جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کلام شیعه متکفل بررسی عقاید دینی به قصد تبیین و دفاع از این باورها با روش برهان و جدل می‌باشد. ماده آن روایات ائمه و صورت آن برهان و جدال احسن است. بحث‌های کلامی با پیامبر(ص)آغاز، و بعد از پیامبر(ص)در بین متکلمین چند مسئله مطرح گشت مانند، امامت، قضاوقدر، جبرواختیار، و حسن‌وقبح بودند. کلام در هر یک از این مباحث موضعی متفاوت داشت که الهام یافته از آیات و روایات امامان بود. در این پژوهش پس ازکلیات (مفهوم کلام و شیعه، پیدایش آن و هویت کلام شیعه)، به نقش هر یک از امامان در تکوین کلام شیعه پرداخته و نمونه‌هایی از روایات و مناظرات و مسائل رایج درزمان هر امام آورده‌ایم. در فصل سوم جایگاه کلام نزد ائمه، ماخذ و روش کلام و مسایل آن در روایات، مورد پژوهش قرار گرفته است. فصل چهارم به ابطال این دعوی که کلام شیعه مأخوذ از کلام معتزله است پرداخته شده است.

چکیده ندارد.

در فلسفه اسلامی به تجرد نفس دو گونه نگریسته می‌شود: تجرد عقلانی و تجرد برزخی. تجرد عقلانی را تمامی فیلسوفان مکاتب سه‌گانه مشاء، اشراق و متعالیه پذیرفته‌اند و بر اثبات آن دلایل فراوانی اقامه نموده‌اند اما تجرد برزخی و یا تجرد در مقام قوه خیال از مسائلی است که تا پیش از ملاصدرا مورد پذیرش فیلسوفان نبوده و با آمدن حکمت متعالیه بر تجرد آن براهینی ارائه گردیده است. با نگاه به مقدمات و نتایج به‌کار رفته در شواهد تجرد نفس این نکته دانسته می‌شود که هر یک از آن‌ها با طرح ویژگی‌هایی خاص و یا سلب برخی ویژگی‌ها تجرد نفس انسانی را به اثبات رسانیده‌اند که در واقع این ویژگی‌ها بیان‌گر آثار و مسائلی هستند که در فلسفه به‌گونه مستقل مطرح و مورد بررسی قرار گرفته‌اند. برخی از این آثار در حکمت‌های سه‌گانه مشترک و برخی نیز مختص حکمت متعالیه‌اند، آثاری چون تجرد شناخت (در قسم حضوری و نیز مرتبه ادراک عقلی از قسم شناخت حصولی)، خواب، معجزات، کرامات و خوارق عادات، جاودانگی و معاد روحانی مورد پذیرش همگان بوده و چون از تجرد نفس نشأت می‌گیرند خود نیز مجرد به‌شمار می‌آیند.اما آثار دیگری هستند که تنها بر مبنای حکمت متعالیه و با پذیرش تجرد برزخی قابل تبیین و پی‌ریزی هستند از جمله خلاقیت و فاعلیت نفس و معاد جسمانی که آن‌ها را باید بر پایه تجرد مثالی ارائه نمود البته آثاری چون خواب، معجزات و کرامات و خوارق عادات نیز از تجرد برزخی نشأت می‌گیرند اما افرادی که قوه خیال را مادی دانسته‌اند این دسته از آثار را نیز مجرد به‌شمار می‌آورند. اگرچه حکیمان مکاتب سه‌گانه در پذیرش و عدم پذیرش تجرد مثالی و برخی از آثار آن با یک‌دیگر اختلاف دارند و در چگونگی تقریر و تبیین آثار دیدگاه‌های گوناگونی ارائه نموده‌اند اما جملگی اصل تجرد نفس را که یکی از پایه‌های مهم انسان‌شناسی فلسفی است پذیرفته و بر اهمیت آن اتفاق نظر دارند.در برابر دیدگاه فیلسوفان پیرامون مسئله نفس افرادی هستند که بر اساس مبانی خود نفس را مادی می‌انگارند و از این رو هر آن‌چه را که از آن با عنوان آثار نفس یاد گردید در قالب‌های تجربی و مادی تبیین می‌نمایند. برخی از آن‌ها با نگرش دینی و برداشت‌هایی که از آموزه‌های وحیانی نموده‌اند به انکار تجرد نفس روی آورده و شواهدی نیز بر گفتار خویش مطرح کرده‌اند، تفکیکیان را باید از این دسته به‌شمار آورد. اما پاره‌ای دیگر که به سبب سر و کار داشتن با ابزار حسی و تجربی وجود عالمی فراتر از ماده را نفی می‌نمایند حقیقت انسان را به‌گونه‌ای تحلیل می‌کنند که در نهایت با سایر موجودات از جمله حیوانات برابر شده و تفاوت او با آن‌ها تنها در شدت و ضعف ویژگی‌های مادی است. این افراد که روان‌شناسان و پژوهش‌گران تجربی و به اصطلاح آزمایش‌گاهی هستند همواره انسان را در بُعد مادی او خلاصه کرده و جایگاه آن را در چارچوب تجربه و آزمایش به دیگران معرفی نموده‌اند. نوشتار حاضر بر آن است که با نشان دادن اهمیت تجرد نفس و نیز آثار مترتب بر آن نقص‌ها و ضعف‌های پژوهش‌های تجربی‌گرایان را مشخص و نگرش همه‌جانبه‌ای را در فرایند انسان‌شناسی که علاوه بر جنبه مادی به جنبه تجردی او نیز توجه دارد ارائه نماید.

چکیده ندارد.

موضوعی که در این پایان نامه مورد بحث است تبیین معاد و ضرورت آن و بررسی شبهات از دیدگاه متکلمین مسلمان است . پس از بیان مقدمه و کلیاتی از مسائل رساله راجع به ضرورت و امکان معاد ، معاد در لغت و اصطلاح و در آیات و روایات ، در فصل دوم نگارنده به بررسی و تبیین معاد از دیدگاه متکلمین مسلمان می پردازد . کوشش شده است در حد توان و یارای خویش آراء و اندیشه های گوناگون گروه های مختلف مسلمان ، چه از لحاظ کلامی همانند معتزله و اشاعره و شیعه و چه از لحاظ قرآنی بررسی شود . در فصل سوم نگارنده به بررسی و واکاوی مرگ و حقیقت آن و همچنین به بررسی حقیقت انسان می پردازد . در فصل چهارم به بیان دلایل وقوع معاد ، اعم از دلایل عقلی و نقلی و حسی و تجربی و همچینین دلایل عینی و تاریخی معاد پرداخته شده است . در فصل پنجم شبهات منکرین معاد علی الخصوص معاد جسمانی و پاسخهای متکلمین به این شبهات و اشکالات مورد بررسی قرار می گیرد .

الْحَمْدُلِلَّهِالَّذِیهَدَانَالِحَمْدِهِوَجَعَلَنَامِنْأَهْلِهِلِنَکُونَلِإِحْسَانِهِمِنَالشَّاکِرِینَوَلِیَجْزِیَنَاعَلَىذَلِکَجَزَاءَالُْمحْسِنِینحمدخداوندراکهحمدخودرابهماآموختوماراشایسته‌یآنگردانیدتاشکراحساناوبگذاریمو پاداشنیکوکارانبهمادهد.شکر و سپاس بی‌حد خداوند منان را که توفیق عنایت فرمود تا بخشی از ساعات زندگیم را با کلمات سید عابدان و مولای ساجدان تبرک نمایم و افتخار درک قطره‌ی ناچیزی از دریای معارف بلند صحیفه‌ی سجادیه را نصیبم ساخت. هر علمی موضوعی دارد که مسائل آن علم از خصوصیات و ویژگی‌های آن موضوع بحث می‌کند. در جهان هستی شریف‌ترین، غنی‌ترین و کامل‌ترین وجود، وجود خداوند متعال است. علمی که به شناخت خداوند و اسما و صفات او بپردازد، نیز شریف‌ترین و ارزشمند‌ترین علم است همان‌طور که حضرت علی ? می‌فرماید:معرفهاللهسبحانهأعلىالمعارف. «شناخت خداوند برترین شناخت‌ها است.»قدم اول در این علم اثبات وجود پروردگار یگانه‌ی عالم است. لیکنچون هر موجود از جمله انسان به جهت گرایش فطری به کمال مطلق، نسبت به مبدا جهان آگاهی دارد، بخش اعظم و مهم این علمبه شناخت خدا و شناخت صفات و اسما‌ی او مربوط می‌شود. کمتر کسی را در جهان می‌توان یافت که در اعماق جان به مبدا جهان عقیده نداشته و برای هستی سرچشمه‌ای قائل نباشد، گرچه خود به این آگاهی توجه نداشته یا در تطبیق آن خطا نماید.ذات یکتا‌ی خداوند فرا‌تر از آن است که در محدوده‌ی عقل و ذهن آدمیان بگنجد چنان‌چه امام علی ? می‌فرماید:لَایُدْرِکُهُبُعْدُالْهِمَمِوَلَایَنَالُهُغَوْصُالْفِطَنِ. «افکار ژرف‌اندیش ذات او را درک نمی‌کنند و دست غواصان دریای علوم به او نخواهد رسید.»از این رو برشمردن صفات خداوند و شناخت آن‌ها راهی برای نزدیک شدن به حریم معرفت او است. هر‌چند بحث درباره‌ی اسما و صفات خداوند نیز از مباحث پیچیده و دشوار است. به بیان شهید مطهری«بخشی از مباحث الهیات بالمعنی الاخص بحث در صفات واجب الوجود است که این بحث مباحث نسبتا مشکلی دارد. به این معناکه اثبات منتهی شدن عالم به واجب الوجود برای عقل ساده‌تر است از اثبات صفات. ... [اما] آن‌چه مکتب الهی را از مکتب غیر الهی متمایز می‌کند صفات واجب الوجود است.» در این راه سخت و دشوار تنها هادی و راهنما‌ خود خداوند است. همان‌طور که امام سجاد ? فرمود:لَو لا أنتَ لَم أدرِ ما أنتَ.«اگر تو مرا هدایت نمی‌کردی نمی‌دانستم تو چه کسی هستی»خداوند خود را از طریق قرآن و فرمایشات امامان معصوم? معرفی نموده است. صحیفه‌ی سجادیه که پس از قرآن و نهج‌البلاغه از بزرگ‌ترین منابع معرفتی شیعه به‌شمار می‌رود، حاوی بسیاری از معارف دقیق و ظریف در این موضوع است. صحیفه‌ی سجادیه به دلیل این‌که بنیانش بر نیایش و گفتگوی با خدا نهاده شده است به طور طبیعی یاد و نام خدا بیش از هر یاد و سخن دیگر، در آن نمایان است. امتیاز آشکاری که صحیفه‌ی سجادیه بر دعاها و نیایش‌های دیگر دارد این است که علاوه بر محتوای علمی و معرفتی غنی در توجه به ابعاد اسما و صفات الهی و جلوه‌های مختلف خداوند از غنا و فراگیری ویژه‌ای برخوردار است.بدیهی است هر یک از محققان و پژوهشگران با اهداف خاصی به این دریا‌ی عظیم معرفتی نگریسته‌اند و به صورت کلی و جزئی دعا‌های این کتاب شریف را مورد بررسی قرار داده‌اند اما هنوز بسیاری از گوهرهای ناب این کتاب بر جویندگان حقایق پنهان است.با توجه به اهمیت و ارزش بحث اسما و صفات خداوند و نیز غنا‌ی صحیفه‌ی سجادیه در این زمینه بر آن شدم تا به بررسی و تبیین فلسفی و کلامی صفات خداوند که در صحیفه‌ی سجادیه آمده است بپردازم.بدین منظور ابتدا به تحقیق و پژوهش پیرامون اسما و صفات خداوند و مطالعه کتاب‌هایی که به این مباحث پرداخته‌اند، مبادرت ورزیدم که حاصل آن به صورت مختصر به نگارش درآمد.سپس به دقت به مطالعه‌ی صحیفه‌ی سجادیه پرداخته و به جمع‌آوری عبارت‌هایی از صحیفه که مربوط به اسما و صفات خداوند بود پرداختم.پس از دسته‌بندی صفات خداوند در سه بخش صفات ذاتی، صفات سلبی و صفات فعلی هر یک از صفات را از جهت لغوی و اصطلاحی معنا کرده سپس با استفاده از شروح مختلف صحیفه‌ی سجادیه و نیز برخی کتب دیگر تا حد امکان به تحلیل و بررسی عباراتی از صحیفه که صریح با غیر‌صریح مشتمل بر این صفات بود پرداختم.در تبیین معنای اصطلاحی صفات در حد بضاعت مباحث فلسفی و کلامی را مطرح نموده و با تحلیل و بررسی سعی شده خواننده در زمینه‌ی آن موضوع به فهم روشنی دست یابد.در عبارات صحیفه از ترجمه‌ی ابوالحسن شعرانی استفاده شده است. علت انتخاب این ترجمه اختصار، سادگی و روانی و تطبیق با لغات متن بوده است. در برخی موارد به علت عدم وضوحاز ترجمه‌ی محمد مهدی فولادوند استفاده شده که با علامت (ف) در انتهای ترجمه مشخص گردیده است.لازم به ذکر است تکرار برخی عبارات صحیفه به علت چند بعدی بودن کلام امام ?یا به علت وجود دو یا چند صفت در آن می‌باشد که با توجه به موضوع مورد نظر تکرار شده‌اند.رساله‌ی حاضربرای دانشجویان دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد رشته‌های مختلف الهیات به‌ویژه گرایش فلسفه وکلام و طلاب حوزهعلمیه قابل استفاده خواهد بود.مطالب این رساله در شش فصل تنظیم شده است:فصل اول: کلیات، که به بحث پیرامون اهمیت صحیفه‌ی سجادیه و ویژگی‌های آن و اهمیت بحث اسما و صفات پرداخته است.فصل دوم: اسمای الهی، که به مباحث کلی درباره‌ی اسم و تقسیمات آن می‌پردازد.فصل سوم: صفات الهی، که به مباحث کلی درباره‌ی صفات الهی و تقسیمات آن پرداخته‌است.فصل چهارم: تحلیل و بررسی صفات ذاتی در صحیفه‌ی سجادیه، در این فصل صفات ذاتی خداوند از منظر صحیفه‌ی سجادیه تحلیل و بررسی شده‌است.لازم به توضیح است از آن‌جاکه اسم "الله" جامع همه‌ی صفات کمالی است، در ابتدای این فصل شرح داده شده است.هم‌چنین شرح و تبیین برخی صفات که برخوردار از معانی مختلف بوده و با تحلیل‌های مختلف معنایی می‌توانند در زمره‌ی صفات ذاتی، سلبی یا فعلی قرارگیرند در این فصل جای گرفته است.فصل پنجم: تحلیل و بررسی صفات سلبی در صحیفه‌ی سجادیه، این فصل به تحلیل و بررسی همه‌ی آن‌چه در صحیفه‌ی سجادیه از خداوند سلب شده‌است، پرداخته است.فصل ششم: تحلیل و بررسی صفات فعلی در صحیفه‌ی سجادیه، در این فصل به تحلیل و بررسی بیش از چهل صفت فعلی خداوند که در صحیفه‌ی سجادیه آمده است پرداخته شده است.

پژوهش حاضر با عنوان «جریان مخالفت با فلسفه نزد ابن عربی، ابن تیمیه و محمد غزالی» و به‌منظور بررسی و نقد دلایل مخالفت ابن عربی، ابن تیمیه و محمد غزالی با فلسفه نگاشته شده است.مخالفت با فلسفه، جریانی است که از ابتدای قرن دوم هجری آغاز و در قرون پنجم و ششم هجری به اوج شدت خود رسید؛ بیش‌ترین مخالفان فلسفه در میان فقها، متکلمین و عرفا به چشم می‌خورند.ابن عربی، به‌عنوان یک عارف، میانه خوبی با فلسفه ندارد و این امر معلول ناتوان شمردن عقل از درک علوم و معارف، غلط دانستن برخی قواعد فلسفی، تفاوت‌های مبنایی نگرش هستی شناسانه وی با فلاسفه و...است.ابن تیمیه، به‌عنوان یک فقیه در این پژوهش موردبررسی قرارگرفته است. وی که یک سلفی متعصب است، ناجوانمردانه به فلسفه حمله برده است؛ ستیز وی با فلسفه ناشی از ظاهرگرایی، سطحی‌نگری و عدم تعمق در مسائل فلسفی و انگیزه سیاسی است.علل مخالفت غزالی با فلسفه هم در مصلحت دینی، تأثیر اندیشه‌های خواجه نظام الملک، انگیزه سیاسی، بدون استاد خواندن فلسفه و مغایر دانستن برخی از مباحث فلسفی مانند علم الهی، معاد جسمانی و قدم عالم با دین خلاصه می‌شوند.

در این مقاله آرای محمد مجتهد شبستری در باب حقیقت ایمان مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. از دیدگاه ایشان، «ایمان» حقیقتی از سنخ تجربه‌های دینی است و نه تنها با مقوله نظر و استدلال میانه‌‌ای ندارد، بلکه اصلاً با علم و معرفت به صورت عموم و با اعتقاد و باور به صورت خاص رابطه ندارد. وی ایمان را با شک قابل جمع می‌داند، ولی با یأس قابل جمع نمی‌داند. ایشان بر اساس روش پدیدار شناختی تاریخی معتقد است که مسلمانان بیشتر باید متکی بر تجارب دینی‌شان باشند تا معارف دینی، زیرا احیای دین وابسته به احیای تجارب دینی مسلمانان است نه احیای تفکر و معارف دینی؛ چرا که معارف دینی بر گرفته از تجارب دینی است که عمیق‌ترین لایه دین است. در باب حقیقت ایمان، شبستری در ابتدا می‌خواهد تجربه‌های همه مؤمنان را به صورت کلی ملاک و معیار ایمان قرار‌دهد تا شامل هر مدعی ایمان بشود، اما در مقام تبیین حقیقت تجربه‌های اصیل دینی به گونه‌ای پیش می‌رود که بسیار از سطح‌های زندگی انسان را شامل نمی‌شود، لذا در بررسی و تحلیل نظریات ایشان می‌توان به این نتیجه رسید که انسجام درونی گفته‌های وی در مورد حقیقت ایمان زیر سئوال می رود.

بحث عدل الهی و مباحث پیرامون آن از اهمیت و جایگاه والایی در معارف الهی برخوردار است‎۰ و در اثبات و تبیین بسیاری از مسائل الهیات تاثیر اساسی دارد‎۰ شبهات بسیاری پیرامون مسئله عدل الهی مطرح شده است که در مقابل، حکما، نیز پاسخ هایی برای آن مطرح نموده اند‎۰ از جمله آن شبهات مسئله جبر و اختیار است‎۰ در مسئله جبر و اختیار پرسش هایی مطرح می شود از جمله اینکه انسان آزاد است یا مجبور؟ و آیا نظام علی و معلولی، طبیعت انسان را مجبور نموده است ؟ از این رو در این رساله پیرامون اختیار و رابطه آن با عدل بحث و گفتگو شده است‎۰ یکی دیگر از شبهات مربوط به عدل الهی، وجود شر است‎۰ مسئله شر قرن ها به عنوان اشکالی بر اعتقاد توحیدی و عدل الهی مطرح شده است که در این رساله به آن پاسخ داده شده است‎۰ وجود جهنم و هر نوع کیفر و عقاب در آخرت پرسش هایی را به همراه داشته است‎۰ از جمله عدم تناسب کیفرهای اخروی با اعمال انسان که تلاش شده است تا مورد بررسی دقیق قرار گیرند‎۰ همچنین از آنجا که خداوند از گناه برخی گناهکاران به واسطه شفاعت بندگان مقرب درگاهش می گذرد برخی وجود شفاعت را نیز منافی با عدل الهی دانسته اند‎۰ با تحلیل و بررسی این مباحث و پاسخ به آنها مسئله عدل الهی تبیین شده است‎۰