جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وحی که در قرآن کریم بارها مورد تبیین واقع شده و ایمان به آن برای هر مسلمانی فراهم کننده زمینه صحیح اعتقادی در سایر أبعاد دین مبین اسلام است یکی از مسائل مهم در حوزه قرآنپژوهی و نگاه عمیق از نظر کلامی و اعتقادی مبحث خطاپذیری یا ناپذیری وحی در مکتب تشیع وتسنن است. طبری از اهل سنت، مستقیم و غیر مستقیم در بیانات تفسیری و روایی خود وحی نبوی در مرحله ابلاغ آن را به خطاپذیری متهم کرده و در حقیقت مسیر وحی که نبوت است را به آفت خطا و فراموشی متهم کرده است.این نوشته ناچیز به دنبال این است که بینش غلط و غلط انداز اهل سنت را با شاخصه های اصلی وحی، با مبحث خصیصه های ذاتی وحی، با نبوت و عصمت انبیا در تضاد آشکار از منظر فریقین بداند لذا در این نوشته کوشش می شود به این نتیجه رسید که تبیین صحیح از نبوت و سایر اعتقادات دین اسلام مرهون برداشت و تفسیر صحیح و دقیق از وحی الاهی با تمام شئون و ابعاد آن است. و وحیامتناع ذاتی از قبول خطا را در خود دارد چرا که پدیده ای واقع نماست و صحنه واقعیّت هیچ گاه مختلط به خطا و سایر اشتباهات نمی شود وحی در نگاه اهل سنت که غالب آنها معتقد به خطاپذیری آن هستند مورد نقد و ارزیابی این نوشته واقع شده است وقتی قرآن تمام شئون نبوت را محصول وحی ربانی و الاهی می داند و سرچشمه وحی را خدا با صفت «حق» بودن ترسیم می کند نتیجه این می شود که وحی خودش بخودی خود نشئه حق است و چطور حق بذاته باطل پذیر بشود. اهل سنت فراموش کرده اند که وقتی پیامبر در ابلاغ وحی سلطه پذیر شیطان بشود اعتماد و اطمینان به صحت سایر ابعاد اعتقادی متزلزل می شود و دین از اساس بر پایه شک و احتمال و تردید بنا می شود و سایر شئون دین در معرض انحراف و تغییر واقع می شود. این که پیامبر در نگاه اهل سنت یک بشر است و بشر همواره در معرض خطا و فراموشی است دیدی بسیار اشتباه به نبوت و وحی است غافل از این که بشری است که فعل و تقریر و قول او از مصدر و منبع وحی الاهی و ربوبی تغذیه شده است.

علامه طباطبایی در کتاب‌های خود برخی اصول و مباحث منطقی را بیان کرده است. مباحثی که برخی از آنها منطقی صرف و برخی بیانگر مسائلی است که در فلسفه‌ی منطق مطرح است. این مطالب، گاه مشترک با سایر منطق‌دانان و گاه ارائه دهنده‌ نظر خاص علامه است. هدف این تحقیق استخراجاین مباحث است. اهم مطالب بیان شده توسط علامه عبارتند از: جایگاه منطق و دفع شبهات پیرامون آن، تصور و تصدیق، اقسام بدیهیات، حقیقی و اعتباری، کلی وجزئی، ذاتی و عرضی، تضاد و تناقض، تضایف، انواع حمل، اجزاء قضیه، ماهیت حکم، مواد قضایا، صدق قضیه، شرایط مقدمات برهان، اقسام برهان.

پژوهشنامه حاضر، تحقیقی تحلیلی ـ عقلی درباره براهین وجودی و صدیقین و مقایسه میان این دو نوع استدلال می باشد.با توجه به تحقیقات فراوانی که در این زمینه صورت گرفت، روشن شد که:برهان وجودی برهانی است پیشینی که بدون مراجعه به عالم خارج و تنها از طریق مفهوم خدا (البته نه مفهوم بما هو مفهوم، بلکه مفهوم از حیث مرآتیت واقع و حکایتگری آن) وجود خدا را ثابت می کند. برهان صدیقین نیز برهانی پیشینی است که با تأمل در حقیقت وجود و با قطع نظر از ماسوی الله وجود خدا را ثابت می کند. در این نوع از برهان، استدلال کننده به عالم خارج مراجعه می کند و اعتراف دارد بر اینکه هستی عالم را فرا گرفته، اما نحوه استدلال به گونه ای است که حتی اگر وجود ممکنات و مخلوقات انکار شود، همچنان استدلال بر قوت خود باقی .....

تهذیب نفس یکی از اموری است که در اسلام بر آن تاکید فراوانی شده و از ابعاد گوناگونی برخوردار است، یکی از مهمترین ابعاد آن که در این پایان نامه بدان اهتمام ورزیده شده است، ضبط و مهار ذهن است که تأثیر بسزایی در کنترل اعضا و جوارح و دوری از گناه و پیراستگی از رذائل نفسانی دارد. به نظر می‌رسد درصد بالایی از رفتارهای انسان از افکار و خواطری که در ذهن او پدید آمده سرچشمه می‌گیرد. از این رو اگر انسان بر واردات ذهنی خود کنترل داشته باشد، در جهت اصلاح رفتارهای خویش از توان بالایی برخوردار خواهد شد و به دنبال اصلاح رفتار، فضایل اخلاقی بیشتری در خود ایجاد کرده و در تهذیب نفس توفیق خواهد یافت. بدیهی است عدم تسلط بر خطورات ذهنی می‌تواند زمینه ریشه دواندن رذایل اخلاقی را در وجود انسان فراهم آورد.در این نوشتار با استناد به آیات و روایات به دنبال شناخت انواع واردات ذهنی هستیم. بر این اساس و با استفاده از سخنان اندیشمندان اسلامی میتوان واردات ذهنی انسان را شامل تفکرات، خطورات، تخیلات و توهمات دانست. و با توجه به اینکه شیطان میتواند در این واردات ذهنی نفوذ کند بنابراین با شناختن راه‌های نفوذ شیطان و وساوس شیطانی امکان کنترل این واردات ذهنی فراهم میآید و راه ورود افکار نورانی و پسندیده و الهامات ربانی که ازجانب فرشتگان الهی القاء میشود، هموار خواهد گردید. در راستای این مهمبه راه‌ها، موانع و ثمرات ضبط و مهار ذهن و عواقب عدم ضبط و مهار ذهن نیز خواهیم پرداخت. و در انتها به این نتیجه خواهیم رسیدکه برای ضبط و مهار ذهن راهی جز جلوگیری از تصرفات شیطان در نیروی وهم و خیال وجود ندارد و مهمترین راه‌ نیل به این مقصود، تقویت راههای ارتباطی انسان با خدا میباشد.

به اعتقاد ملاصدرا، سه عالم کلی وجود تحقق دارد: 1) عالم محسوسات که همان عالم دنیاست و حادث، کائن و فسادپذیر می‌باشد2) عالم متخیلات، یعنی عالم صور مقداری که عینا نظیر عالم محسوسات است با این تفاوت که عاری از ماده می‌باشد. 3) عالم معقولات که عاری از ماده و خواص مادی است. در این پایان نامه این نظر ملاصدرا به عنوان موسس حکمت متعالیه مورد بررسی قرار گرفته است. این پایان نامه دارای سه فصل می‌باشد که عناوین فصول به ترتیب عبارتند از: فصل اول: کلیات که اختصاص به ارائه‌ی تعریف از هر یک از مراتب وجود و بیان تاریخچه‌ای از بحث این عوالم دارد، فصل دوم: تقریر صدرالمتالهین در مورد عوالم وجود که اختصاص دارد به بیان پیش فرض‌های ملاصدرا در این باب و بیان تقریر او و نیز اثبات و بررسی ویژگی‌های بحث مراتب هستی. فصل سوم: ثمرات بحث از عوالم وجود در حکمت متعالیه که در آن برخی از مواردی که بحث از عوالم وجود در آن رخ نموده را مورد بررسی قرار می‌دهد.

چکیده ندارد.

کلی جیمز کلارک فیلسوف غربی معاصر در این کتاب «رجوع بر عقل»، تلاش می‌کند تا ارتباط بین عقل و ایمان را مشخص سازد؛ ارتباطی که از قرن 18 میلادی، در ذهن روشنفکران قرینه‌گرا، متزلزل شده و بدین سان بذرهای الحادی را بر نسل امروز پاشیده که یادگار و میراث گذشته است. قرینه‌گرایی ؛ اعتقاد به عقلانیت یک امر، صرفاً در پس پرده استدلال است و عقیده به خدا را فاقد گواه یا ادلّه کافی می‌داند. در مقابل این تفکر سه رویه وجود دارد: 1 ـ الهیات طبیعی که می‌کوشد تا عقلانیت باور دینی را از طریق استدلال ثابت کند. 2 ـ ایمان گرایی که در ضمن پذیرش ضرورت وجود قرینه‌در زمینه عقلانیت باور، به نبود دلیل کافی در اثبات خدا، اذعان دارد. 3 ـ معرفت شناسی اصلاح شده که عقلانیت را به گونه‌ای غیر از استدلال خواهی، تفسیر می‌کند و بر پایه آراء پلنتینگا استوار است. مولف شقوق اول و دوم را مردود می‌داند و در طی دو بخش کتاب به اثبات گزینه سوم می‌پردازد. وی در بخش اول به نقد براهین الهیات طبیعی نشسته و مسأله شر را به عنوان قرینه‌ای علیه خدا، اقامه می‌کند و در بخش دوم، دلایل خویش را بر پذیرش آراء پلنتینگا و نقدهای وارد بر قرینه‌گرایی ذکر می‌کند و بدین سان تصویر جدیدی از عقلانیت ارائه می‌دهدکه نیازمند استدلال نیست. ما در این مختصر به ترجمه و نقد بخش اول کتاب به طور خاص و بیان فشرده‌ای از ترجمه و نقد بخش دوم می‌پردازیم. آنچه کلارک از کل بحث خود نتیجه می‌گیرد، پایه بودن باور خداست. او معتقد است که اشخاص، در رویارویی با استدلال‌ها، نتیجه‌ای را می‌پذیرند که با مبانی از قبل پذیرفته شده آنها هماهنگ است. به عبارت دیگر افراد در استدلال بر اثبات یا ردّ یک گزینه، بی‌طرفانه قضاوت نکرده و سعی در قبولاندن و پذیرش نظر اولیّه خود می‌کنند.بدین ترتیب، برهان نسبی بوده و به اشخاص و پیش فرض آنها بستگی دارد. کلارک در تأیید نظر خود، به براهینی استناد می‌کند که از مشهورترین براهین بوده و همچنان موافقان و مخالفانی دارد. وی، این را دلیلی بر عدم قدرت برهان در اقناع همگان می‌داند. ما در این رساله درصدد اثبات بی‌نیاز نبودن باور به خدا از استدلال و بیهوده نبودن آن بوده‌ایم و کوشیده‌ایم تا ثابت کنیم براهینی که کلارک به ذکر اشکالات آن می-پردازد، صرفاً ناشی از نارسایی مفاهیم فلسفی غرب بوده و این مسأله، ایرادی به قدرت برهان در ارائه یک نتیجه یقینی، وارد نمی‌کند. در نتیجه، استدلال بر وجود خدا نیز هیچ اشکالی ندارد و پایه بودن باور خدا، آن گونه که کلارک معتقد است، پذیرفتنی نیست. در قبال مسأله شر نیز راه حل‌هایی ارائه می‌شود که نشان دهنده سازگاری وجود خدا با بحث شر است. مولف، در پاسخ گویی به این مشکل، از دفاعیه مبتنی بر اختیار پلنتینگا دفاع می‌کند، لیکن با بررسی‌های انجام شده در این موضوع، نارسایی دفاعیه پلنتینگا نیز روشن می‌شود که کلارک از آن غفلت کرده است. و در مقابل مجموعه‌ای از پاسخ‌هایی مطرح می‌شود که مجموعاً، می‌تواند پاسخ گوی مسأله شر باشد.آنچه ذکر شد تلاشی است که تحت عنوان مقدمه مترجم، ارائه می‌شود و ادامه رساله، ترجمه صرف بخش اول کتاب بوده و در راستای امانت داری، سعی در ارائه متنی سلیس و متناسب با توان مترجم، ضمن حفظ معنا و منظور مولف در نگارش متن بوده است و از آنجایی که این کار، اولین قدم در مسیر ترجمه محقق و کارهای آغازین می‌باشد، حتماً از کاستی‌هایی نیز برخوردار بوده که دیده عفو و بزرگی، قلم بخشش بر نقصان و نارسایی‌های طبیعی کار می‌کشد تا در پرورش و رشد محقق در این زمینه کار علمی، تأثیر بسزایی داشته باشد ان شاء الله.

تقسیم علم به حضوری و حصولی از ابتکارات فلاسفه اسلامی است. اولین‌بار ابن سینا به این تقسیم اشاره کرد و پس از او شیخ اشراق به گونه‌ای شفاف بر این تفکیک تصریح کرد و از آن بهره برد. و واژۀ « حضوری» را برای قسیم علم حصولی وضع نمود. طبق تعریف معروفی که از این دو علم ارائه می‌شود، علم حضوری علمی است بدون واسطه صورت حاکی و شناختی است که در آن واقعیت معلوم نزد عالم حاضر می‌شود امّا علم حصولی معرفتی است با واسطۀ صورت حاکی. از همین جاست که مهمترین تفاوت این دو علم، رخ می‌نماید: خطاناپذیریی علوم حضوری و خطاپذیری علوم حصولی که ناشی از وجود واسطه در این قسم از علوم است. بدین‌سان معرفت حضوری، معرفتی یقینی و صادق خواهد بود امّا شناخت حصولی نیازمند احراز صدق و اثبات مطابقت با واقع است. به دنبال این مباحث، این پرسش در ذهن شکل می‌گیرد که آیا رابطه‌ای میان علوم حصولی و حضوری وجود دارد؟ و آیا می‌توان شناخت‌های حصولی و خطاپذیر و غیر یقینی را بر معارف حضوری خطاناپذیر و یقینی مبتنی کرد و از این رهگذر، صدق و اعتبار علوم حصولی را تضمین نمود؟ مرحوم علامه طباطبایی(ره)، اولین کسی بود که به این رابطه تصریح نمود و بحث «ارجاع علوم حصولی بر حضوری» را مطرح ساخت. در این پژوهش پس از ذکر مقدماتی برآنیم تا معانی و تفاسیر مختلفی که از «ارجاع علوم حصولی به حضوری» ارائه شده را بیان کنیم و همه روابط ممکن میان علوم حصولی و حضوری را به تصویر بکشیم تا ابتنای علوم حصولی بر حضوری را فی‌الجمله اثبات نموده و گامی در مسیر حل مسئله «مطابقت» در علوم حصولی برداریم.

در این رساله، دو گرایشی که در دو فرهنگ، دو دین و دو سنت فکری، به نوعی با گرایشی باطنی، در مقابل کاربرد منحصرانه عقل در دین، به مخالفت برخاستند و مسأله هر دو نیز رابطه دین، عقل و عرفان با یکدیگر بوده است، از رهگذر اندیشه دو تن از بزرگترین اندیشمندان آن سنت ها مورد شناسایی و مقایسه قرار می گیرد ، که می تواند به اضافه شناخت دقیق تر این دو نظریه و این دو گرایش، جنبه هایی از تفاوت و تشابه دو فرهنگ و دو دین را نیز نشان دهد. بدین منظور نظریه تجربه عرفانی ویلیام جیمز در بستر سنت تجربه دینی غرب، و مکاشفه عرفانی مولانا در بستر سنت عرفان و تصوف اسلامی انتخاب شده است. و این دو نظریه با توجه به مقولات عوامل پیدایش، سیر تاریخی، منابع و مبانی فکری ، ابزار و روش کسب معرفت حقیقی، متعلق آن، هدف، ویژگیها، درجات و مراتب، عوامل وقوع، موانع وقوع و ثمرات آن و نیز رابطه عرفان با دین، عقل، فلسفه و کلام مورد شناسایی و مقایسه قرار گرفته است.

قضيه لابتيه مانند بسيارى از مباحث منطقى و فلسفى سرگذشت و تاريخچه مبهمى دارد ولى آنچه مسلم است اين است كه در مطاوى سخنان ميرداماد و صدرالمتألهين آمده است و سپس در ميان شارحان و اتباع فلسسفه وى اوج يافته است. بعيد هم نيست كه مبتكر آن خود مرحوم ميرداماد باشد. گذشته از ابهام تاريخى از نظر منشأ و تبيين آن، مسئله اصلى، تفسيرى است كه از اين قضيه شده است، شارحان و اتباع حكمت متعاليه آن را به گونه اى تفسير نموده اند كه با بيان صدرالمتألهين و ميرداماد(رحمهم الله) تفاوت دارد، در ميان شارحان حكمت متعاليه نخست بايد از مرحوم سبزوارى نام برد. ما نخست تفسير اين حكيم الهى را بيان مى كنيم و سپس به تفسير مرحوم صدرالمتألهين و ميرداماد خواهيم پرداخت و سپس ميان اين دو تفسير به داورى خواهيم پرداخت.