جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در برابر دو نظام «اخلاقی تکلیف گرا» و نتیجه گرا در غرب، دهه های اخیر شاهد احیای مجدد نظامی اخلاقی شده که به جای «کنش» بر «منش» تأکید دارد و به اخلاق فضیلت مدار (Virtue ethics) نامور شده است. مسلمانان از گذشته با روایت افلاطونی این نظام آشنا بوده و با تعدیلی اندک، آن را بر اخلاق اسلامی منطبق دانسته اند.این مقاله می کوشد تا نسبت این اخلاق را با اخلاق اسلامی بررسی کند و صحت ادعای یگانگی آن دو را محک بزند؛ به همین سبب، نگارنده بحث را از معادل یونانی فضیلت (آرته) آغاز می کند و معنای آن را در فرهنگ یونانی تحلیل کرده، فضائل اصلی در این نظام اخلاقی را براساس متون اصلی اخلاق فضیلت مدار نشان می دهد. آن گاه سیر این نظریه در جهان اسلام را پی می گیرد و جایگاه مقبول آن را در میان عالمان مسلمان باز می تاباند. سرانجام مدعای اصلی این مقاله (ناسازگاری روایت یونانیِ اخلاق فضیلت مدار با ارزش های اخلاق اسلامی) بیان می شود و نگارنده برای اثبات آن، سه دلیل اصلی پیش می کشد: نُخست آنکه، فضائل اصلی در اخلاق یونانی، سکولار و دنیوی است. دوم آنکه، فضائل چهارگانه اصلی در این نظریه، جامع فضائل اصلی اسلامی نیستند. سوم آنکه، معنای این فضائل در اخلاق یونانی با معنای آنها در نظام اخلاق اسلامی سخت متفاوت است. دشواری فضائل چهارگانه، مغایرت نفس شناسی با نفس شناسی قرآنی است.

در این پژوهش فصلی به شناخت رساله ی حقوق و روایت گر آن اختصاص یافته است . این امر ابتدا با دو نگاه معین پیگیری می شودکه در نگاه اجمالی ،کتابشناسیِ تاریخی و در نگاه تفصیلی ، بررسیِ سندی بحث شده است و در ادامه به خاطر اهمیت و والایی متن، جایگاهِ روایت گر و اولین مخاطبِ آن، یعنی جناب ابی حمزه ثمالی تشریح و معرفی می گردد. فصل سوم ناظر به جایگاه اخلاقی رساله ی حقوق است. در این فصل رویکرد اصلی پایان نامه تبیین می شود در رساله ی حقوق، چون حقوق واقعیت دارند ، فضیلت هایِ اخلاقِ واقعیت محور نمایان می شوند. یعنی در فضای این رساله ، به یک معنایِ خاص، اخلاق از حقوق انتزاع می شود اما ماهیت این حقوق بر خلاف حقوقِ موضوعه ی رایج است. بیان امام سجاد شباهتی به قوانین موضوعه ی حقوقدان ها ندارد بلکه نوعی توصیف از واقعیتِ انسان و جهان ارائه می کند اما این توصیف در قالب طرح حقوقِ پنجاه گانه صورت می پذیرد. در فصل چهارم مفاهیم اصلی و یا مفهوم محوریِ اخلاق مدنظر قرار می گیرد و به خاطر منهجِ رساله ی حقوق موضوع با محوریتِ کلمه حق دنبال می شود در این میان تبیین جهان شناسانه مفهوم حق به عنوان مفهومِ بنیادین اخلاق با تاکید بیشتری طرح شده است . با تبیین جهان شناسانه مفهوم" حق " به عنوان بنیادی ترین مفهوم ، روشن می گردد که یکتایی منشاء اخلاق و حقوق ثمره ی وجودی چه چیزی است. در فصل پنجم شیوه بیان فضایل اخلاقی در رساله ی حقوق آشکار می شود. در فصل ششم به منظور طرح مبانی و مبادی رصدِ اصلی ترین فضائل اخلاق ، پیشنیازهای بحث که ذهنیت ما را درباره ی مفهوم عبادت ، تقوا و ایمان اسلامی تشکیل می دهد بررسی شده تا از منظر رساله ی حقوق زمینه ی تشخیص درست و رصد فضیلت اصلی مهیا گردد در ادامه در فصل هفتم تفصیل حقوق مطرح شده توسط امام ، آمده است و از طرف دیگر مقدمه رساله که بیشتر خلاصه ی عناوین حقوق را برمی شمارد در ضمیمه شماره یک درج شده است لذا با مراجعه به ضمیمه شماره یک و فصل هفتم ، کل نامه امام سجاد(علیه السلام) در اختیار قرار می گیرد.وسرانجام در فصل هشتم با نتیجه گیری ازفضا وروح رساله ی حقوق،در نهایت فضیلت اصلی را حق گرایی یا وفاداری نسبت به حق شمرده به ضرورت طرح همه فضائل بر محور فضیلت اصلی اشاره شده است.

جامعه برای بقای خود به نهاد اخلاق نیازمند است، اما چرا باید «من» اخلاقی باشم؟ چه اشکالی دارد که همه اخلاقی رفتار کنند و من تظاهر به اخلاقی بودن کنم، بی آنکه به واقع پایبند به اخلاق باشم. این پرسش از سوی گلاوکن فراروی سقراط نهاده شد و تا امروز کسانی کوشیده اند به آن پاسخی درخور دهند. افزون بر پاسخ سقراطی به این مسئله، ما شاهد پاسخ اگزیستانسیالیستی و پاسخ دوراندیشانه که نوعی خودگروی پیچیده است، هستیم. در کنار این پاسخ ها که هر یک قوت و ضعفی دارد، می توان پاسخی دینی به این مسئله داد. پاسخ دینی به چرایی اخلاقی زیستن در معرض برخی نقدها و اشکالات قرار گرفته است که زاده تقریرهای خاص آن است. در این مقاله، نگارنده با مرور تاریخی این مسئله و تفکیک دو پرسش اساسی از هم، چهار پاسخ را طرح و بررسی می کند و سرانجام از پاسخ اسلامی به دلیل قوت تبیینی بالای آن دفاع می کند و تقریری از مسئله پاداش و کیفر به دست می دهد که پاسخ گوی انتقادات رایج باشد.

احادیث متعددی که بر تفکیک بین شخص گوینده و گفتارش تاکید می کنند، بیان کننده فهم اصل سخن و ارزیابی آن بدون توجه به گوینده است. در مقابل این احادیث، روایات دیگری وجود دارد که به توجه به گوینده و شناخت دقیق او دلالت می کند؛ به این معنا که هر سخنی را از هر کسی نپذیریم. نویسنده در این مقاله می کوشد به بررسی این دو دسته احادیث پرداخته و آن را در سه حوزه مختلف، تقسیم و تحلیل و استنتاج کند. نتیجه این بررسی آن است که هر گروه از این احادیث بر بعد خاصی تاکید دارند که از مجموع آنها می توان به سه بعد اشاره کرد: 1. بعد معرفت شناختی 2. بعد روان شناختی 3. بعد رفتارشناختی

مرگ از روی ترحم یا به‌مرگی، از مسائل بنیادی اخلاق زیستی است که از جهات گوناگونی بررسی می‌شود. آیا می‌توان به استناد اصول اخلاقی به کشتن بی‌درد کسانی اقدام کرد که خود، برای رهایی از درد و رنج پایان‌ناپذیر خویش، خواستار آن هستند؟ این نوشتار پس از مقدمه‌ای به بحث خود در پنج عنوان می‌پردازد: نخست این عمل را بر اساس عناصر اصلی اوتانازی (euthanasia)، به گونه‌ای روشن تعریف و انواع را آن معرفی می‌کند؛ دوم، دیدگاه مسیحیت را درباره این عمل باز می‌گوید؛ سوم؛ به تحلیل دیدگاه اسلام درباره این عمل می‌پردازد؛ چهارم، دلایل موافقان اوتانازی را گزارش می‌کند که آنان برای اثبات نظر خود بیشتر به دو دلیل استناد می‌کنند: نخست اصل خودآیینی فردی و دیگری اصل شفقت و نوع‌دوستی؛ پنجم به تحلیل و بررسی این دلایل می‌پردازد و کاستی های آنها را نشان می‌دهد.

شبیه سازی انسانی یکی از چالش های جدید مهندسی ژنتیک است که مسائلی در حوزه دین، اخلاق، و حقوق و دیگر عرصه های اندیشه برانگیخته است. شبیه سازی (Cloning) عبارت است از تولید مثل و ایجاد موجودی مشابه نسخه اصلی به طریقه ای غیر جنسی. در این شیوه که به وسیله آن، یان ویلموت موفق به ایجاد گوسفندی به نام «دالی» شده است، به جای لقاح طبیعی و نفوذ اسپرم به درون غشای تخمک، هسته سلول غیر جنسی برگرفته و به جای هسته تخمک گذاشته و از طریق تحریک الکتریکی تخمک به تقسیم سلولی می پردازد. سپس این تخمک را در رحم می گذارند تا موجود زنده ای بدون نیاز به پدر به وجود آید. بسیاری کسان کاربست این تکنیک را در باره انسان محکوم می کنند و بر این باورند که این کار شأن و کرامت انسانی را خدشه دار ساخته و او را تا سطح کالایی بی ارزش فرو می کشد. مخالفان شبیه سازی انسانی دلائل فراوانی به سود نظریه خود اقامه می کنند. مسلمانان اهل سنت نیز قاطعانه این کار را خلاف دین و حرام می شمارند و از دلائل متعددی استفاده می کنند. در این نوشته تنها دلائل کلامی بر ضد شبیه سازی انسانی گزارش و بررسی شده است. دلائل کلامی ششگانه در حرمت شبیه سازی انسانی عبارتند از: شبهه خلق، تحدی با خداوند، نقض سنت زوجیت، نقض سنت تنوع، تغییر خلق الله و دستکاری ژنتیکی و بازی با مخلوقات. نگارنده پس از نقل و تحلیل این دلائل به این نتیجه می رسد که هیچ یک از این دلائل نمی تواند شبیه سازی انسانی را تحریم کند. زیرا برخی دلائل، خارج از موضوع است و در صورت قبول برخی نیز آن ها، شاهد تعارض در فتواهای متضاد اهل سنت در عرصه های مختلف مهندسی ژنتیک خواهیم بود.

کیفرهای ترذیلی یکی از موضوعات دامنه‌دار و پرمناقشه در مباحث حقوقی و اخلاقی است که آوردگاه دیدگاه‌های صاحب‌نظران مختلف از سده‌های پیشین تاکنون بوده و متعاقباً در بسیاری از اسناد و کنوانسیون‌های بین‌المللی بر ممنوعیت آنها پای فشرده شده است. از مهم‌ترین مصادیق این کیفرها می‌توان به کیفرهای بدنی، قطع عضو و سنگسار اشاره کرد. در تحقیق حاضر به بررسی این کیفرها از منظر اخلاق پرداخته شده و مهم‌ترین دلایل اخلاقی مخالفان و موافقان آنها مورد بررسی قرار گرفته است. آثاری که در این‌باره نگاشته شده، مجموعاً بر اساس دو رویکرد کلان «سزاگرا» و «فایده‌گرا» به تحلیل این کیفرها پرداخته‌اند. در رویکرد نخست، مجازات، صرف نظر از پیامدهای آن و عموماً بر اساس استحقاق مجرم تحلیل می‌گردد؛ در حالی که در رویکرد دوّم پیامدها و آثار فردی و اجتماعی مجازات مبنای داوری قرار می‌گیرد. مهم‌ترین دلیل مخالفت سزاگرایان با این نوع مجازات‌ها، مغایرت آنها با «کرامت ذاتی» انسان است. متعاقباً دلایل دیگری چون «ترادف این مجازات‌ها با شکنجه» و «بی‌رحمانه بودن» آنها نیز بیان گردیده است. عمده دلایل مخالفت فایده‌گرایان نیز ناظر به عدم بازدارندگی خصوصی و عمومی این کیفرهاست. امّا علی‌رغم موج مخالفت با این کیفرها، برخی صاحب‌نظران دلایل قابل اعتنایی در دفاع از آنها، به ویژه کیفرهای بدنی، اقامه نموده‌اند که این دلایل نیز ذیل دو رویکرد سزاگرا و فایده‌گرا ارائه شده‌اند. بررسی‌های صورت‌گرفته، حاکی از آن است که ارزش‌داوری درباره این کیفرها در چارچوب رویکرد دینی و سکولار وضعیت کاملاً متفاوتی دارد. بر مبنای رویکرد سکولار، نمی‌توان یک داوری کلی درباره تمام انواع کیفرهای ترذیلی مورد مطالعه داشت. بر این اساس، در حالی که دلایل موافقان کیفرهای بدنی و قصاص عضو از قوت بیشتری برخوردار است، دلایل مطرح برای دفاع از کیفر قطع عضو سارقان و سنگسار بسیار مناقشه برانگیزند. به ویژه آن‌که عمده‌ترین دلایل مدافعان این کیفرها دلایل فایده‌گرایانه هستند. این دلایل عموماً فاقد پشتوانه مطالعات آماری بوده و مهم‌تر آن‌که، اثبات انحصار آثار مورد ادعا در مجازات‌های مذکور دشوار است. این در حالی است که در رویکرد اسلامی به پشتوانه اصول هستی‌شناختی و انسان‌شناختی آن، قابلیت بالایی جهت دفاع اخلاقی از کیفرهای ترذیلی وجود دارد. بر این اساس، همه کیفرهای مورد اشاره به دلایلی چون قابلیت تطهیر مجرم و تأثیر آنها بر تخفیف مجازات‌های اخروی اخلاقی به شمار می‌روند.

خانواده نهاد اساسى و محورى در جامعه است و به عنوان هسته نخستین سایر نهادهاى اجتماعى به شمار مى‏آید. خانواده کوچک‏ترین واحد اجتماعى است که اساس و زیرساخت واحدهاى بزرگتر به شمار مى‏رود. میزان موفقیت و سهمى که افراد براى ایفاى نقش در واحدهاى بزرگ اجتماعى ایفا مى‏کنند بستگى تام به نحوه رشد و تربیت و شکوفایى استعداد های آنها در کانون مقدس خانواده دارد. همچنین با نگاهی به وضعیت نابسمان اجتماع درمی یابیم که بیشتر دردها و مشکلات و فسق و فجورها از خانواده سرچشمه می گیرد. بنابراین خانواده می تواند منشأ بدبختی و سعادت افراد باشد. آنچه موجب تحکیم کانون خانواده می گردد و سعادت و خوشبختی اعضای خانواده را به همراه خواهد داشت، وجود اخلاق نیک و توجه به وظایفی است که هر کدام از اعضای خانواده نسبت به یکدیگر دارند و از نظر اخلاقی، موظف به رعایت آنها می باشند. و آنچه موجب تزلزل و نابودی و بدبختی خانواده می گردد، وجود آسیب های اخلاقی و بی توجهی افراد خانواده نسبت به وظایف خود در کانون خانواده می باشد. بنابراین هر کسی در خانواده، جهت حفظ و تحکیم کانون خانواده خویش، نیازمند به این است که با نکات اخلاقی در خانواده و وظایفی که درکانون خانواده نسبت به یکدیگر دارند و با آسیب های اخلاقی ایی که موجب تزلزل و نابودی خانواده می گردد، آشنا گردند. رفتار و گفتار امیرالمومنین (ع) بهترین و زیباترین الگو برای آشنایی افراد با اخلاق و وظایف اخلاقی و آسیب های اخلاقی در خانواده می باشد. اما از آنجا که به گفتار و رفتار ایشان در این زمینه کمتر توجه شده و بیشتر به گفتار و رفتار ایشان در ابعاد سیاسی و حکومتی توجه شده است، لذا بر خود لازم دانستیم با توجه به اهمیتی که کانون خانواده در سعادت و شقاوت افراد دارد، اخلاق خانوادگی را از نگاه امام علی (ع) مورد بررسی قرار دهیم. با توجه به این مطلب در این تحقیق به دنبال این مسئله ایم که از نگاه امام علی (ع) اخلاق در خانواده چگونه باید باشد؟ و اینکه از نگاه امام علی (ع) چه آسیب های اخلاقی در خانواده موجب فروپاشی کانون خانواده می گردد؟از نگاه امام علی (ع) جهت تحکیم کانون خانواده، زن و شوهر هر کدام در خانواده از نظر اخلاقی وظایفی دارند که برخی از آن وظایف میان آن دو مشترک است مثل، اظهار محبت به یکدیگر، حسن خلق، تکریم و احترام گذاری نسبت به هم و... . برخی از آن وظایف مربوط به مرد است مثل، تأمین نیازهای دینی خانواده، تأمین نیازهای اقتصادی خانواده و... . برخی نیز مربوط به زن است مثل، اطاعت از شوهر، امانتداری، نیکو خانه داری. همچنین از منظر امیر المومنین (ع) فرزندان و والدین نیز از نظر اخلاقی وظایفی نسبت به هم دارند. از جمله وظایف والدین در برابر فرزندان از نگاه امام علی (ع) مانند، توجه به آدابی که هنگام تولد فرزند باید رعایت کرد، محبت به فرزند، عدالت و مساوات نسبت به فرزندان و... اما وظایف فرزندان در برابر پدر و مادر مثل، اطاعت از والدین، احسان به والدین، پرهیز از اذیت آنان می باشد. امیر المومنین (ع) وجود برخی از آسیب های اخلاقی در خانواده را موجب فروپاشی و تزلزل کانون خانواده می دانند، که برخی از آن عوامل را میان زوجین مشترک می دانند مثل، آزاردن زوجین همدیگر را، بد اخلاقی، زیادیِ توقعات، قانع نبودن و... . برخی از آن را مربوط به مرد می دانند مثل، سوء تدبیر، بیکاری، بخل و... . برخی نیز مربوط به زن است مثل، منت گذاری، ناسازگاری، خیانت کردن و... . بنابراین آنچه در این تحقیق بعد از بحث از کلیّات در مورد مسئله خانواده، از نگاه امام علی (ع) مورد بررسی قرار گرفته است در سه بخش خلاصه می شود. بخش اول به وظایف اخلاقی زن و شوهر در خانواده پرداخته. و بخش دوم به وظایف اخلاقی متقابل والدین و فرزندان در خانواده پرداخته و در بخش سوم به آسیب شناسی اخلاق خانوادگی پرداخته شده است. در تمامی این بخش ها سعی کردیم با توجه به منابع روایی و تاریخی، به گفتار و رفتار امام علی (ع) در زمینه خانواده و اخلاق خانوادگی و آسیب های مربوط به خانواده بپردازیم. در برخی موارد روایات جمع آوری شده، مسقیم به مسئله اخلاق خانوادگی مربوط است و در برخی موارد روایات صادر شده از حضرت (ع) کلّی است که به طور غیر مسقیم می تواند به اخلاق خانوادگی نیز مرتبط باشد.