جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظریة «علوم انسانی اسلامی» در میان اندیشمندان اسلامی موافقان و مخالفانی دارد که هرکدام به چند دسته تقسیم پذیرند. دیدگاه مصطفی ملکیان در مخالفت با علوم انسانی اسلامی و انکار علوم انسانی دینی شایستة تأمل است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد انتقادی، این دیدگاه را متکی بر اندیشة علامه مصباح یزدی که از موافقان علوم انسانی اسلامی به حساب می آید، بررسی کرده و به این نتیجه دست یافته است که ادعای ملکیان در این حوزه با مبانی معناشناختی، معرفت شناختی و روش شناختی صحیح ناسازگار است. به نظر می رسد علوم انسانی دینی نه تنها ممکن، بلکه محقق است. ملکیان برای داشتن علوم انسانی اسلامی پنج پیش فرض برمی شمارد و چون سه تای آنها را محال می داند، امکان علوم انسانی اسلامی را نفی می کند. وی وجود نقص در علوم انسانی را یکی از این پیش فرض ها برمی شمارد که از سوی طرفداران علوم انسانی اسلامی، تعارض این علوم با آموزه های اسلامی عنوان شده و ملکیان تحقق چنین تعارضی را که نیاز به بازسازی علوم انسانی داشته باشد، رد می کند. این تحقیق نشان داده که چنین تعارض گسترده ای تحقق یافته است. همچنین وجود «روشی برای متقاعد ساختن دیگران به دیدگاه های دینی» را از دیگر پیش فرض های محال می داند. اما نشان داده شده که وی روش تولید علم را با روش تعلیم و تربیت خلط کرده است و می توان با روشی منطقی از منابع اسلامی نیز برای تولید علوم انسانی بهره برد.

بنیادی ترین پرسشی که پیش از استخراج علوم انسانی (مانند علوم تربیتی و روان شناسی) از منابع اسلامی مطرح می شود، «امکان یا عدم امکان تولید علم دینی» است. مقاله حاضر با هدف بازخوانی نظریه «علم دینی» علامه مصباح یزدی به عنوان قائل به امکان و دکتر علی پایا به عنوان قائل به عدم امکان و مقایسه آراء ایشان با رویکرد تربیتی نگاشته شده است. روش این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی و با شیوه کتابخانه ای انجام شده است. منابع استفاده شده فلسفی و تربیتی هستند. این نوشتار در پنج محور مفهوم شناسی واژه «علم» و «دین»، تعریف «علم دینی»، بررسی امکان و عدم امکان علم دینی از نگاه آیت الله مصباح یزدی و دکتر پایا، تکنولوژی دینی، و در محور آخر به بررسی آراء پرداخته است. مطابق یافته ها و پس از مقایسه آراء، تولید علوم انسانی ـ ازجمله علوم تربیتی ـ بر پایه دین امکان پذیر است؛ زیرا ازیک سو گزاره های ارزشی مانند گزاره های واقع نما و مطابق با شأنیت علم، کاشف حقیقت هستند و از سوی دیگر، دین منبعی برای آموزه های ارزشی و تربیتی است.

پس از اتخاذ رویکرد مبناگروی در دانش معرفت‌شناسی، یکی از مسائل مهم، تبیین چرایی صدق گزاره‌های پایه و بدیهی است. در میان گزاره‌های بدیهی، قضایای اولی (تحلیلی) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. علامه مصباح یزدی با استناد به اشکالات عدیده و برخلاف رویکرد منسوب به قدما، امکان حکایت اولیات از مصادیق خارجی را برنمی‌تابد و در عوض محکی آنها را در رابطه میان مفاهیم در ذهن دنبال می‌کند. به‌رغم آنکه بر رابطه میان مفاهیم در اولیات اشراف حضوری داشته و به دنبال آن تبیین معیار صدق اولیات از طریق ارجاع به علم حضوری تأمین می‌گردد، اما این نظریه با پرسش مهمی روبه‌روست؛ با فرض آنکه اولیات را حاکی از روابط میان مفاهیم در ذهن بدانیم، چگونه می‌توان این تلازم در ذهن را ملاک برای اتحاد مصادیق در خارج تلقی نمود؟ چگونه می‌توان دخالت ذهن و ساختار آن را در برقراری این ارتباط نفی نمود؟ چگونه می‌توان مطمئن بود که اگر ذهن ما به گونه‌ای دیگر آفریده می‌شد یا مانند یک هوش مصنوعی ساختار دیگری برایش تعریف می‌گشت، قضایای دیگری را به ‌عنوان قضایای اولی تلقی نمی‌نمود؟ ناگفته روشن است که عدم پاسخ مناسب به پرسش مزبور ابتدا به نسبیت در مبانی معرفت بشری و از آنجا به نسبیت در تمامی علوم می‌انجامد. در مقاله حاضر برآنیم که با روش توصیفی ابتدا مبنای علامه مصباح یزدی در باب نحوه بازنمایی مفاهیم و تمایز آن از نحوه دلالت داده‌ها در هوش مصنوعی را تبیین نموده و سپس با روش تحلیلی پاسخ مناسبی نسبت به اشکال مزبور ارائه دهیم.

ترجمه ماشینی: این پژوهش به بررسی رابطه اندیشه های اخلاقی اسلامی و مسیحی می پردازد. در این مطالعه متوجه می‌شویم که ایمان عنصر اصلی هر دو اندیشه اخلاقی است. آیت‌الله مصباح یزدی در تعریف اندیشه‌های اخلاقی اسلامی، ایمان را تعیین‌کننده اصلی اخلاق می‌داند که عقل بشری آن را عقلاً درک می‌کند. برعکس، سورن کیرکگارد که معتقد است تسلیم شدن در برابر اراده خدا، بدون توجه به عقلانیت دستورات خداوند، بالاترین صفت اخلاقی است. کی یرکگور نتیجه می گیرد که هدف انسان رسیدن به مرتبه ابراهیمی تسلیم در برابر اراده خداوند است، در حالی که آیت الله مصباح یزدی نتیجه می گیرد که هدف زندگی انسان، یافتن سعادت حاصل از تقرب به خداوند است. هر دو اندیشه اخلاقی بر اهمیت خداوند به عنوان قاضی حقیقی فضایل تأکید می‌کنند و به این نتیجه می‌رسند که عمل به خواست خدا بالاترین مرتبه اخلاق است، اما اندیشه اخلاقی اسلامی به این نتیجه می‌رسد که اخلاق مبتنی بر حقایق اخلاقی است. هدف نهایی هر دو اندیشه اخلاقی، تقرب به خداوند از طریق مسئولیت انسانی است. این بدان معناست که هر دو اندیشه اخلاقی استدلال می کنند که اخلاقی بودن به معنای انجام مسئولیت های اخلاقی در قبال خدا، خود و دیگران است. در نهایت کار با هم در یک همزیستی که در آن خدا و همه مخلوقات او به طور نزدیک به هم مرتبط هستند و حفظ فضایل در رابطه با تمام ابعاد زندگی منجر به سعادت نهایی خواهد شد.

اعتقاد به دعا و استجابت آن از زوایای مختلفی نیازمند تحلیل است؛ زیرا از سویی نشانگر عاملیت الهی در جهان بوده و از سوی دیگر، فرایند آن در نظامی رخ می دهد که قانون علیت از اصول بنیادین آن است. برهمین اساس، پذیرش تحقق پدیده ای در پرتو استجابت دعا با چالش هایی مواجه است؛ به طوری که برخی، استجابت دعا را برآمده از دخالت باری تعالی دانسته و آن را ناقض قوانین طبیعت می دانند. در مقابل برخی تحقق یک پدیده در عالم قانون مند طبیعت را به عنوان برآیندی از استجابت دعا، انکار کرده اند. با توجه به تأثیرات عمیق نهاد دعا در نظام اعتقادی، ارائۀ دیدگاهی منجسم در چگونگی اثرگذاری دعا امری ضروری است. بدین منظور در نوشتار پیش رو که با روش توصیفی ـ تحلیلی بوده و با مراجعه به اسناد، کتب و مقالات آیت الله مصباح یزدی صورت گرفته است؛ استجابت دعا به عنوان بستر عاملیت الهی در منظومه قوانین حاکم بر طبیعت، مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که استجابت دعا برآیند اثرگذاری طولی علل فراطبیعی بر علل مادی، در فرایند قوانین حاکم بر طبیعت است.

منشأ خداباوری در انسان از دیرباز مورد توجه اندیشمندان ادیان الهی، علوم تجربی و فلسفی بوده است؛ از دیدگاه آیت الله مصباح یزدی و عمدۀ اندیشمندان مسلمان، خداباوری در انسان، امری فطری است که منشأ آن نحوۀ آفرینش انسان است. به باور داوکینز پیدایش انسان در زمین، بی نیاز از خدای آفریننده است؛ وی اعتقاد به خدای آفریننده را توهمی ویروس گونه می داند که در اذهان بشری در واحدی به نام «مم» جایگزین نظریات علمی شده و به مرور زمان توسعه یافته است؛ مستند اصلی وی در این دیدگاه، نظریۀ تکامل است. پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی به مقایسه و ارزیابی دیدگاه های آیت الله مصباح یزدی و ریچارد داوکینز دربارۀ منشأ خداباوری در انسان می پردازد. طبق این پژوهش نظریه داوکینز به خلاف دیدگاه آیت الله مصباح یزدی در زمینۀ منشأ خداباوری در انسان در مبانی هستی شناختی، معرفت شناختی دچار خلل های جدی است.

ترجمه ماشینی: موضوع و هدف: نظریات مختلفی در مورد نحوه برخورد با علوم غربی به ویژه علوم انسانی غربی وجود دارد. از روشنفکران سکولار که علم و فناوری غربی را تنها راه پیشرفت می دانند. و اما دیگران که معتقدند در علم و تمدن غرب هیچ برگ زرینی یافت نمی شود که بتوان از آن استفاده کرد. روش و یافته‌ها: روش تحقیق در این مقاله توصیفی و تحلیلی و از نوع کتابخانه‌ای است. یافته ها حاکی از آن است که از دیدگاه آیت الله مصباح در مواجهه با علم غرب آسیب هایی وارد شده است که باید از آن اجتناب کرد. از جمله این آسیب ها می توان به رویکرد سیاسی و ناسیونالیستی، خود باختگی، التقاط و انطباق دین با علم غربی اشاره کرد. رویکرد صحیح علم غربی است و باید در این زمینه نقد و انتخاب شود. اما به دلایلی فواید این علوم در بیشتر رشته ها حداقل است. به ویژه مبانی و مفروضات، روش شناسی عقلی و توصیفی و جنبه هنجاری علوم انسانی؛ اما استفاده از علوم پایه، علوم تجربی و روش شناسی تجربی را می توان به حداکثر رساند. نتیجه: از نظر آیت الله مصباح می توان از علوم غربی به طور کلی استفاده کرد; اما میزان کاربرد آنها در زمینه های مختلف یکسان نیست. باید بین مبانی و روش ها و یافته های علم تفاوت قائل شد.

ترجمه ماشینی: موضوع و اهداف: هدف در این مقاله بررسی نقد، بررسی موضوعات اصلی مطرح شده، نشان دادن ارتباط این موضوعات با مباحث فلسفی معاصر و پیشنهاد چگونگی دفاع از موضع صدرا است. دو نوع دفاع پیشنهاد می‌شود: اول، از آثار صدرا می‌توان حدس زد که او چگونه به انتقاد پاسخ داده است. ثانیاً، می‌توان در نظر گرفت که چگونه می‌توان از موضعی مانند صدرا با توجه به فلسفه معاصر دفاع کرد. روش و یافته‌ها: این پژوهش یک پژوهش کیفی با رویکرد تحلیل انتقادی است. یکی از ویژگی های بارز فلسفه ملاصدرا آموزه روح اوست. او معتقد بود که روح از بدن تکامل می یابد. روح انسان در وجود مادی سرآغاز دارد، اما فراتر از مادیات تکامل یافته و به غیر مادی بودن ابدی می رسد. نتیجه گیری: این عقیده که نفس غیر جسمانی به عنوان جوهری قابل تفکیک، ممکن است وجود خود را به صورت جوهر جسمانی آغاز کرده و سپس به جوهری تبدیل شده باشد، مورد انتقاد علامه مصباح قرار گرفته است. نقد او موضوعاتی را در فلسفه ذهن، متافیزیک و کلام اسلامی مطرح می کند.

ترجمه ماشینی: موضوع و هدف: در این پژوهش به اختصار به اندیشه های قرآنی- تربیتی دو متفکر مسلمان معاصر مصباح یزدی و ابوالاعلا مودودی اشاره شده است. اهداف این پژوهش عبارتند از: کشف نکاتی در نظام تعلیم و تربیت قرآنی برای بررسی و نقد نظام تعلیم و تربیت غربی، اصلاح روش های آموزشی مدارس، دستیابی به سعادت دنیوی و اخروی. روش و یافته: روش این پژوهش توصیفی، تطبیقی و پرسشی (تفسیر موضوعی) در آثار قرآنی محققین مذکور است. مهم ترین اندیشه های مصباح یزدی عبارتند از: ضرورت تربیت جاهل، ظرفیت یادگیری انسان، نقش معلم در تربیت، نقش گروه و تقلید در یادگیری، جامعیت در تربیت، اهمیت علم بنیادین اسلامی. تحقیق با انگیزه الهی، لزوم بررسی صلاحیت معلم قبل از شروع یادگیری. و اندیشه های مودودی عبارتند از: درمان روح متعلم با تربیت صحیح، برانگیختن عواطف و فطرت زبان آموز همراه با آموزش، شفقت استاد و روش مناسب، استفاده از مثال های حسی برای آموزش فراحسی. موضوعات، معیارهای پذیرش فراگیر و نقش مشاهده عینی در یادگیری. نتیجه‌گیری: بر این اساس و با توجه به تحلیل تطبیقی این اندیشه‌ها و رویکردها، مصباح یزدی و مودودی، هر دو اسلام را دارای نظام و مکتب ارزشمندی در علوم انسانی به‌ویژه تربیت می‌دانند.

غرائز، پاره‌اي از اميال و گرايش‌هاي دروني مشترک ميان انسان و حيوان است که در ذات آنها به‌منظور بقاء و استمرار وجودشان نهاده شده است که معمولاً با يکي از اندام‌هاي جسمي ارضاء مي‌شوند. با توجه به حکيمانه و هدف‌مند بودن نظام هستي، انسان داراي کمال حقيقي بوده و طبعاً غرائز او نيز بايد در راستاي تأمین کمال حقيقي، مديريت شوند. پژوهش حاضر به روش توصيفي ـ تحليلي و با هدف مديريت صحيح غرائز حيواني انسان در راستاي کمال حقيقي از منظر قرآن، با تأکيد بر انديشۀ علامه مصباح يزدي سامان يافته است. حاصل تحقيق اينکه راه‌کارهاي بينشي مديريت غرائز عبارتند از: 1. ايجاد بينش نسبت به مبدأ متعالي و صفاتي مانند علم، مالکيت، رازقيت و غناي مطلق؛ 2. ايجاد بينش نسبت به معاد و بيان هدف‌مندي نظام هستي و غايت‎مندي انسان، تعيين کمال نهايي او، بيان برتري آخرت نسبت به دنيا، نقش ابزاري ‌داشتن دنيا براي آخرت و رابطۀ عيني ميان آن دو. راه‌کارهاي انگيزشي آن نيز عبارتند از: انذار، تبشير، امر و نهي و وضع قوانين بازدارنده.