جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله به بررسی گونه های روایتی و دیدگاه (Le Point de vue) بر اساس روشهای علمی پیشرفته در ادبیات (روش ژپ لینت و لت) و کاربرد آن بر روی آثار نویسندگان ایرانی و فرانسوی (بهرام صادقی، محمد هادی محمدی، صمد بهرنگی، هوشنگ مرادی کرمانی و آلبر کامو) می پردازد. قسمت پایانی مقاله ترجمه آزاد از کتاب Essaie de Yypolgie Narrative "point de vue " Le می باشد که البته، ترجمه خط به خط نیست و برای درک بهتر روش لینت ولت صحنه هایی از کتاب «بیگانه» ی آلبرکامو نیز به آن افزوده شده است.

مقدمه: درباره کلیات موضوع و سوالات تحقیق و ضرورت و پیشینه تحقیق است. فصل اول: دربردارنده سه مطلب مهم است: یک تعریف دین از نگاه قرآن و روایت معصومین (ع) و دانشمندان اسلامی و غربی می باشد. مطلب دوم، درباره انسان است یعنی انسان کیست و چیست؟ آیا انسان موجود تک بعدی است؟ یا چند بعدی است. نظریه اومانیسمها را آوردیم ودیدگاه اسلام را درباره تعریف انسان متذکر شدیم. مطلب سوم:نیازهای اساسی انسان را بررسی کردیم از نگاه روانشناسان و اندیشمندان دینی. فصل دوم: دلیل نیازمندی انسان به دین از روی کرد درون دینی و برون دینی بررسی کردیم. مثلا برون دینی دیدگاه متکلمین فیلسوفان اسلامی و روانشناسان را آوردیم. و ادله درون دین به دلایل از قرآن و روایت معصومین استدلال کردیم. فصل سوم: قلمرو دین را از دیدگاه اندیشمندان اسلامی مورد ارزیابی قرار دادیم. فصل چهارم: نتیجه گیری از مطالب گذشته و بیان نظریه مختار را آوردیم.

از نظر قرآن امام اولی الامر و واجب الاطاعه است. و پیروی از امام جاهل قبیح است و انجام کار قبیح از مبدأ حکیم محال است. بنابراین امام باید در تمام زمینه ها اعم از امور دین و دنیا کلی و جزئی و بالاخره نسبت به همه آن چه مردم به آن نیازمنداند علم داشته باشد. آیات و روایات بیان های گوناگونی دارند از آنجا که ظاهر بعضی از آیات و روایات علم به غیب را منحصر در ذات اقدس الهی می دانند در بین علماء و دانشمندان اختلاف نظر وجود دارد و همچنین موجب شده که بحث گسترده ای در مورد علم غیب امام ع انجام بگیرد. پس در مورد علم غیبت وقتی به قرآن یا کتب روایی و حدیثی مراجعه می کنیم به بخشی از آیات و روایات بر می خوریم که یا صریحا علم غیب را از غیر خدا سلب می کنند یا نشان دهنده عدم علم غیبت پیامبران و امامان ع هستند اما در مقابل بخش بزرگی از آیات و روایات داریم که اولا امکان علم غیب برای غیر خدا از آن به اثبات می رسد. و ثانیا نشانه هایی از علم غیب پیامبران و مخصوصا پیغمبر اسلام و به تبع آن ائمه هدی ع به نحو گسترده ای در آن وجود دارد. تحاشی از نسبت دادن علم غیب به غیر خدا مورد ندارد زیرا همانظور که گفتیم علم خدا ذاتی است وعلم سوای او عنایتی است که از سوی خود او به آنها ارزانی شده است لذا احتمال شرک مردود است و بی مورد پس می توانیم بگوییم که خدا عالم به غیب است و ائمه ع هم عالم به غیب هستند اما به افاضه رحمان و با تعلیم الهی.

موضوع مجبور بودن انسان در اعمال خود، یا برخورداری او از اختیار و اراده، در میان متکلمان مسلمان سه رویکرد اساسی را پدید آورده است؛ برخی با استناد به علم و قدرت الهی، انسان را موجودی مجبور و فاقد اختیار دانسته‌اند؛ جمع دیگری رویکرد تفویض را برگزیده و از آزادی کامل انسان دفاع نموده‌اند؛ اما شیعیان به تبعیت از امامان معصوم‌( هر دو باور را موهوم دانسته و "امر بین الامرین" را مطرح نموده‌اند. پژوهش حاضر با بررسی دیدگاه متکلمان برجسته امامیه در عصر غیبت، به‌ویژه علامه طباطبایی و امام خمینی( به این نتیجه رسیده که آن‌چه معتزله و اشاعره، با اتخاذ رویکرد تفویض با جبر، به آن معتقد هستند نیمی از حقیقت را تشکیل می‌دهد؛ و درک تمام حقیقت در گرو فهم امر بین الامرین می‌باشد، که براساس آن، انسان موجودی مختار بوده و هیچ جبری در کار نیست. قرائت و تفسیر پذیرفته شده از این مسأله در پژوهش حاضر آن است که عمل خارجی، امیال و آرزوهای انسان به اراده انسان تعلق دارد، و با تحقق اراده، تحقق عمل خارجی حتمی خواهد بود. البته این مسأله بعد از فراغ از قضا و قدر الهی می‌باشد؛ زیرا هر پدیده‌ای در آسمان و زمین، پس از مجموعه‌ای از مراحل هفت‌گانه رخ می‌دهد، و إعمال تقدیر الهی نیز گونه‌های مختلفی دارد. بنابر این، اصل قدرت و آزادی اراده را خدا به انسان می‌دهد، و این سرمایه انسانی در طول مالکیت خدا قرار می‌گیرد. همچنین محدوده اراده انسان و تأثیر آن به‌صورت‌های مختلف، محدود و مقید بوده، و این محدودیت از ناحیه گرایش‌ها، معرفت‌ها، توانایی‌های جسمی و شرایط خارجی ایجاد می‌شود، و پس از این تقدیرات و تحقق مرجحات و بستر عمل، انسان با آزادی کامل، فعل اختیاری خود را اراده می‌کند. بدین ترتیب، مسئولیت عمل نیز تنها به‌عهده انسان بوده و ستایش و سرزنش، و کیفر و پاداش آن را دریافت می‌کند و جبر و تفویض مصطلح با تمام شبهات خود، باطل می شود.

انسانها از اشیائی که خداوند متعال خلق کرده است بهره می برند و این بهره برداری را تعمیم داده از همنوعان خود نیز می خواهند استفاده بکنند که سبب تزاحم منافع انسانها می شود و اگر رهبری برای جامعه وجود نداشته باشد منجر به هرج و مرج می شود. و فقط آنکسی می تواند اداره امور جامعه را بدست بگیرد که قوانین عادلانه الهی را به اجراء بگذارد و رهبری اش به تأیید الهی رسیده باشد. پیامبر اکرم ص علاوه بر نبوت و رسالت منصب امامت و رهبری جامعه اسلامی را بعهده داشت و برای بعد از خودش نیز رهبرانی بصورت ائمه اثنا عشر تعیین فرمود. امام رهبری دینی اجتماعی و اخلاقی مردم را بعهده دارد برای مردم معارف الهیه را بیان می کند هدایت باطنی انسانها را انجام می دهد و در موارد لازم تکوینی استفاده می کند اداره امور اجتماعی را بدست می گیرد و از نظر اخلاقی اسوه ای برای تمام انسانها می باشد. ویژگیهای که امام باید داشته باشد یکی عصمت است باین معنی که هیچگونه خطای که او را از صراط مستقیم باز دارد مرتکب نمی شود و دیگر اینکه علمی که برای هدایت بشری لازم است را دارا می باشد و علمش هم موهبتی است نه اکتسابی در مورد صفات دیگر می توان چنین متذکر شد اینکه امام از تمام مردم افضل می باشد و دارای صفاتی مانند شجاعت، عدالت، سخاوت، اخلاص، اخلاق متعالی، صبر و آگاهی از سیاست زمان می باشد. اینکه امام توسط چه کسی تعیین می شود میان شیعه و اهل سنت اختلاف است اهل سنت قایل اند که امام بوسیله بیعت اجماع و یا رأی اهل حل و عقد تعیین می شود یعنی مردم در انتخاب امام دخیل هستند ولی شیعه قایل است که امامت یک منصب الهی است و امام توسط خدا تعیین و بوسیله پیامبر اعلام می شود برای این قول شیعه دلائل گوناگون تاریخی قرآنی و روائی وجود دارند. حکومت اسلامی حکومتی است که حاکم آن کسی باشد که آشنائی کافی از اسلام داشته باشد و قوانین اسلامی را در جامعه باجراء در آورد و بفعلیت رسیدن حکومت اسلامی مردم نقش مهمی را ایفا می کنند.

چکیده:نگاه عمل‌گرایانه و توجه به کارکردهای دین یکی از روشهایی است که در حوز? دین‌پژوهی و عرص? تبلیغ دین مورد استفاده قرار می‌گیرد. در نصوص دینی هم استفاده از این روش قابل مشاهده است. اما در استفاده از این روش سوالاتی قابل طرح است:تا چه اندازه می‌توانیم در مقام شناخت و شناساندن دین به جنب? عملی و کارکردهای آن تکیه کنیم؟ آیا در هم? عرصه‌های دینی این روش به یک‌سان قابل بهره‌گیری است؟ استفاده از این روش با چه ملاک‌ها و معیار‌هایی باید انجام پذیرد؟ و چه مزایا یا آفاتی می‌تواند به دنبال داشته باشد؟در این تحقیق با تأمل در آیات و روایاتی که به بیان کارکردهای آموزه‌های دینی پرداخته‌اند و همچنین تأملات عقلی به این نتیجه می‌رسیم که استفاده از روش عمل‌گرایی و توجه به کارکردها در حوزه‌هایی از مسائل دینی مثل عرص? تبلیغ و ترویج دین می‌تواند مزایایی مثل ایجاد انگیزه و گرایش عمومی به دین، بیان پیوند میان دین و زندگی و رفع توهم تنافی بین دین و علم را به دنبال داشته باشد.اما از طرفی هم استفاد? نادرست از این روش می‌تواند منجر به آفاتی چون ابزاری و دنیایی شدن دین، عدم توجه به حقانیت یا بطلان ذاتی یک دین، گرایش به اندیش? پراگماتیسم و کثرت‌گرایی دینی شود. برای بهره‌مندی صحیح از روش کارکردگرایی و دوری از این آفات، در عین بهره‌مندی از مزایا، لازم است معیار‌ها و ضوابطی را مورد لحاظ قرار دهیم، من جمله: توجه به کارکردهای دنیایی و اخروی، توجه به اصیل بودن کاکردهای اخروی و تبعی بودن کارکردهای دنیایی، عدم از استفاده از روش کارکردگرایی در حوزه‌های کاملاً نظری دین مثل اثبات حقانیت و همچنین توجه به این نکته که در آموزه‌های اعتقادی و آموزه‌های عملیِ تعبدی، تکیه بر کارکردهای دین با محدودیت‌های بیشتری همراه است و امکان بروز آفات در این حوزه از مسائل دینی بیشتر است بر خلاف مسائل عملی توصلی و آموزه‌های اجتماعی که تکیه بر کارکردها در این حوزه با محدودیت کمتری مواجه است. کلید واژه‌ها: دین، عمل‌گرایی، کارکرد، تکالیف عملی و اخلاقی، آموزه‌های اعتقادی و آموزه‌های اجتماعی.

از آنجا که اخلاق ارتباط مستقیم با نحوه وجود انسان دارد و به ساحت انسانی انسان مربوط می شود، پس نمی توان زمانی را بدون مسائل اخلاقی در نظر گرفت. اما ارائه کردن مکاتب خاص اخلاقی و تحلیل عقلی مسائل اخلاقی را به طور چشم گیر در سقراط و شاگردانش میتوان مشاهده کرد. رویکرد جدید علمی و توجه بی اندازه به علوم تجربی و آثار خیره کننده آن بشریت را از توجه کافی به معنویتبه غفلت انداخته است. استاد مطهری از اندشمندان آگاه به مقتضیات زمان بوده در تبیین اسلام ناب و رد شبهات بالاخص در مسائل اخلاقی گامی موثر در جهت رشد افکار جامعه اسلامی برداشته است.موضوع این رساله کهمکتب اخلاقی استاد مطهری می باشد،ناظر به یک نظام فکری منسجم و هماهنگ اعم از نظری و عملی نسبت به بحث اخلاق است. این رساله به عنوان «مکتب اخلاقی استاد شهید مطهری» در یک کلیات و تعاریف و شش فصل تنظیم شده به بررسی اندیشه ها و تحلیل های استاد مطهری در موضوع اخلاق می‌پردازد تا روشن شود که آیا اندیشه های استاد دارای تمام عناصر تشکیل دهنده یک مکتب اخلاقی است یا خیر؟در کلیات به تبیین موضوع، و ضرورت و پیشینه تحقیق و غیره پرداخته شده و نیز در کلید واژه ها، تعاریف واژه های کلیدی بیان شده است. فصل اول به حقیقت جهان بینی و ایدئولوژی و رابطه آن دو پرداخته و بیان شده است که از نظر استاد مطهری بهترین جهان بینی، جهان بینی دینی است و جامعترین و کاملترین مکتب اخلاقی نیز مکتب اخلاقی دینی برخاسته از جهان بینی دینی است.فصل دوم در مورد انسان شناسی است و بیان شده که انسان موجودی است قابل تکامل تا بی نهایت.. انسان به خاطر برخورداری از نعمت عقل دارای وجودی است مختار که با اراده و خواست خود باید این مسیر تکامل را طی کند بنابراین همچنآنکه قابل صعود و تعالی است قابل سقوط و انحطاط نیز هست.فصل سوم در بیان هدف و کمال انسان است که در مکتب اخلاقی اسلام قرب باری تعالی کهوجود بی نهایت است، هدف اصلی و کمال انسانی محسوب شده است.در فصل چهارم مسائل فرا اخلاقی بررسی شده است و بیان شده است که از نظر استاد مطهری مفاهیم اخلاقی مفاهیم اعتباری هستند که به منظور دست یافتن به مقاصد عملی اعتبار می شود. از آنجا که خواستگاه آنها از امور یکسان و ثابت اند گزاره های اخلاقی نیز در عین اعتباری بودن مطلق و جاودانه هستند.فصل پنجم در مسائل اخلاقی هنجاری بحث می کند و بیان می کند که از نظر استاد مطهری معیار خوبی و بدی افعال اختیاری انسان سازگاری و عدم سازگاری این افعال با من علوی انسان است.فصل ششم نیز در مورد ویژگیهای مکتب اخلاقی اسلام بحث می شود. و در آخر این رساله به این نتیجه رسیده که دیدگاه های استاد مطهری در موضوعات و مسائل اخلاقی دارای انسجام و هماهنگی هستند ودر آن عناصر تشکیل دهنده یک مکتب مثل جهان بینی و ایدئولوژی- که در آن شناخت انسان و کمال او بررسی شده باشد،بحثهای فرا اخلاقی و اخلاق هنجاری صورت پذیرفته باشد؛ اصول کلی اخلاق بازگو شده باشد- وجود داردکه می توان گفت استاد مطهری دارای یک مکتب اخلاقی است.

رساله ای که در پیش رو قرار دارد تحت عنوان "قضا و قدر" از دیدگاه آیات و روایات تدوین شده است. در آغاز، "کلیات تحقیق" بیان مسأله، طرح تحقیق، ضرورت تحقیق، و کلید واژه ها (قضا و قدر، جبر، اختیار، تفویض، امر بین الامرین، بدا، علت و معلول و دعا) و پیشینه ای موضوع (قضا و قدر) و پیشینه ای تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است. از این بررسی به دست آمد که قضا و قدر و کنجکاوی درباره آن، در ادیان الهی خصوصاً اسلام، سابقه ای طولانی داشته است. سپس انواع و اقسام قضا و قدر، یعنی قضا و قدر علمی و عینی و قضا و قدر حتمی و غیر حتمی و موارد آن ها و نیز قضا و قدر تکوینی و تشریعی، بیان شده و هر یک از آنها از دیدگاه متکلمین با استفاده از آیات و روایات مورد تأیید قرار گرفته است. در ضمن، تفاوت های قضا و قدر و مراتب آن ها در علم الهی و انفکاک ناپذیری قضا و قدر با توجه به آیات و روایات ارزیابی شده اند. و آنگاه به عناوین ذیل پرداخته شده است:1- رابطه ی قضا و قدر و نظام علت و معلولی، که طی این عنوان، چیستی علت و معلول، ضرورت نظام علت و معلول در عالم و رابطه ی قضا و قدر و نظام علت و معلول به بحث گذاشته شده است و در این راستا موارد سازگاری و ناسازگاری قضا وقدر و نظام علیت نیز بیان گردیده و به اثبات رسیده که در دیدگاه " جبر و تفویض" قضا و قدر و نظام علی و معلولی ناسازگارند و در دیدگاه مکتب امر بین الامرین، ارنباط و همخوانی دارند، به گونه ای که از هم انفکاک ناپذیرند.2- رابطه ی قضا و قدر و اختیار انسان، در طی این عنوان، ابتدا به دیدگاههای جبر، تفویض، امر بین الامرین پرداخته شده و سپس موارد تنافی و عدم تنافی قضا و قدر و اختیار انسان بررسی شده و نیز نتیجه این شد که قضا و قدر و اختیار انسان، در دیدگاه "جبر و تفویض" ناسازگارند و در مکتب امر بین الامرین ارتباط حقیقی دارند.3- رابطه ی قضا و قدر و "بداء" که در ابتدا تعریف "بداء" و نیز "بداء" از دیدگاه امامیه و عامه بیان گردیده و سپس این نتیجه بدست آمد که رابطه ی بداء با قضا و قدر غیر حتمی با دلایل کافی، از نظر امامیه ثابت شده و خدشه ای هم بر آن وارد نیست.4- رابطه ی قضا و قدر و دعا که ابتدا معنا و مفهوم دعا و موارد کاربردی آن در اسلام ذکر گردیده و سپس رابطه ی آن با قضا و قدر الهی از دیدگاه آیات و روایات روشن گردیده که دعا خود از مقدرات الهی است و منافاتی میان آنها وجود ندارد.و در آخر سه مسأله مورد تحقیق و کنجکاوی قرار گرفته:1- به پیشینه ی تاریخی ایمان به قضا و قدر الهی، در امت های گذشته اشاره شده و سپس ضرورت ایمان به قضا و قدر از دیدگاه عقلی و نقلی ثابت و تبیین گردیده است.2- از نظر عقلی و نقلی آثار و نتایج مثبت دنیوی و اخروی ایمان به آن کاملاً به اثبات رسیده است.3- از نظر احادیث و روایات و نیز از دیدگاه عقلی آثار سوء دنیوی و اخروی آن، نیز تذکر داده شده است.در پایان پاسخ به سه شبهه داده شده:1- آیا قضا و قدر عامل عقب ماندگی است؟ که پاسخ به آن از نظر عقلی و کاربردی داده شده و با دلایل کافی ثابت گردیده که قضا و قدر، نه تنها عامل عقب ماندگی نیست بلکه سبب رشد و ترقی انسان ها است.2- قضا و قدر با نظام علیت ناسازگاری دارد؟ پاسخ به آن نیز از دیدگاه عقلی و نقلی بیان گردیده که ناسازگاری بین آنها نیست.3- قضا و قدر با اختیار انسان منافات دارد؟ پاسخ به شبهه و موارد تنافی و عدم تنافی قضا و قدر اختیار روشن شده و این مطلب به دست آمد که بر اساس مکتب امر بین الامرین تنافی میان آنها وجود ندارد.

بحثی که در این رساله بررسی شده است صفات خدا در کلام اسلامی و مسیحی (قرون وسطی) است به این معنی که بحث توصیف در کلام اسلامی و مسیحی چگونه است. دیدگاه های مکاتب مختلف کلام اسلامی و کلام مسیحی در مورداین بحث چیست. معروفترین مکاتب کلام اسلامی معتزله اشاعره و امامیه می باشد در این رساله سعی شده است که دیدگاه هر مکتب را از نظر بزرگان آن مکتب بررسی شود. دیدگاه معتزله که عینیت ذات با صفات باشد از دیدگاه بزرگان این مکتب استخراج شده است و همچنین ثابت شده که معتزله دو نظریه و دو تفسیر جداگانه درباره عینیت ذات با صفات را مطرح کرده اند که یکی دیدگاه معروف نیابت است و دیگری همان دیدگاهی است که متکلمان امامیه به آن معتقدند که قدما معتزله به این دیدگاه اعتقاد دارند. مکتب اشاعره نیز معتقد است که صفات خداوند زائد بر ذات اند البته اشاعره نیز دو تفسیر کلی از این دیدگاه ارائه داده اند بعضی از بزرگان اشاعره بر تعدد قدما اعتقاد دارند بعضی ها سعی می کند ثابت کنند که لازمه نظر اشاعره تعدد قدما نیست. مکتب امامیه نیز صفت را مفهومی می داند که ذهن انسان از کمالات یک شی استنباط می کند و معتقدند که صفات خداوند مصداق عین ذات خداوند اند و تغایر صرفا مفهومی است نه مصداقی. در کلام مسیحی هرچند درباره صفا خداوند دیدگاهایی مانند دیدگاه های بزرگان کلام اسلامی مطرح شده اند و درباره صفات خداوند تشابهات زیادی بین دو دین است ولی در صفت توحید که مهمترین وصف خداوند کاملا از یکدیگر متمایز اند. چون متکلمان مسیحی در عین حالی که بر وحدت خدامعتقدند خدا را یک ذات در سه شخص می دانند. آنها معتقدند که ذات خداوند یکی است که در سه شخص ظهور نموده است و پدر پسر و روح القدس این سه شخص با سه اقنوم اند.