جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در بررسی نظریه اخلاقی ملاصدرا ابتدا به کلیات مربوط به این موضوع پرداخته شده است. تعریف و جایگاه فلسفه اخلاق، انواع نظریات اخلاقی، شناسایی ملاصدرا و آشنایی با مبانی اخلاقی او از مهمترین مسائلی هستند که در فصل اول مورد بررسی قرار گرفته اند. در فصل دوم مباحث مربوط به سعادت از دیدگاه ملاصدرا کاملا بررسی شده و انواع سعادت، سعادت قوای مدرکه، رابطة قوای مدرکه از جهت کمال و نقصان و تفاوت مراتب سعادت به دنبال آن بیان شده است. در ادامه این فصل با تعریف سعادت حقیقی به سعادت قوه ناطقه و اتحاد با عقل فعال و در نهایت معرفت خداوند، کیفیت حصول این سعادت برای نفوس انسانی و همچنین علل محروم بودن بعضی از نفوس از سعادت حقیقی بررسی شده است و در نهایت نظر ملاصدرا در مورد سعادت از دیدگاه آیات و روایات مورد نقد و بحث قرار گرفته است. از مسائل مطرح شده در مورد سعادت مشخص شد که دوگام اساسی که باید برای رسیدن به سعادت طی شود اول تهذیب نفس و پاک کردن روح از رذایل و سعی در کسب فضایل و دوم سعی در کسب معرفت و شناخت خداوند و هستی می باشد. در فصل سوم فضایل و رذایل و نشانه های علوم حقیقی و موانع کسب آنها معرفی شده اند. از مجموع مباحث مطرح شده مشخص شد که نظریه اخلاقی ملاصدرا نظریه ای دینی فلسفی و مشابه اخلاق فضیلت ارسطویی است.

پژوهش پیش رو مفهوم کمال انسان از دیدگاه ملاصدرا در یک مقدمه و پنج فصل فراهم آمده است، نگارنده کوشیده است براساس یک ارتباط منطقی پس از توضیح مفردات موضوع، چشم انداز و هدف اساسی از پژوهش را براساس پرسشهای اصلی و فرعی تحقیق بیان کند. سازهصهای اصلی بحث و کمال انسان،حرکت، نفس انسان و چنانکه در مرحله گفتاری و تئوری ارتباطی ناگسستنی دارند. در مرحله ساختاری و تکوینی نیز آنچنان ارتباطی وثیق و غیر قابل انفکاک دارند که شناخت انسان و کمالات انسانی بدون پژوهش درباره حرکت و نفس انسان اگر نگوییم غیر ممکن است بسیار دشوار می نماید از این رو هدف اصلی پژوهش اینست که بهره گیری از آراء ملا صدرا سود جستن از عبارات وی این فرضیه را که طراحی نظام آفرینش بر اساس حرکت صعودی و نزولی برای دستیابی به کمالات انسان لایق است اثبات نماید و انسان نیز آنگاه می تواند به این امر مهم دست یابد که قوا و توان خویش را بدرستی بشناسد و افزون بر تعاملی سازنده که با دیگر موجودات دارد بهرمندی شایسته ای از قوای خویش داشته باشد. چنانکه اشارات رفت محور اصلی پایان نامه تبیین مفهوم کمال انسان از نگاه ملاصدرا است. و بطور طبیعی نخست می بایست عبارات و دیدگاه ملاصدرا را درباره موضوع پژوهش جمع آوری و پس از بررسی و نگاه موردی به هر یک از آنها، جمع بندی و نتیجه نهایی ارائه گردید

عرفان، فلسفه و کلام سه روش و مشرب معرفت شناسی هستند که صدر المتالهین رحمه الله علیه نهایت تلاش را صرف نموده تا با بهره گیری از آنها، دیدگاههای متفاوت در باب هستی شناسی را به هم نزدیک کند، لذا وی از هر سه روش در حل معضلات و مسائل فلسفی بهره گرفته است . از جمله مسائلی که دارای اهمیت وافری بوده و مشمول این تلاش محققانه قرار گرفته است، مسئله تشکیک در وجود می باشد. در اهمیت این مسئله می توان گفت که از قدیم الایام در این مورد چنین گفته اند که:(اصاله الوجود و تشکیکه راس کل معارف ).در این تحقیق ضمن بررسی پیشینهء تاریخی بحث تشکیک و مقایسه و تحلیل آراء و انظار حکما و عرفا و ارزیابی ادله و بیان اشکالات وارده بر آنان و بیان نظریه مختار نگارنده به این نکته اساسی دست یافتیم که در بین نظرات مطرح شده، با این که نظریه ملاصدرا دارای ویژگی هایی خاص نسبت به سایر نظرات می باشد، و لیکن نمی توان مسئله تشکیک را در حد مراتب وجود متوقف کرده بلکه اوج عرفانی آن در مظاهر و تجلیات حق تعالی نمود پیدا می کند و به عبارتی دیگر از بود به نمود صعود می نماید. و شاید این ابیات بتواند این مضمون عالی عرفانی را بیان نماید که: (همچون آن یک نور خورشید سماء صد بود نسبت به صحن خانه ها لیک یک باشد همه انوارشان چون که برگیری تو دیوار از میان)/

با مطالعه در تاریخ فلسفه اخلاق چنین به نظر می رسد که عواطف و احساسات از جایگاه مشخص و معینی در فلسفة اخلاق برخوردار نبوده، به طوری که در اکثر موارد از آن به عنوان قوه ای ضد عقلانی و تهدیدی جدی برای زندگی اخلاقی یاد شده است؛ در مقابل، در پاره ای موارد، به عنوان مؤلفه اصلی و اساسی یک نظام اخلاقی مورد توجه قرار گرفته ودر مرکز زندگی اخلاقی واقع شده است. هدف از نگارش این رساله، بررسی نقش عواطف در حوزه های مختلف اخلاقی است. فصل اول شامل کلیاتی در باب معنای اخلاق، فلسفه اخلاق، نظامهای مختلف فرا اخلاق،نظریه های اخلاق هنجاری و بحثی تحت عنوان روانشناسی اخلاق است. و در نهایت معنا و جایگاه عواطف و احساسات و برخی واژه های مرتبط با آن، در اخلاق و روانشناسی مورد بررسی قرار می گیرد. در فصل دوم به بررسی نقش عواطف در جنبه های مختلف اخلاق می پردازیم: برخی معنای اخلاقی را با ارجاع به عواطف و احساسات تعریف می کنند؛ دیگران ربط و تعلق عواطف و احساسات به چیزی را منشأ پیدایش اوصاف اخلاقی در آن می دانند؛ بسیاری تنها در حوزة معرفت اخلاقی، تعلق عواطف و احساسات را علامت و نشانة وجود وصف اخلاقی و دلیلی بر آن می دانند و در نهایت، برخی دیگر نقش انگیزشی عواطف را در اخلاق مورد توجه قرار داده اند. در پایان، به جمع بندی آراء مختلف در بارة نقش عواطف و نتیجه حاصل از این بحث خواهیم پرداخت.

مسألة دین و عقلانیت یکی از مسائل مورد اختلاف در حوزة فلسفة دین است و صاحب نظران زیادی به بحث در این زمینه پرداخته اند مسأله اصلی در این باره میزان نقش عقل در اثبات وتوجیه باورهای دینی به ویژه خداست. عقل گرایی حداکثری، عقل گرایی انتقادی و ایمان گرایی،سه دیدگاه عمده ای است که در این باره مطرح اند. در این رساله دیدگاه دو تن از مهمترین متفکران مسلمان و مسیحی که در این موضوع نظریه پردازی کرده اند، مطرح می شود یعنی صدرالمتألهین فیلسوف عالم اسلام و کی یرکگور فیلسوف مسیحی، در پایان مشخص می شود که صدرالمتألهین در ابتدا به مباحث عقلانی بسیار بها می دهد و از اثبات وجود خداوند متعال گرفته تا معادجسمانی، براهین محکم فلسفی خود را دارد اما از طرف دیگر به محدودیت های عقل بشری نیزکاملا آگاه است و اعتقاد دارد سالک در مراحلی به جایگاهی می رسد که وارد حوزة طور و راء عقل می شود بدین معنا که عقل به معنای استدلال نظری دیگر توان ادراک حقایق را ندارد و باید وجودخداوند را شهود کرد، بدین صورت که هر کس به میزان وعاء وجودیی خود می تواند خداوندرا شهود کند از آن جهت که هر وجودی تجلی ذات خداوند است. لذا در این مرتبه عقل و ایمان یکی می شود. اما کی یرکگور ایمانگرا، سردمدار ایمانگرایان افراطی است و مسیحیت را خارج ازحوزة عقلانیت دانسته و تنها راه را ایمان می داند. کی یرکگور ایمان را شک آفاقی، جهش، خطر،شورمندی و اعمال اراده معنا می کند و معتقد است استدلالات آفاقی، این موارد را تأمین نمی کند وباید تنها ایمان آورد و خطرکرد. در پایان پس از مقایسه آراء صدرالمتألهین و کی یرکگور به این نتیجه دست می یابیم که اگر چه صدرا از شهود و ایمان به خداوند به عنوان بهترین راه شناخت سخن گفته است. اما بین ایمان آوردن او و ایمان آوردن کی یرکگور تفاوتهایی بسیاری وجود دارد

صدرالمتألهین در روایت خود از اسفار چهارگانه اش انسانی را به تصویر می کشد که چون وجود او در حرکت و صیرورت است، هر آن، در مرتبۀ جدیدی از هستی به فعلیت می رسد. این نحوۀ وجود، مناسبات عمیقی را با هستی، برای انسان رقم می زند. در این نوشتار برآنیم آن مناسبات را تبیین کنیم. نخست، در مفهوم حرکت جوهری تأمل می کنیم؛ حرکتی که سراسر هستی مادی را دربرگرفته است و انسان نیز که مراتبی از وجودش مادی است، از این حرکت مستثنی نخواهد بود. سپس، به وجود انسان، که مرتبه ای از هستی سیال است، توجه خواهیم کرد و تلاش می کنیم وضع او را در هستی، به روشنی تببین کنیم. آنچه درنهایت حاصل خواهد شد، مسافری است که درعین اینکه سائر در خویش است، سائر در مراتب هستی است. اگر سفر او در خویشتنِ خویش، با اندک تذکری همراه باشد، او با مشاهدۀ مناظر وجود خویش، مراتب هستی را بازمی یابد؛ زیرا انسان و هستی، هیچ بینونتی ندارند. بی تردید آنچه ما را در این سیر به پیش خواهد برد، تماشای انسان، فقط در آیینۀ وجود است.

به یقین می توان گفت که در بین متون منقولف از معصومین(ع) صحیفه سجادیه در کنارنهج البلاغه مهمترین اثر روایت شده به شمار می آید، کتابی که مشتمل بر بنیادی ترین اصول تربیتی و اخلاقی است، هدف از پژوهش پیش روی در پرتو استمداد از روح پرفتوح امام سجاد(ع) و با استناد به بیانات سازنده آن امام همام، ارائه تصویری روشن از تعریف، ماهیت اخلاق و تربیت و ارتباط این دو با یکدیگر است. نگارنده کوشیده است با مبنا قرار دادن کلام امام سجاد(ع) ضمن تبیین اصول اخلاقی و تربیتی بیان پایداری، ناپایداری این اصول و اینکه چه روشهایی در دستیابی به سعادتمندی و تهذیب نفس مؤثرند، در حد توان و بضاعت اند که علمی پرتویی از بیانات امام سجاد(ع) را برای پژوهشگران ارائه نماید، تأکید بر عزت و کرامت انسانی،سیر و سلوک و در نهایت وصول به لقای الهی و به بیان روشن تر چشم انداز و عنایت نهائی همه این مباحث بر این مبنا استوار شده است که زمینه رشد و تعالی انسان را در تمامی ساحتهابخصوص ابعاد معنوی و روحانی فراهم آرد و انسان به عنوان موجودی تربیت پذیر که توانایی تغییرپذیری گسترده ای را دارد جان مایه و محور مسائل تربیتی به شمار می آید و مدار پژوهش درهمه مباحث یاد شده براساس روش تفسیری تحلیلی و کتابخانه ای است.