جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علم و اراده الهی از دیدگاه ابن سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا یکی از مهمترین مباحث فلسفی و کلامی بحث درباره صفات خداوند است . بی تردید شناخت خداوند بدون شناخت صفات او غیر ممکن خواهد بود. در بین صفات دو صفت علم و اراده بیشتر مورد توجه اندیشمندان مسلمان قرار گرفته است از آنجا که دو صفت علم و اراده همواره مورد بحث و معرکه آراء فیلسوفان بوده است نگارنده در این تحقیق بر آن است که نظریه های سه فیلسوف مسلمان را در این خصوص مورد بررسی قرار داده ام . بررسی دیدگاه ابن سینا ، شیخ اشراق و ملاصدرا به عنوان سه چهره برخسته سه مکتب فلسفی می تواند به تبیین سیر تاریخی نظریه اندیشمندان اسلامی کمک شایانی نماید. این تحقیق در چهار فصل جمع آوری گردیده که سه فصل اول مبحث علم را از دیدگاه این سه فیلسوف مورد بررسی قرار داده و در فصل چهارم مبحث اراده را و نسبت اراده به علم را تبیین نموده ایم . در هر فصل بخش اول را به مباحث کلیات مورد نیاز آن فصل به عنوان مبدأ ورود به بحث آورده ایم و سپس نظریات شخصیت مطرح شده و در پایان هر فصل اشکالات وارده بر آن نظریه را مورد نقد و بررسی قرار داده ایم. در این تحقیق ما به اندازه وسع و توان حقیرمان سعی نمودیم که اختلاف نظریه های ابن سینا، اشراق و ملاصدرا پیرامون علم و اراده الهی بیان کنیم.

در این پژوهش نگاه دو دیدگاه "مکتب تفکیک" و "علامه طباطبایی" به کاربرد علوم بشری از قبیل فلسفه و عرفان در کسب معرفت دینی مورد تحقیق قرار گرفته است .فصل اول این رساله به مکتب تفکیک پرداخته است ومقایسه ای بین مؤسسان مکتب تفکیک و شاگردان این مکتب برقرار کرده است که نشان میدهد تقریر تازه مبادی تفکیک، از زبان آقای حکیمی و آقای سیدان که از تفکیکیان معاصر هستند ؛ این مکتب را به سمت تعادل در نظریه ها پیش برده است .در بخشهای فصل اول نگاه تفکیکیان افراطی و اعتدالی به عقل و فلسفه اسلامی و عرفان اسلامی مورد بررسی قرار گرفته و روشن شده است که عقل و تعقل از نظر تفکیکیان افراطی برای کسب معرفت حجاب است.از نظر آنها شناختهای لازم ، در عوالم پیشین و عالم ذر در حقیقت وجودی انسان نهاده شده و در این عالم نیز از طریق تنبیه و تذکر و از طریق تفضل خداوند به انسان یادآوری میشود.ولی تفکیکیان اعتدالی عقل را دارای مراتب سطحی و عمقی دانسته که آنچه از نظر این گروه مورد تأکید قرآن و روایات قرار گرفته است عمق عقل است که همان "عقل دفائنی" و "عقل نوری" است. فلسفه اسلامی و عرفان اسلامی به عنوان علوم بشری مورد انتقاد شدید مؤسسان مکتب تفکیک قرار گرفته است تا جایی که این علوم را یکسره باطل و گمراه کننده دانسته اند و به کسانی که به فراگیری این علوم میپردازند هشدار میدهند که باید به برتری معارف وحیانی نسبت به اندیشه های بشری آگاه باشند و هرگز آنها را در هم نیامیزند.ولی تفکیکیان اعتدالی با نگاهی متعادلتر،خواندن فلسفه و عرفان را با شرایطی خاص که بر گرفته از آیات و روایات است ؛توصیه کرده اند ولی در نهایت با توجه به نظرات ذکر شده از دیدگاه تفکیکیان معتدل ،در بخش "منطق تفکیکیان اعتدالی در کسب معرفت دینی" بیان شده است که این گرایش، فلسفه اسلامی و عرفان اسلامی را به جهت عدم انطباق کامل با معارف دینی ، شایسته ورود در مسیر رسیدن به معرفت اسلامی ندانسته و فقط خواندن و دانستن این علوم را با رعایت حدود آنها و با مرزبندی از معارف دینی توصیه کرده است. فصل دوم به دیدگاه "علامه طباطبایی" اختصاص یافته است .علامه هر سه روش ظواهر دینی و فلسفه و عرفان را در کسب معرفت دینی سهیم دانسته است .ایشان معتقد است که ریشه فلسفه الهی بر گرفته از قرآن و روایات ائمه معصومین است و منشأ عرفان اسلامی را به حضرت علی(ع) منتسب و رسیدن به عرفان ناب را در گرو پیروی از آیات قرآن و تعالیم اوصیاء میداند .از آنجایی که افهام در سطوح یکنواختی قرار ندارند ایشان هر سه روش را برای رسیدن به مراتب مختلف معارف دینی لازم دانسته است. در ادامه به بیان مواردی که بر مبنای آن آقای حکیمی ،علامه را تفکیکی میداند اشاره شده است و سپس پاسخ علامه ،با استفاده از مطالبی که در آثار بجای مانده از ایشان موجود است ذکر شده است .در نهایت روشن شده است که قسمتی از این ادعا صحیح و بخشی نیز ناصحیح به علامه منتسب شده است.

مرگ و زندگی مهمترین مسأله آدمی در طول تاریخ است.آدمی فطرتاً طالب حیات است و متقابلاً از مرگ فراری است لذا جدی ترین مسأله در زندگی را مرگ تشکیل می دهد که دغدغه انسان را به خود اختصاص داده و هر قوم بنا بر اقتضاءات فکری ،دینی و باورهای خویش دیدگاه خاصی را در این خصوص ارائه کرده است .نوع نگاه آدمی به مرگ تأثیر بسیار قابل توجهی در نحوه زندگی آدمی دارد. همچنین آنچه انبیاء و ائمه (علیهم السلام) همواره به آن دعوت کرده اند ایمان به معاد و جاودانگی است تا جایی که ایمان به معاد در کنار ایمان به یگانگی خدا ، در شمار اصول دین قرار گرفته است پیروان مکتب اسلام با تأسی از بزرگان مکتب اعتقاد به معاد را شالوده دین خود دانسته و آن را پاسخ مثبت به نیاز فطری بشر می دانند اما روشن است کسی که در عالم ملک است نمی تواند حقایق عالم ملکوت را بفهمد وآگاهی کامل زمانی حاصل می شود که این امر مورد تجربه انسان واقع شود. لذا راه برداشت از حقیقت مرگ و جهان پس از مرگ صرفاً در حیطه تعالیم انبیاء و اولیاست .حضرت علی (ع) که ولی مطلق الهی و صاحب ولایت کلیه و مطلقه الهی است جلوه هایی از روح بلند خویش و تجربیات درونی و معنوی خود را در "نهج البلاغه" به ظهور رسانده است به همین جهت پس از قرآن یکی از منابع صائبی است که می تواند زوایایی پنهان از آدمی و مرگ و حیات پس از مرگ را آنگونه که هست به طالبان بنمایاند. آنچه به عنوان یافته این تحقیق می توان گفت این است که در نگاه نهج البلاغه مرگ و زندگی معنایی فراتر ازمعمول دارند؛ مرگ حقیقی زمانی است که انسان فقط متوجه حیات دنیوی باشدو بالاترین نوع حیات،حیات معقول است که این امر حاصل نمی شود مگر با یاد مرگ و اجتناب از هوی و هوس و آرزوهای طولانی زیرا ازمنظر نهج البلاغه سخت ترین مانع در مسیر تکامل انسانها غفلت از مرگ است و یافته دیگر اینکه یاد معاد نه تنها دارای آثاری مثبت در سرای ابدی خواهد بود بلکه آثار آن در زندگی دنیوی نیز قابل توجه است. اهدافی که این نوشتار دنبال می کند عبارت است از :تبیین حقیقت مرگ و مرگ آگاهی از دیدگاه نهج البلاغه ، ارائه بیان روشنی از ارزش یاد مرگ از دیدگاه نهج البلاغه، اثبات معاد در نهج البلاغه و تبیین اثرات ایمان به معاد در زندگی از دیدگاه نهج البلاغه . روش تحقیق در این رساله توصیفی و اسنادی با تکیه بر تحلیل محتوا می باشد.

عشق به عنوان یک موهبت الهی در نهاد همه موجودات عالم به ودیعه نهاده شده است تا از این طریق به کمال وجودی خویش برسند. از آنجایی که کاملترین نمود عشق در وجود انسان است، لذا از طریق این گوهر وجودی، می تواند نفس خود را بشناسد و وجودش را تکامل بخشد و به معرفت حق نائل شود. بنابراین اصل وجود عشق بنا به حکمت الهی در وجود انسان نهاده شده و به فعلیت رساندن و پروراندن این گوهر وجودی در حوزه اختیار انسان است، هرچند لطف و عنایت حق را در این حوزه نباید نادیده گرفت. از دیدگاه احمد غزالی و ملاصدرا عشق یکی از مهمترین عوامل تکامل وجودی انسان است. عشق از نظر این دو دانشمند اقسام متفاوتی دارد که در یک تقسیم کلی به مجازی و حقیقی تقسیم می شود. عشق حقیقی منحصراً متعلق آن خداوند است، اما عشق مجازی هرگونه تعلق جز خداوند را شامل می شود. عشق مشتمل بر آثار و فوایدی است از جمله اینکه عامل اصلی عبور انسان از کثرت به وحدت است، لذا هموم مختلف عاشق را در یک هم منحصر ساخته و در اثر دل کندن از علایق مختلف، دل کندن او را از معشوق مجازی و توجهش را به معشوق حقیقی آسان می گرداند. آثار و فواید عشق در بالاترین مرتبه خود در عشق حقیقی وجود دارد و مرتبه ضعیف آن در عشق مجازی دیده می شود. بر این اساس انسان در عشق مجازی با اثرات و لوازم عشق حقیقی آشنا شده و می تواند از طریق اینگونه عشق ها - البته با حفظ شرایط آن- به عشق حقیقی برسد. بنابراین عشق مجازی قنطره عشق حقیقی است. مطلب دیگر واکنش منفی نسبت به رابطه عشق های مجازی و حقیقی است که در جامعه کنونی وجود دارد و عمدتاً ناشی از خلط شدن انواع عشق مجازی اعم از مجازی نفسانی و حیوانی و آثار حاصله از آنها است.

اندیشیدن یکی از اجزاء لاینفک زندگی بشری است. همه ما با اندیشه آشناییم، چه بطور آگاهانه و چه زمانی که به آن توجه نداریم. درواقع باید گفت وجه تمایز انسان از سایر موجودات در همین اندیشمند بودن اوست. از طرفی یکی از عرصه هایی که بطور جدی اندیشه انسان را به خود مشغول داشته "فلسفه" است. فلسفه و تفکر فلسفی درواقع این فرصت را برای آدمی فراهم می آورد که آگاهانه و هر چه بیشتر اندیشمندانه زندگی کند. چنانکه به جرأت می توان گفت؛ در هیچ برهه ای از تاریخ فرهنگی بشری نمی توان دوره ای را یاد کرد که انسان پس از روی آوردن به اندیشه به فلسفه بی اعتنا بوده باشد. در همین راستا و در جامعه امروز که تزاید و تناقض آراء بیش از هر زمان دیگری به چشم می خورد و بیانگر این نیاز است که تنها با مدد جستن از یک اندیشیدن جهت یافته و فعالانه است که می توان از آسیب های چنین فضایی در امان مانده و در عین حال گرفتار رکود و جزم اندیشی نشویم؛ باید راهی یافت که فلسفه را وارد زندگی روزمرّه نمود تا آموزش آن عمومیت پیدا کند. در واقع آنچه هدف نهایی ما می باشد، پرورش تفکر انسانی است. از همین رو با نظر به اهمیّت تفکر فلسفی و نقش مهارتهای تفکر اعم از انتقادی و خلاق در بهبود فضای فکری جامعه ی انسانی و برای اینکه این فرایند را سرعت بخشیم و بتوانیم استفاده بهینه ای از منابع انسانی یا درواقع فکری جامعه انسانی داشته باشیم، بهتر آن است که آموزش را از دوران کودکی آغاز کنیم تا بزرگسالانی آموزش دیده داشته باشیم. در همین راستا حرکت هایی برای آموزش دادن فلسفه به کودکان انجام شده است؛ جنبشی که تحت عنوان "فلسفه برای کودکان" در حدود نیم قرن است کار خویش را در سراسر جهان آغاز کرده است و در بیش از 102 کشور جهان در حال اجرا می باشد. در تحقیق حاضر که به روش کتابخانه ای انجام شده است با هدف معرفی و بررسی این جنبش در پی این هستیم تا امکانِ آموزش دادن فلسفه به کودکان، زمانِ مناسب برای آغاز آموزش فلسفه به کودکان، نتایج کاربردی آموزش فلسفه به کودکان و نیز روش ها و رویکردهای موجود آموزش فلسفه به کودکان را بررسی کنیم.