جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در دین مبین اسلام، اعتقاد به وحدانیت خدای متعال سرسلسله همه عقاید می باشد. از سویی ولایت به عنوانرکن تشیع به شمار می‌رود. چنانچه در کتب روایی ایشان، ولایت به عنوان شرط دخول در قلعه محکم توحید معرفی شده است. بنابراین ارتباط و تلازم تنگاتنگی را بین توحید و ولایت می‌توان مشاهده کرد. پژوهشی که پیش رو دارید، در مقام بررسی تلازم مذکور می‌باشد.دراین راستا ابتدا در فصل نخست معنای توحید و مراتب آن بیان می‌شود و در ادامه مطرح می‌شود که با توجه به مراتب توحید،آنچه مورد نظر تحقیق حاضر است توحید ذاتی است که مورد قبول فریقین می‌باشد.در فصل دوم در ابتدا معنای ولایت و اقسام آن توضیح داده می‌شود و در ادامه آیات و روایات دال بر اثبات ولایت حضرت علی(ع) آورده شده است که دیدگاه هرکدام از شیعه و اهل سنت در مورد آن‌ها در حد لزوم بیان شده است.در فصل سوم به اثبات ولایت ائمه دوازده‌گانه(ع)از طریق روایات مورد قبول اهل سنت پرداخته شده است.در فصل چهارم ابتدا به طرح این مسأله که امامت از اصول دین است یا اصول مذهب پرداخته شده است. علماءمتقدم امامت را جزء اصل دین می‌دانندکه پیامد چنین نظریه ای، اعتقاد به کفر منکران ولایت است. در ادامه با توجه به نظر علماء متاخر، به نقد و بررسی دلایل ایشان در این زمینه و بیان این‌که امامت جزء اصول مذهب می‌باشد، پرداخته شده است. بنابراین منکر آن اسلام ظاهری را داراست اگرچه موحد واقعی نیست و به سعادت اخروی نمی‌رسد. در نهایت با توجه به اطلاعات ذکر شده در فصول پیشین تلازم ولایت با اصول عقاید به ویژه توحید از دو طریق نقلی و عقلینشان داده شده است. در طریق نقلی روایات مذکور در فصل دوم به چهار دسته تقسیم شده است که در هر کدام به اثبات تلازم مذکور پرداخته شده است. در تحلیل عقلانی به این نکته اشاره می‌شود که با عنایت و تأمل بر جمیع مطالب پیشین، مشاهده می‌شود که در فصل اول بیان شدروایات مورد قبول فریقین، پذیرش اصل توحید را به تنهایی موجب سعادت انسان دانسته‌اند. در حالی‌که با تدبر و تعمق در روایات فصل دوم، منکر ولایت موحد واقعی نیست، زیرا چنین شخصی منکر نصّ صریح پیغمبر(ص) است و از دایره حق بیرون است، همچنین به سعادت اخروی نمی رسد. ظاهرا در این‌ مرحله، در برخورد با این دو نوع روایات با یک نوعتعارض رو به رو می‌شویم و مسلم است که چنین امری در مورد شارع محال است. در بیان حل این تعارض می‌توان گفت توحید نزد شارع دارای مراتبی است.مرحله ابتدایی و ساده همان است که در فصل اول بیان شد که قبول چنین توحیدی شرط دخول در اسلام بیان شده است. در حالی‌که در مراتب بالاتر توحید معنای وسیع تری پیدا می‌کند به گونه‌ای که توحید واقعی جدای از ولایت معنا ندارد.چنانچه امامت نیز معنایی فراتر از معنای ابتدایی که همان وصایت وخلافت پیغمبر(ص) می‌باشد. سپس از طریق معارف فلسفی همچون باب دلالت، حمل شایع، ظهور و بطون، علت غایی به اثبات تلازم توحید و ولایت پرداخته شده است.

بحث درباره خوف و رجا در عقل و نقل از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. قرآن و کتب حدیثی از قبیل اصول کافی، محجه البیضاء، جامع السادات، مرآه العقول و کتب آسمانی دیگر از قبیل تورات و انجیل در این مورد سخن گفته‌اند. در این پژوهش به روش کتابخانه‌ای به آن‌ها مراجعه و فیش برداری شده است. گروه‌هایی مثل مرجئه، خوارج، خوفیه، عدلیه، نظراتی درباره خوف و رجا دارند. اما عقل و فلسفه که فقر وجودی و ممکن الوجود بودن انسان را اثبات می کنند. سراپای هستی انسان را دربرابر عظمت و کبریائی الهی به خشیت می کشند و در برابر صفات جمال الهی و رحمت واسعه‌ی او امیدوار می سازند. روان شناسان خوف و رجا را عامل تعادل رفتاری می شمارند. در اوستا، امیدواری ارجح است و کلیسا، گناه بخشی بر طبق رجاء زیاد و عشاء ربانی دارد، اما اسلام، معتقد به اعتدال بین خوف و رجاء است و می گوید: خوف زیاد یاس می آورد و رجاء فراوان سبب غرور می شود. این رساله با نقد نظرات مختلف به این نتیجه رسیده است که دانستن کیفیت خوف و رجاء، نقش مهمی در سعادت دنیا و آخرت انسان دارد. آن دو، بال سلوک الی الله هستند و موازنه ی بین آنها، سبب حرکت در صراط مستقیم الهی می شود. اگرچه راه دشوار است اما باممارست و تعقل می توان بدان دست یافت. و دستیابی بدان سبب تحرک و پویایی و نشاط می شود.

پیامبر گرامی اسلام، برای اثبات حقانیت نبوت خویش به معجزه بودن قرآن کریم استدلال کرد ومخالفان را به تحدّیفراخواند، ولی تاکنون کسی نتوانسته است به این تحدی پاسخ دهد. در این پژوهش جاودانگی قرآن با تکیه برتحدی بی‌پاسخ آن اثبات شده است. استدلال آن است که تحدی بی‌پاسخ، علت علم ما به اعجاز است و اعجاز علت جاودانگی تعالیم یک دین می‌باشد، همچنان‌که علت جاودانگی وصف نبوت برای آورنده معجزه است. مقدماتی که در فصول پایان نامه اثبات گردیده‌اند عبارتند از: وقوع اصل تحدی، وجه تحدی، اثبات بی‌پاسخ بودن اصل تحدی با ذکر نمونه‌هایی از معارضات مخالفان، تبیین وجوه اعجاز قرآن و سرانجام اثبات این مطلب که وصف نبوت برای آورنده معجزه جاودانی است ولی تعالیم او چون ضرورت وصفی دارند با آمدن دین دیگر نسخ می‌شوند. که البته در دین اسلام چون آخرین دین است جاودانه خواهند بود.

این رساله شامل پنج فصل می باشد: فصل اول: کلیات، درکلیات سه و امر مورد بحث قرار گرفته است.1-محتوای اجمالی رساله 2- سرگذشت مختصر تجسم عمل 3-طاعت و معصیت منشأ ثواب و عقاب است بنابراین موضوع استحقاق فرد به ثواب طاعت است و موضوع استحقاق فرد به عذاب معصیت است.فصل دوم: حقیقت تجسم عمل، بیان می شود مقصود از تجسم اعمال این است که آن چه انسان در این جهان انجام داده است در جهان دیگر، به صورتی متناسب با آن جهان نمودار می شود. به عبارتی دیگر، نقمت ها، فرح و سرور، درد و شکنجه، همان حقایق اعمال دنیوی انسان هاست که در حیات اخروی خود را نشان می دهد بنابراین، جزای اعمال هر انسانی عین اعمال او خواهد بود ودر این جمله ذره ای مجاز گویی نیست و چیزی در محکمه ی عدل خداوند، بهتر از این نیست که عین عمل انسان را به خود او باز گردانند.فصل سوم: بیان امکان تجسم اعمال، مراد از بیان تجسم اعمال به صورتی جداگانه این است که امتناع آن اثبات نشود بنابراین می توانیم از طریق مطرح کردن شبهات و پاسخ دادن به آن ها امتناع آن را رد کنیم. فصل چهارم: با ذکر آیات قرآن و روایات اسلامی می توان گفت که تجسم اعمال واقع است.فصل پنجم به بیان موضوع رساله می پردازد و رابطه تجسم اعمال با ثواب و عقاب در نتیجه رابطه بین آن ها اتحادی و عینیت است نه قراردادی و نه علی و معلولی در نهایت هدف از نگارش این رساله، اعتقاد به ثواب و عقاب و کیفیت ارتباط آن ها با عمل و نحوه تحقق آن ها در رفتار و کردار انسان در دنیا و در نتیجه در سعادت و شقاوت انسان بسیار موثر است. لازم است هر انسانی پیرامون این مسأله جداً تحقیق و بررسی کند. و هدف، روشن شدن ثواب و عقاب اخروی و نحوه تحقق و وقوع آن و تصدیق یقینی به این مسأله از طریق آیات و روایات و یقین به این مسأله قطعاً موثر در کارهای نیک و سعادت انسان می شود.

یکی از ویژگی‌های اساسی امام که مورد اختلاف مسلمانان واقع شده، بایستگی برتر بودن امام از سایر افراد امت است. شیعه‌ی امامیه و برخی از علمای اهل سنت افضلیت را از شرایط امامت می‌دانند و در مقابل، دیگر علمای اهل سنت و جماعت بسیاری از معتزلیان و خوارج و زیدیه چنین شرطی را برای امامت قائل نشده اند و تقدیم مفضول بر فاضل را جایز می‌دانند.افضلیت امام دایره‌ی گسترده‌ای دارد که هم شامل کمالات دنیوی و فضایل ظاهری؛ هم در بر دارنده‌ی سعادت و تعالی معنوی است.پایان نامه به ترتیب منطقی شامل تعریف و ملاک‌های افضلیت، نظر گروه‌های کلامی درباره افضلیت، ادله اهل سنت بر افضلیت خلفاء و در انتها ادله شیعه بر افضلیت امیرالمؤمنین علی (ع) است.حاصل فصول آن است که ادلّه‌ای که اهل سنت بر افضلیت خلفاء خویش (ابوبکر-عمر-عثمان) آورده‌اند اولاً ضعیف بوده و از نظر عقل سلیم قابل پذیرش نبوده و ثانیا با ادلّه‌ای که شیعه بر افضلیت امیرالمؤمنین علی (ع) آورده؛ قابل مقایسه نیست. در نهایت در فصل آخر افضلیت علی (ع) طبق ملاک‌های که در فصل نخست آمده؛ به اثبات رسیده است.

از جمله دلایل وجود خداوند، برهان حدوث است که راه اختصاصی متکلّمان در میان همه مذاهب کلام اسلامی برشمرده شده است. این برهان دارای یک تقریر معیار است: عالم حادث زمانی است، و هر حادث زمانی به محدِث محتاج است، پس عالم به محدِث محتاج است. در تبیین این دو مقدّمه تقاریر مختلفی وجود دارد. اساس استدلال متکلّمانه در دلیل جهان‌شناختی کلامی ایده حدوث زمانی عالم و احتیاج آن به محدِثی قدیم زمانی است. امّا با بررسی مباحث مطرح از سوی متکلّمان، هیچ‌یک از دو مقدّمه‌ و مفروضات اساسی او ، از جمله حدوث زمانی عالم اثبات نمی‌شود. فلاسفه و حکما اصل ایده زمانی عالم را با مشکل مواجه، و دلیل متکلّمان را قاصر از این می‌دانند که برای عالم موجودی از هر جهت بی‌نیاز از علّت اثبات کند. روایات نیز از مطلق حدوث سخن می گویند که قابل تفسیر به حدوث ذاتی است .برهان وحوب وامکان بر حدوث ذاتی مبتنی هستند و برها ن حدوث نیز می تواند به برهان امکان باز گردد. دلیل ورود اشکالات متعدد بر دلیل حدوث نیز غفلت متکلمان از معنای امکان بوده است .

این پژوهش به بررسی معنا و حقیقت رزق و ارتباط آن با عدل الهی، توحید افعالی، و قضا و قدرالهی در پنج فصل پرداخته است. در فصل اول؛ معنا و حقیقت رزق مادی و معنوی از نظر آیات قرآن و روایات اسلامی پرداخته شده است و درفصل دوم انواع و اقسام ارزاق الهی مانند رزق حلال و حرام، طالب و مطلوب، کریم، حسن، طیب، و غیره و مصادیق رزق مادی و معنوی نظیر رزق ضروری و غیر ضروری، آزادی، تقوا، ... .و اهمیت رزق حلال و در پایان این فصل عوامل توسعه رزق در دو قسمت عبادی و غیر عبادی و برخی عوامل کاهش آن بررسی شده است. در فصل سوم و چهارم و پنجم نیز برای روشن شدن رابطه رزق الهی با عدل، توحید افعالی و قضا و قدر و بررسی فلسفی و کلامی آیات و روایات در این زمینه ناگزیر به مفهوم شناسی این مفاهیم از دیدگاه قرآن و اهل کلام و ذکر اقسام هر کدام از آن‌ها شده است، که در پایان هر فصلی دیدگاه‌ها و نحله‌هایی که به خاطر عدم درک مفاهیم عدل و توحید افعالی و قضا وقدر به وجود آمده ‌است، را توضیح می‌دهد و به نقد آن‌ها می‌پردازد.

پژوهش حاضر در باب آرای فلسفی و وجوه ابتکار حکیم موسّس آقا علی مدرّس تهرانی در سه محور اصالت وجود، وجود رابط و معاد جسمانی است. حکیم مدرّس در بحث «اصالت وجود» با تکیه بر مبانی حکمت صدرایی، تقریر روشنی از محلّ بحث ارائه نموده و چند برهان بر اصالت وجود اقامه می نماید و در طرح یکی از براهین، به ذکر نکاتی در بحث ماهیّت از جمله نحوه حمل مفهوم ثبوتی بر ماهیت می پردازد.نوآوری حکیم موسّس در بحث «وجود رابط» در تقریر موضع اختلاف میان وجود رابط و وجود محمولی صورت می گیرد و سپس با عنایت به این موضوع، وجوه تحقق وجود رابط در قضایا مورد بررسی واقع می شود.ایشان در مبحث معاد جسمانی، با طرح «مرکّبات حقیقی»، به تبیین ارتباط نفس و بدن پرداخته و معتقد است این ارتباط با عروض مرگ، زائل نشده و این، بدن است که در مسیر استکمالی خود، به سوی نفس در حرکت است و با نفس، متّحد شده و معاد جسمانی محقّق می شود.

در بحث که راجع به مهمترین تمایزات اعتقادی شیعه نسبت به اهل سنت است، در حوزه جبر و اختیار، معتزله به تفویض، اشاعره به جبر، و شیعه به «امر بین‌الامرین» قایل‌اند. از منظر شیعه، امام باید منصوص از جانب خدا و رسول باشد، و نیز نبی و اما باید هر دو معصوم از گناه و اشتباه باشند. لیکن اهل سنت تصمیم اهل حل و عقد را در انتخاب امام شرط می‌دانند و به عصمت ائمه معتقد نیستند. موضع اهل سنت در خصوص بداء انکار است، اما شیعه آن را پذیرفته است. و در مورد رجعت، اهل سنت برخلاف شیعه یا از اساس آن را انکار کرده، یا بدان نپرداخته‌اند. و در تحریف و یا عدم تحریف قرآن به استثنای حشویه ازاهل سنت و اخباریان شیعه، هر دو معتقد به عدم تحریف در قرآن شده‌اند. در مجموع گفتمان تحقیق بین شیعه و اهل سنت است و ما سعی خواهیم کرد تا حد بضاعت خویش موارد مذکور را به بهترین نحو ممکن توضیح دهیم.

چکیدهدر تحقیق پیش رو در ابتدا معانی لغوی سنت و بدعت بیان گردیده است زیرا این روش مرسوم است که ابتدا مفردات بحث بیان گردد. آنگاه به اقسام سنت و معانی وتقسیمات سنت اشاره شده است. پس از آن حجیت و اعتبار سنت پیامبر و امام مورد بحث قرار گرفته است. در هر دو مقام؛ عمده آن است که عصمت اثبات شود زیرا مبنای همه اشکالات معترضان آن است که در واقع، پیامبر و امام را معصوم نمی‌دانند. پس از‌‌‌ فراغت از بحث اعتبار سنت پیامبر و امام؛ به طریق فهم سنت پرداخته شده است و در این باب اندکی از مباحث اصول فقه به ضرورت آورده شده است. مباحث بعدی در واقع اشکالات و اعتراضات است که اگر چه ظاهرا عنوان انکار و رد سنت نبوی را ندارد ولی در واقع همان است. معترضان به صورت کلی دو راه برای بی‌اعتبار ساختن و بی‌فایده گرداندن سنت داشته‌اند و از هر دو راهبهره برده‌اند. یک طریق آن بوده است که سنت پیامبر و امام را معصوم ندانند. لکن این راه، برابر دانستن وحی با تجربه دینی بوده است. چون در تجربه دینی، عصمت و مرجع نهایی وجود ندارد و هر کس می‌تواند مدعی تجربه دینی باشد پس راه برای بیاعتباری سخنان پیامبر باز خواهد بود. بر این اساس،باید نقد مفصلی نسبت به تجربه دینی انجام می‌گرفت. اگر چه تجربه دینی اساس انکار وحی نبوی است اما همین انکار در صور جزئی‌تری نیز سر بر‌آورده است از قبیل: مباحث ذاتی و عرضی دین و زبان دین وتکثرگرایی‌دینی، از ثمراتشجره تجربه دین است. راه دیگران است که در اصل سنت خدشه نشود بلکه در فهم آن خلل افتد. دعوی شود که قرائت سنتی از کتاب و سنت، خطاست و اکنون باید به قرائت‌های دیگری رو‌آورد. مباحث هرمنوتیک و قبض و بسط تئوریک شریعت از این دسته‌اند. و همچنین سکولاریسم که سرشتی دوگانه دارد به‌صورت مختصر بیان گردیده است.این مباحث به‌اجمال در تحقیق کنونی آمده‌اند اگر چه ‌غرض نویسنده بحث تفصیلی آنها نبوده است بلکه تنها مراد آن شماره کردن راه‌هایی است که با آنها سنت پیامبر و امام را انکار می‌کنند.