیی از آن اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﻮد.

در سده اخیر، برخی از دانشمندان نواندیش مسلمان نظیر امین الخولی و همسرش بنت الشاطی، محمد احمد خلف اله، محمد آرکون، نصر حامد ابوزید با به کارگیری روش های مطالعات ادبی در بررسی اصول گزینش واژگان، ویژگی های ساختار جملات، صنایع ادبی به کار رفته در آیات قرآن سعی کرده اند ویژگی های سبک شناختی قرآن را برجسته و به بهترین نحو بازنمایی کنند. آنان به قرآن به مثابه یک اثر هنری - ادبی می نگریستند که باید با بهره گیری از پژوهش های نوین ادبی، در سیاق تاریخی اش تفسیر گردد. لذا تمام تلاش خود را به بسط یک نظریه جدید در تفسیر ادبی و تاریخی قرآن معطوف نمودند. در این مقاله دیدگاه های این اندیشمندان در تفسیر ادبی و تاریخی قرآن گزارش، تحلیل و بازشناسی می شود.

علی بن ابراهیم قمی، از برجسته‌ترین محدثان شیعی است که روایات فراوانی‌ از ایشان در کتب معتبر شیعه نقل شده است. کتاب تفسیری‌ نیز به ایشان منتسب شده که هم اکنون موجود است، ولی به علت آمیختگی مطالب صحیح و ناصحیح در آن، عده‌ای در انتساب آن به این عالم بزرگ تردید کرده‌اند. در بررسی آسیب‌های موجود در تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم قمی، روایات و مطالب ناهمگون، سست و خرافی به چشم می‌خورد که اعتبار آن را مخدوش کرده و لزوم پالایش آن را برجسته‌تر ساخته است. در این مقاله، با برشمردن مهم‌ترین آسیب‌های محتوایی تفسیر القمی، آنها را در نُه بخش، نقد و بررسی کرده‌ایم: شائبه تحریف قرآن کریم، عدم تناسب برخی روایات با سیاق آیات، تعارض روایات تفسیر القمی با باورهای قطعی امامیه و هم‌چنین راه‌یابی اسرائیلیات در آن و طرح مسائل وهن آلود نسبت به ساحت انبیای الهی از جمله ایرادهای محتوایی این تفسیر است که با طعن و انکار علما و صاحب‌نظران مواجه شده است. هم‌چنین، در لا به ‌لای تفسیر القمی، مطالبی نامعقول و غلوآمیز و یا متعارض با مسلّمات علمی به چشم می‌خورد. در این پژوهش، همه این آسیب‌های محتوایی، با ذکر مثال‌های روشن و با بهره‌گیری‌ از منابع متقن، نقد شده است.

در این پایان نامه دو مقاله از دایرة المعارف قرآن لیدن ترجمه و نقد شده است. این دو مقاله عبارت اند از: تفسیر قرآن در دوره کلاسیک و ادوار میانه(دوره اول اسلام) نوشته کلود ژیلو، و تفسیر قرآن در دوره جدید و معاصر نوشته راترود ویلانت. آن مشتمل بر چهار فصل با این عناوین است: معرفی و نقد دایرة المعارف قرآن لیدن، ترجمه و نقد مقاله تفسیر قرآن در دوره کلاسیک و ادوار میانه، ترجمه و نقد مقاله تفسیر قرآن در دوره جدید و معاصر. موضوعات مقاله نخست عبارت اند از: ریشه یابی واژگان تفسیر و تأویل، مشروعیت تفسیر قرآن، سیر تطور تفسیر قرآن، ظهور علوم ادبی و زبان شناختی در عرصه تفسیر، تفاسیر روایی اهل سنت، گونه های تفسیری فقهی، کلامی و عرفانی، و تفاسیر خوارج و شیعه و مهم ترین ویژگی های آن، و موضوعات مقاله دوم به این قرار است: تفسیر ترتیبی قرآن مطابق با ترتیب مصحف و ترتیب نزول، گرایش های اصلی در روش های تفسیری در دوره معاصر مانند تفسیر عقلی، علمی، ادبی، تاریخی و موضوعی، و رهیافت های جدید و مستقیم قرآن و مشکلات کسب مقبولیت برای آن.موضوعاتی که در مقاله اول بررسی شده است، عبارت اند از: تفسیر هرمنوتیکی از قرآن و پیامدهای آن، روش تفسیر به رأی و دیدگاه های مفسران معاصر درباره آن، موضع امامان شیعه و دانشمندن شیعه در برابر اسرائیلیات، جایگاه کتاب التفسیر و المفسرون ذهبی و نقد آن، جایگاه علمای برجسته شیعه مانند سید مرتضی، شیخ طوسی و شیخ طبرسی. موضوعاتی که در مقاله دوم بررسی شده است، عبارت اند از: جایگاه تفسیر عصری و ویژگی های آن، رویکردهای جدید در تفسیر قرآن در دوره معاصر، تحولایت تفسیری کشورهای اسلامی مانند ایران، عراق و لبنان، روش تفسیر موضوعی، روش تفسیر عقلی و نقد دیدگاه های سر سید احمد خان و محمد عبده، روش تفسیر علمی قرآن، قرآن و فرهنگ زمانه، واقعی بودن قصه های قرآن و نقد دیدگاه های محمد احمد خلف الله، ماهیت وحی و نقد دیدگاه های دانشمندان غربی در باره آن به ویژه نظریه تجربه دینی پیامبر(ص)./