جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش به بررسی و بیان نقش مهم مادر در تربیت فرزند در دوران بارداری می پردازد، زیرا فرزند انسان هرچند آدی زاده متولد می شود، اما انسان نیست. تنها به واسطه ی تربیت است که خواهد توانست استعدادهای بالقوه ی وجودش را به فعلیت برساند و در مسیر رشد و تکامل گام بردارد. در این میان نقش مادر به عنوان مربی ای که از ابتدایی ترین مراحل پیدایش همراه انسان است، اهمیت ویژه ای دارد به خصوص در دوران بارداری که بین مادر و فرزند ارتباط بسیار نزدیکی برقرار است و اکثر اعمال و روحیات او به طور مستقیم و غیر مستقیم بر فرزند مؤثر است. از این رو هر گونه بی توجهی مادر در این دوان، ممکن ست سبب پیدایش صفات و یا نا هنجاریهای جسمی و روحی در فرزند شود و در این صورت او به عنوان یک موجود ناقص در مسیر حرکت به سوی کمال، نه تنها دچار مشکلات فراوانی خواهد گشت، بلکه جامعه ی انسانی را نیز با مشکلات جدی مواجه خواهد ساخت. به تعبیر پیامبر ( صلی الله علیه و آله) «الشقی من شقی فی بطن امه و السعید من سعد فی بطن امه»: «سعادت و شقاوت فرزند انسان با رحم مادر بی ارتباط نیست.» البته نقش تربیتی مادر مدت ها پیش از تولد آغاز می گردد که عبارت است از؛ انتخاب پدری شایسته برای فرزندش، زیرا خصوصیات جسمی و روحی پدر و مادر توسط عوامل وراثت یعنی ژن ها به فرزند منتقل می گردد. همچنین شرایط زمانی و مکانی انعقاد نطفه و نوع تغذیه ی پدر و مادر و افکار و حالات آنها بر فرزند و نوع تربیت او تأثیرگذار است. بنابراین از جمله مهم ترین نقش تربیتی مادر و وظیفه ی او رعایت دستورهای تربیتی پیش از آمیزش و هنگام آمیزش است. پس از انعقاد نطفه، دوران بارداری مادر آغاز می گردددکه هم برای مادر و هم برای فرزند یک دوره ی جدید از زندگی است. در این زمان سلول تخم دگرگونی های مختلفی را طی می کند تا شکل انسانی پیدا کند و برای تولد آماده شود، فرزند در این مدت کاملاً وابسته به مادر است ومادر نقش مهم و مؤثری در پرورش جسم و روح فرزند به عهده دارد، زیرا نوع غذای او از جهت کمی و کیفی و حلال و حرام بودن آن، میزان آشنایی مادر با چگونگی رشد جنین، حالات روحی – روانی مادر، مانند ترس و خشم و اضطراب و گناهانی که مرتکب می شود. شرایط جسمی مادر، هوایی که تنفس می کند، نوع پوشش و حرکاتی که انجام می دهد و ... جنین را مستقیم یا غیر مستقیم تحت تأثیر قرار می دهد. در این تحقیق برخی از این تأثیرات و وظایف مهم مادر در این زمان با توجه به آیات و روایات و یافته های علمی بیان شده است و مشتمل بر مباحثی همچون کلیات، 4 بخش و 15 فصل است، در گردآوری مطالب از منابع زیر استفاده شده است: قرآن کریم با ترجمه ی « مکارم شیرازی» و منابع روایی مانند: نهج البلاغه، الکافی، وسائل الشیعه، مجموعه ی ورام و تفاسیری همچون المیزان، ابوالفتوح رازی و نمونه همچنین منابع معتبر لغوی و نیز کتابهای روانشناسی به ویژه روانشناسی کودک.

نوشتار حاضر به نقش مادر در تربیت فرزند با استناد به علم، قرآن و حدیث در دوران نوجوانی می پردازد. هدف از انتخاب این موضوع به عنوان موضوع تحقیق پایانی علاقه شخصی محقق برای کسب اطلاعات بیشتر و نیازی که در بین مادران برای تربیت نوجوان وجود دارد بوده، و با توجه به این نیاز چنین احساس شد که خوبست با انتخاب این موضوع اطلاعاتی در این زمینه کسب شود و به قلم تحریر در آید تا شاید مورد استفاده مادران قرار گیرد. در این رساله سعی شده است به وظایف مادر در تربیت نوجوان پرداخته شود، هرچند امر تربیت از عهده یک نفر به تنهایی ساخته نیست، زیرا در تربیت فرزند عملا مشارکت والدین مبرز و مشخص است. اما به خاطر ارتباط بیشتر بین فرزند و مادر، نقش مادر در تربیت فرزند مهمتر، حساس تر و کلیدی تر می باشد و در یک کلام نقش مادر در امر تربیت فرزند از اهمیت بیشتری برخوردار است. این رساله در سه بخش تهیه و تنظیم شده است: در بخش اول به مبانی تربیت پرداخته شده است و در بخش دوم دوران نوجوانی و اهمیت آن مورد بررسی قرار گرفته است و در بخش سوم وظایف و نقش مادر در تربیت نوجوان در بعد جسمی، هوشی، اجتماعی، عاطفی، اخلاقی و مذهبی مورد بررسی قرار گرفته است. در راستای تهیه مطالب از کتابهای مختلف روانشناسی رشد، روانشناسی کودک و نوجوان استفاده شده است. همچنین در قسمتهایی که موضوع از دیدگاه قرآن و سنت مورد بررسی قرار گرفته است از نرم افزارهای قرآنی نورالانوار ( جامع الاحادیث) و جامع التفاسیر و کتب لغت و کتب روایی استفاده شده است. مهمترین نکاتی که در تحقیق به آن اشاره شده است عبارت است از: 1-فرآیند تربیت امری مداوم و پیوسته است و مربوط به مرحله ای خاص نمی باشد. 2-مادر به عنوان یکی از عوامل مهم تربیت فرزند نقش عمده و بسزایی را در امر تربیت نوجوان به عهده دارد اما باید به این نکته نیز توجه داشت در یک تربیت موفق، ایفای نقش پدر و مادر بصورت همکار و هماهنگ ضروری است. 3-در تربیت نوجوان، صبر، آگاهی، دقت، درایت و هوشیاری مادر از ضروریات است که در اثر آشنایی با سیره ائمه اطهار ( ع) و آشنایی با نکات و بحث ها و دستوران علوم تربیتی و روانشناسی حاصل می شود. بنابراین بعد از آشنایی با سیره پیامبر ( ص) و ائمه اطهار و آگاهی از مباحث علمی و روانشناسی به کار بستن و استفاده از آنها در رسیدن به هدف که همان تربیت صحیح نوجوان می باشد، مادر را کمک خواهد کرد.

موضوع این پژوهش، فرازهایی از داستان حضرت موسی ( ع)در قرآن کریم است. هدف از پرداختن به این موضوع، ارائه ی الگوی عملی تبلیغ به مبلّغان و پاسخگویی به شبهات، ارائه ی اثری مدوّن حاوی بحث های تحلیلی و معرّفی حضرت موسی ( ع) به نسل های جوان است که نیاز جامعه به الگوهای نام برده بر اهمیّت موضوع می افزاید. حضرت موسی ( ع) در سرزمین مصر متولّد شد، در آن زمان فرعون به دلیل تضعیف بنی اسرائیل، پسران شان را می کُشت و دختران شان را زنده نگه می داشت؛ امّا از آن جایی که تقدیر الهی چیز دیگری بود از طریق الهام به مادر موسی ( ع) ، جان او محفوظ می ماند و در دامان خود فرعونیان پرورش می یابد. در دوران جوانی به دلیل حمایت از یک اسرائیلی، مردی قبطی را به قتل می رساند که این مسئله موجب فرار او از مصر، ورود به سرزمین مدین می شود. در آن جا با حضرت شعیب ( ع) آشنا می شود و با دختر او ازدواج می نماید و مدّت دَه سال برای شعیب ( ع) چوپانی می نماید تا این که بعد از اتمام این مدّت رهسپار مصر می شود. در شب سرد راه را گم می کند و با دیدن شعله ای از دور به امید دیدن راهنمایی به آن جا می رود و ندای الهی را می شنود که از او می خواهد که فرعون را به توحید دعوت نموده و بنی اسرائیل را نجات دهد. حضرت موسی ( ع) از خداوند می خواهد که به او شرح صدر، همواری راه، گشایش زبان از هرگونه ابهام و همراهی برادرش هارون ( ع) را به او عنایت نماید. خداوند درخواستش را اجابت و مجهّز به معجزاتی چون تبدیل عصا به مار و ید بیضاء می نماید. حضرت موسی ( ع) در برخورد با فرعون از دو مرحله ی علمی و عملی استفاده کرد. در روش علمی با او به گفتگو و مناظره در زمینه ی توحید، معاد و نبوّت پرداخت و زمانی که با مخالفتش روبه رو گردید وارد مرحله ی عملی شد و با ارائه ی معجزات در حضور او و مسابقه با ساحران، ایجاد شهرکی اسرائیلی و نزول بلاهای گوناگون، او و اطرافیانش را به دین توحیدی دعوت نمود ولی فرعون در هیچ یک از این مراحل ایمان نیاورده و با استهزاء، تهدید به مخالفت ادامه داد تا این که سرانجام به فرمان الهی، حضرت موسی ( ع) به همراه بنی اسرائیل از مصر خارج شد فرعونیان آنها را تعقیب کردند ولی به خواست خدا، با غرق شدن آنان، بنی اسرائیل نجات یافتند. بعد از نابودی فرعون، حضرت موسی ( ع) مأمور شد که هفتاد نفر از بزرگان بنی اسرائیل را همراه خود به کوه طور ببرد تا طی چهل شبانه روز تورات بر آنان نازل شود. در آن جا بنی اسرائیل زمانی که تکلّم موسی ( ع) با خداوند را احساس کردند از او خواستند تا خداوند را به آنها نشان دهد تا ایمان آورند ولی به خاطر این اصرار نابجا، صاعقه ای نازل شد و همه ی آنها مردند که با دعای موسی ( ع) دوباره زنده شدند. بعد از این ماجرا حضرت موسی ( ع) دوباره خود درخواست رؤیت خداوند را کرد و منظورش درخواست شهود قلبی بود، نور جلال الهی بر کوه تجلّی کرد و کوه فرو پاشید، موسی ( ع) دریافت که این تقاضا در دنیا امکان پذیر نیست لذا از خداوند طلب مغفرت نمود. در غیاب حضرت موسی ( ع) بنی اسرائیل با فریب سامری به گوساله پرستی روی آوردند، که پس از بازگشت موسی ( ع) از میقات، با برخورد و توبیخ شدید او روبه رو شدند. بت گوساله از میان رفت و سامری نیز از جامعه ی اسرائیلی طرد شد. طبق عنایت الهی، حضرت موسی ( ع) در پی کسب علم و معرفت با خضر ( ع) آشنا شد. تعلیمات در قالب سه رویداد: سوراخ کردن کِشتی، تعمیر دیوار و کُشتن یک نوجوان توسّط حضرت خضر ( ع) بود که چون حیطه ی مأموریّت این دو پیامبر الهی از یکدیگر متفاوت بود؛ بعد از این که حضرت خضر(ع) علّت هریک از این وقایع را بیان کرد از یکدیگر جدا شدند. حضرت موسی ( ع) مأمور شده بود که بنی اسرائیل را به سرزمین بیت المقدّس ببرد، امّا آنها با بهانه جویی از این عمل خودداری کردند که این مخالفت موجب چهل سال سرگردانی در بیابان شد. حضرت موسی(ع) 240 سال عمر نمود. مطالب فوق در سه بخش به عناوین: تولّد تا آشنایی با شعیب ( ع) ، رسالت تا نابودی فرعون و با بنی اسرائیل است که در هشت فصل تنظیم شده است. دامنه ی تحقیق پیرامون شخصیّت و بیان سرگذشت حضرت موسی ( ع) می باشد که در خلال مطالب به منظور کاربردی شدن موضوع به نکات اخلاقی اجتماعی و تبلیغی نیز اشاره شده است. برای این تحقیق از منابع تفسیر قرآن کریم، هم چون «المیزان فی تفسیر القرآن» علاّمه طباطبایی ? و « الکبیر» امام فخر رازی و کتب حدیثی، مانند « بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمّة الاطهار ? » علاّمه محمّدباقر مجلسی ? و « علل الشرایع» شیخ صدوق ? و کتاب های تاریخی مانند « تاریخ الکامل» ابن اثیر و به ندرت از کتب قصص و کتاب های ادیان و مذاهب، اعلام، نقشه ها و سایت های اینترنتی استفاده شده است. روش تحقیق به کار رفته، کتابخانه ای، تحلیلی و توصیفی بوده و فرضیه های نسل کُشی بنی اسرائیل به دلیل تضعیف آنها و درخواست رؤیت موسی ( ع) مبنی بر شهود قلبی و الگوپذیری روش های تبلیغی حضرت موسی(ع) برای مبلّغان دینی به اثبات رسید و نظر به نکات بسیار آموزنده ی قرآنی، پژوهش چنین آثاری ضروری می نماید.

موضوع این پژوهش « سوء ظن از دیدگاه قرآن و سنت، آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی آن» می باشد. سوء ظن که یکی از گناهان قلبی و در حد افراط از بیماری های روانی است عبارت است از: بدگمانی به دیگران و متهم نمودن آنان به زشتی و نادرستی ای که سبب بدبینی درباره آنها گردد. این رذیله اخلاقی یکی از معظلات جوامع امروزی است که به دنبال عوامل فردی و اجتماعی پدید می آید. و بر این اساس پیامدهای ناگواری بر زندگی شخص مبتلا بر جای می گذارد. بنابراین ضرورت این تحقیق هنگامی آشکار می شود که بدانیم سوء ظن منشأ بسیاری از ناهنجاری های فردی و اجتماعی است. در نتیجه هدف از این تحقیق این خواهد شد که با شناخت دقیق و کامل این رذیله بتوانیم برای پیشگیری و درمان این مرض روحی گام برداریم. از جمله کارهایی که ما را در برآوردن این هدف یاری می کند می توان به شناخت صحیح نسبت به اقسام، عوامل و پیامدهای سوء ظن و همچنین راهکارهای مناسب برای مقابله با این معظل اشاره کرد. عوامل فردی شامل نداشتن ایمان، آلودگی درونی و... می باشد. عوامل اجتماعی شامل زندگی در محیطهای فاسد، گروه گرایی و ... است. برای پیامدهای فردی می توان به آسیب دیدگی دینداری؛ محروم شدن از یاری خداوند و ... اشاره کرد. و پیامد های اجتماعی نیز شامل سلب اعتماد، دلسرد کردن دیگران و ... می باشد. در این پژوهش سعی شده است با استفاده از کلام وحی و سخنان ائمه اطهار ( ع) و همچنین از کتب تفسیری، روایی، اخلاقی و معاصر به بررسی موضوع پرداخته شود. بنابراین با توجه به اقسام مختلف سوء ظن می توان احکام فقهی متعددی را برای آن در نظر گرفت. سوء ظن در رابطه با خداوند متعال مطلقاً حرام است. در رابطه با بندگان به اوضاع و شرایط بستگی دارد، گاهی حرام و گاهی جایز می باشد. در رابطه با خویشتن نیز تا وقتی که به مرحله وسواس نرسد جایز است و بهترین راهکار دوری از آن « تهذیب نفس» می باشد. مطالب فوق را به طور مشروح در چهار بخش با عناوین 1) شناخت سوء ظن و اقسام آن 2) عوامل پیدایش سوء ظن 3) پیامدهای سوء ظن 4) پیشگیری و راههای درمان سوء ظن، سامان داده ایم که هربخش فصولی را در بر دارد. روش تحقیق بر اساس هدف، توسعه ای و کاربردی, به اعتبار اهمیت و روش آن توصیفی و تحلیلی بوده و طریقه جمع آوری اطلاعات به روش کتابخانه ای می باشد.

موضوع این تحقیق پایانی«مقام مادری از دیدگاه قرآن و سنت» می باشد. هدف از انتخاب این موضوع این بود که بتوانم گامی در بیشتر جلوه دادن مقام مادر بردارم و مادران را به مقام خودشان بیشتر آشنا سازم و حداقل خودم که یک مادر هستم، وظیفه و شأن خود را بیشتر بشناسم تا بتوانم فرزندم را بهتر تربیت نمایم. در این راستا، به کتابخانه های متعددی مراجعه نموده و توانستم مطالبی را پیرامون تحقیق بیایم و سؤالاتی را برای خود مطرح نموده و در صدد یافتن پاسخ آن ها کتابهای مختلفی را مطالعه نمودم. سؤال اصلی در این تحقیق پایانی این بود که : دیدگاه قرآن و سنت درباره ی مقام مادری چیست؟ من با بررسی آیات وارده در قرآن و مراجعه به تفاسیر آن ها دریافتم که قرآن برای پدر و مادر ارزش زیادی قائل شده است تا حدی که حتی گفتن کلمه ی « اف» را در جواب آن ها از عقوق والدین نام برده است. ولی در بسیاری از آیات مقام مادری را اول برشمرده و با یادآوری دوران حمل و دوران شیردهی و شب بیداری های مادر و بعد از آن تربیت فرزند که کار اصلی مادر است. مقام مادری را به حدی بالا برده است که مادران نمونه اسلام را در قرآن یادآور شده است و به عنوان نمونه مثال زده است؛ مریم مادر حضرت عیسی(ع) ، مادر حضرت موسی(ع) ، آسیه همسر فرعون و ... که قرآن با این ظرافت به مقام مادران توجه داشته است. من به طور مفصل به شرح مقام مادری در آیات قرآنی پرداخته ام و نیز در روایات که بسیار زیاد ائمه اطهار ( ع) و همچنین پیامبر اکرم(ص) مقام مادر را والا برشمرده اند. سؤالات دیگری نیز مطرح شده بود که آن ها را به عنوان سؤال فرعی تحقیق درمتن پاسخ دادم. مادر محبوب دل ها، سنگ زیربنای خلقت، نمونه ی کامل عشق و دلسوزی، فداکاری و ایثار می باشد. مادری حتی در حیوانات نیز دیده می شود. اما مادری در حیوانات به صورت غریزی بوده و آن ها براساس غریزه از فرزند خود حمایت کرده و به فرزند آموزش های کامل را می دهند. اما مادری در انسان ها متکاملتر و پیشرفته تر است و بر پایه ی عقل، اراده و احساس استوار است. پس در انسان ها مادری قویتر است. با توجه به بررسی هایی که داشتم دریافتم که در غرب و کشورهای پیشرفته نیز مادری وجود دارد اما به صورت خیلی ضعیف، چون کشورهای صنعتی نیاز به نیروی کار بیشتری دارند. پس از نیروی کار مادران در خارج از خانه استفاده کرده و آن ها را از کار در خانه و تربیت فرزندان دور نگه داشته اند. غرب و تفکر غرب گرایی زنان را به نام آزادی از قید و بند زندگی مشترک و مسئولانه رها کرده و زنان و مادران را به کار و تلاش خارج از خانه وادار ساخته است به حدی که گاهی مادران در شبانه روز فرزند خود را نمی بینند. اما، اسلام به نکات ظریفی توجه می کند و آن را برای مادران ثواب می داند. مثلا در آغوش گرفتن فرزند توسط مادر نوعی کار نیک و مستحب محسوب می شود. وظیفه ی من در تحقیق پایانی بررسی این نکته بود که : در اسلام برخلاف غرب، مادر از اهمیت بالایی برخوردار است و دارای مقام والای انسانی است. اسلام مقام مادری را – مقام والا و بالا – می داند و مادران را گاهی اوقات برتر از پدران معرفی می نماید. ولی غرب با شعار تساوی حقوق زن و مرد، مادر و پدر را در یک حد تعریف کرده و بدون توجه به قابلیت ها و تفاوت های آنان برای پدر و مادر مسئولیت تعیین می کند. ار این سؤالات و فریضه به نتیجه ای رسیدم که مقام مادر در اسلام بسیار مهم بوده و اسلام بر خلاف غرب به مادر ارزش بیشتری داده و حتی گاهی زن را برای شوهر مادر معرفی می نامند که این مسئله نشان دهنده ی ارزش مادران است.

شکر یکی از صفات پسندیده است که در همه مکاتب اخلاقی مورد ستایش قرار گرفته و از آن با تجلیل فراوان یاد شده است. شکر علاوه بر اینکه یک فضیلت اخلاقی محسوب می شود باعث ایجاد مهر و الفت در جامعه و پرکردن خلأهای عاطفی است با توجه به اهمیت بالای شکر و آثار فراوان آن، در این نوشتار تلاش شده جهات مختلف شکر از دیدگاه آیات و روایات بررسی شود. شکر در لغت به معنای سپاسگزاری، حق شناسی، تمجید و تحسین، شناخت نیکی و نشر آن است و در درجه ای پایین تر از حمد و بالاتر از مدح قرار دارد و با چاپلوسی تفاوتی آشکار دارد. شکر وقتی در حد لیاقت و شایستگی طرف مقابل نباشد چاپلوسی نامیده می شود. شکر از اهمیت فراوانی برخوردار است در اهمیت شکر همین بس که این صفت یکی از صفات خداوند می باشد و همچنین پیامبران بزرگی چون حضرت نوع ( علیه السلام) و حضرت ابراهیم ( علیه السلام) با این صفت توصیف شده اند و خداوند شکرگزاری را به عنوان بهترین عبادت معرفی کرده است و شکر را نیمی از ایمان دانسته است و مقام شاکران را بالا قرار داده است. شکر انواع گوناگونی دارد که از نظر زمان، افراد و نوع نعمت و نعمت متفاوت است و بهترین نوع شکرگزاری شکر عملی است. شکر عملی یعنی استفاده از هر نعمت در راه رضای منعم. برای رسیدن به مقام شاکران راههایی وجود دارد که عبارتند از: تفکر در نعمت ها و نقمت ها و دوری جستن از محرمات و استفاده از نعمت در راه اطاعت. شکر دارای آثار فردی و اجتماعی است. در آثار فردی می توان به افزایش نعمت، دوری جستن از آتش و جلب رضای خداوند اشاره کرد. آثار اجتماعی نیز می توان به شکوفایی روح شکرگزاری در جامعه و ایجاد افت و محبت اشاره کرد. نقطه مقابل شکر کفر است. همان طور که اشاره شد استفاده از نعمت در راه اطاعت شکر است پس می توان اینگونه نتیجه گرفت که استفاده از نعمت در راه معصیت کفران نعمت است. کفران نعمت نیز دارای آثار فردی و اجتماعی زیادی می باشد. از جمله آثار فردی کفران نعمت: تبدیل نعمت به نقمت، واگذاری انسان به خودش و گرفتار شدن در انواع عذاب ها می باشد. از آثار اجتماعی کفران نعت قطع پیوندها، سلب نعمت ها، ایجاد فقر، گسترش فساد، از بین رفتن استقلال جامعه و در نهایت مسلط شدن جبران بر جامعه اسلامی می باشد.

اخلاص به معنای پاک بودن نیت از هر شائبه است و اینکه انسان انگیزه اش تنها کسب رضا خدا باشد. اخلاص ملاک ارزش و قبولی اعمال و عبادات است پس اهمیت بسزایی دار دکه به آن اشاره خواهیم کرد. اخلاص نشانه هایی دارد که عبارتند از: تسلیم خدا بودن، پذیرش سختی ها، یکرنگی، خودداری از گناه، بندگی غیر خدا نکردن و ... . برای یافتن این نشانه ها راه هایی وجود دارد همچون: افزون بر علم و یقین، ناامید شدن از غیر خدا، کم کردن آرزوها، عبادت دینداری، بکارگیری عقل و مهمتر از همه محبت خدا. البته درراستای کسب اخلاص موانعی مانند شیطان وهوای نفس و رای وجود دارد که هر چه بیشتر با آنها مبارزه کنیم به درجه بالاتری از اخلاص می رسیم زیرا اخلاص مراتبی دارد که کسب درجات پایین تر آن مقدمه ای برای رسیدن به درجات بالاتر آن است. خداوند متعال در قرآن کریم بندگانش را به اخلاص تشویق فرموده، به عنوان نمونه در آیه 11 سوره زمر به پیامبر می فرماید:« بگو من امر شده ام به اینکه خدا را بپرستم در حالیکه برای او دین خود را خالص نموده ام.» پیامبر اکرم ( ص) و خاندان ایشان سخنان گهرباری در مورد اخلاص فرموده اند که به آنها اشاره می کنیم. اخلاص در روایات با تعابیر زینت قلوب، برترین عبادت، عالیترین هدف و .. آمده است. اخلاص آثار فراوانی دارد که برخی فردی و برخی اجتماعی است و بعضی از آنها نیز هر دو جنبه را دارند. این آثار را که در قسمت آخر تحقیق به تفصیل خواهد آمد از آیات قرآن و سخنان ائمه اطهار(ع) و بزرگان دین استخراج شده است که از آن جمله: حکمت و بصیرت، قبولی اعمال، پاداش اخروی، کفایت امور توسط خداوند، معرفت خداوند و اصلاح رابطه فرد با خدا، الطاف الهی، رهایی از قیود مادی، در امان بودن از شیطان و دوری از گناه، اجابت دعا، رسیدن به آرزوها، هیبت و شوکت، سعادت، کمال ایمان، قوام دین، پیروزی امت و چراغ هدایت هستند. هدف از نوشتن این تحقیق، تشویق افراد به اخلاص و فراگیری آن در جامعه است. من در این مجموعه از منابع کتابخانه ای بهره جسته و سعی کرده ام به روشی که در کتب مربوطه ( روش تحقیق)آمده آن را نگارش کنم. مهمترین و بهترین نتیجه این تحقیق این است که: انسان به کمال نمی رسد مگر با اخلاص.

کبر به عنوان یکی از مهلک ترین رذیله های اخلاقی در زندگی فردی و اجتماعی مخصوصا در حوزه های اعتقاد و اخلاق امری است که زشتی آن بر هیچ نیک اندیشی پوشیده نیست. شناخت دقیق این بلای روحی که موجب ایجاد روح دنائت نفس در ارفاد وکشاندن آنان به ورطه هلاکت می شود، آنجا ضرورت می یابد که روح تعاملات فردی و اجتماعی را خدشه دار نموده و از طرفی به خاطر تیره شدن قلب عاملان آن و فاسد شدن ضمیرشان باعث غفلت از خدا، کفران نعمتها، عرق شدن در عیاشی، تحقیر دیگران و استهزای مؤمنان می شود. و در سرای آخرت کیفر دوزخ را نصیب متکبر می کند. پیامد زیانبار کبر جوامع بسی گسترده تر و سخت تر از کبر فرد است زیرا به اختلاف طبقاتی و حاکمیت جوامع مترف بر محروم و اشغال کشورهای ضعیف و از همه مهمتر گمراه کردن آنها می شود. در واقع کبر بلای عظیمی است که خمیرمایه بسیاری از معاصی محسوب می شود نگارنده جهت معرفی چهره قبیح آن، با استخراج و دسته بندی آیات و روایات، به عنوان منبع اصلی تحقیق، استمداد جسته و در عین بهره گیری از کتب اخلاقی سیره علماء سعی نموده ضمن تعریف موضوع بحث و بررسی اقسام و علل و آثار و مفاسد آن، به بیان روش زدودن و پاک کردن روح و روان از آن بپردازد.

اخلاص عبارت است از پاک و خالص ساختن قصد و نیت از غیر خدا. پاکی و خلوص نیت بالاترین درجه کمال است. ضد اخلاص، ریا است که می تواند انسان را به سقوط و هلاکت برساند و ریا عبارت است از نشان دادن چیزی از اعمال حسنه یا خصال پسندیده یا عقاید حقه به مردم، برای منزلت پیدا کردن نزد آنها به خوبی و امانت و دیانت بدون قصد صحیح الهی. اخلاص دارای مراتب و اقسامی است و در آیات و روایات، نشانه هایی برای فرد مخلص ذکر شده است؛ از جمله: رضا و توکل، عدم انتظار از خلق، پرهیز از خودبینی، اجتناب از حرام و ... برخی آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی اخلاص در این جهان عبارتند از: تقرب به خدا، امدادهای الهی، بصیرت و حکمت، صعود اعمال، سعادت و .. همچنین در جهان آخرت، پاداش عظیم، عدم حسابرسی، حیات جاودانه و .. از آثار اخلاص می باشد که انسان را به مقام خلیفه الهی می رساند و هیمن هدف افرینش نیز بوده است. هر تلاش و کوششی که منشاء آن اخلاص نباشد بی ثمر و باطل است، چرا که فرد هرکاری را که کرده برای بنده انجام داده است نه معبود؛ در نتیجه در روز حسابرسی و قیامت، خداوند پاداشی به او نخواهد داد و بالعکس مخلصین چون همه کارها را برای رضای پروردگار انجام داده اند در دنیا و آخرت رستگار می شوند. پس طبق آیه قرآن « فادعوا الله مخلصین له الدین»؛ خدا را بخوانید در حالی که دین را خالص برای او بدانید. از این رو، عبادت مورد نظر قرآن، عبادتی است که نورانیت و صفای باطن برای انسان به ارمغان بیاورد و او را به مقام یقین برساند. مطالب این پایان نامه به هفت فصل تقسیم شده است. در فصل اول، اهمیت و جایگاه تحقیق و هدف از آن، بیان شده و در فصل دوم، به تعریف اخلاص و مراتب و اقسام آن اشاره شده است. در فصل سوم به اخلاص در قرآن و روایات و عظمت و مختصات اخلاص ارزشی پرداخته شده و در فصل چهارم از اخلاص در نیت و عمل و دعا و ذکر سخن به میان آمده و در فصل پنجم به نشانه های اخلاص و در فصل ششم به آثار اخلاص و موانع آن و در فصل هفتم به کسب اخلاص و درمان ریا پرداخته شده است.

این تحقیق، که با عنوان « مفهوم استغفار در قرآن و سنت و پیامدهای فردی و اجتماعی آن» انتخاب شده، مشتمل بر پنج فصل می باشد. که سعی شده در حد امکان در طی فصول به ارزش و اهمیت استغفار بپردازد نزدیکترین راه بازگشت و وصول به سوی حق را معرفی کند. فصل اول، به معنا و مفهوم استغفار می پردازد و بیان می کند که استغفار در لغت به معنی غفران خواستن و استغفرالله گفتن است و در اصطلاح به معنای طلب آمرزش از خداست و اصل آن به عنای پوشاندن و مستور کردن می باشد. در ادامه بحث به تفاوت توبه و استغفار اشاره می کند و اقوال مختلف علما و مفسران در خصوص تفاوت یا تشابه آن دو ( توبه و استغفار) بیان می شود ولی نظر مشهود بین مفسراان با به این صورت توضیحی می دهد که: استغفار طلب مغفرت از گناهان گذشته است، ولی توبه رجوع به خداوند است. و تعهد بر ترک گناهان گذشته و عود ننمودن به آنها و کلا استغفار، نخستین مرحله از توبه است و به منزله اولین گامی است که در راه توبه و جبران گذشته برداشته می شود. فصل دوم به ارکان و شرایط استغفار می پردازد شرایط استغفار را از دیدگاه حضرت علی ( ع): پشیمانی بر گذشته، عزم به بازنگشتن به سوی آن به طوردائم، ادای حق مخلوق، ادای حق خالق ( واجباتی که ضایع شده جبران کند) با حزن و اندوه آب کردن گوشت جرامی که روئیده و چشاندن درد عبادت را بر نفس، همانطورکه شیرینی گناه را چشیده بیان می کند. همچنین اعتقاد به ولایت و خلافت امیرالمؤمنین ( ع) را به عنوان مهمترین شرط پذیریش استغفار بیان می کند. به ارکان استغفار که شامل اصرار بر مسئلت، اقبال بر حاجت، حفظ استکانت و رجای اجابت می باشد اشاره می کند و در پایان فصل به توضحی موانع قبولی استغفار و نتیجه ترک استغفار می پردازد. فصل سوم: به برکات و آثار پربار استغفار اشاره کرده و برکات مادی و معنوی استغفار، که برکات مادی شامل ده مورد و برکات معنوی مشتمل بر چهارده مورد می باشد را توضح می دهد و تمام آن را با استفاده از آیات و روایات مزین می کند و از استغفار، به عنوان بهترین هدیه برای اموات و پدر و مادر یاد می کند. در نهایت رمز نزدیک شدن به استغفار به درگاه خدا و مقبول شدن آنرا شروع و ختم آن به صلوات معرفی می کند. فصل چهارم، برترین زمانها و اوقات استغفار را توضح داده و بیانی می کند که در هر شبانه روز چه ساعاتی و در طول هفته چه روزهایی و در سال چه ماه هایی برای استغفار برتر و با اهمیت تر است. همچنین انواع استغفار هایی که در این اوقات باید خوانده شود بیان می کند. فصل پنجم، معنای استغفار پیامبران و ائمه اطهار ( ع) را بیانی می کند که با وجود اینکه این بزرگان معصوم از گناه بوده اند، پس علت استغفار آنها چه بوده و چرا قرآن به پیامبر دستور به استغفار می دهد؟ در جواب آن سؤال به چند احتمال اشاره می کند از جمله اینکه: پیامبر کارهایی را که در ارتباط با خلق انجام می دادند اگر چه عبادت بودند ولی ایشان آنها را یک نوع جدایی بین خود و خدای خویش می دیددند و از این باب به استغفار می پرداختند و یا اینکه کت ایشان برای الگو گرفتن مردم بوده و اینکه مردم به اهمیت کت پی ببرند. همچنین ممکن است کت پیامبر به علت گناهان زیاد امت خود باشد زیرا گناه یک جمعیتی که معتقد به مکتب خاصی هستند به نام صاحب آن مکتب تمام می شود. به همین خاطر خداوند به پیامبر دستور به استغفار می دهد تا برای امت خود استغفار کند. در انتها به استغفار امام زمان ( ع) برای شیعیان خود اشاره می کند، و تقاضای استغفار از امام زمان را برای شیعیان نوعی وظیفه می داند. همچنین در پایان تحقیق به چند مورد از استغفار مستغفرین اشاره شده است. در انتهای سخن باید بیان کنم: به علت اینکه تمام مطالب این تحقیق مستند به آیات قرآن و روایات معصومین ( ع) می باشد از اختصاص فصل جداگانه ای به این مورد یعنی ( استغفار در قرآن و سنت) خودداری کردم تا از تکرار مطالب جلوگیری شود.