جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

روس‌ها از اواخر حکومت صفوی در فکر الحاق منطقة قفقاز به قلمرو سرزمینی خود بودند و بر اساس معاهدة گلستان، به بخشی از خواستة خود رسیدند. تلاش آنها برای رساندن مرزهای خود به رود ارس و کوشش جناحی از دربار ایران ـ که حول عباس‌میرزا جمع شده بودند ـ برای بازپس‌گیری مناطق ازدست‌رفته و به ثمر نرسیدن مذاکرات، زمینه‌ساز آغاز دورة دوم جنگ‌های ایران و روسیه شد. جناح عباس‌میرزا برای منفعل کردن گروه مخالف نبرد، درصدد برآمد از طریق روحانیون به اقدامات خود صبغة دینی ببخشد. روحانیون اصولی شیعه نیز که دفاع از کیان اسلام و سلطان شیعه در برابر «کفار» را وظیفة دینی خود می‌دانستند، پای در میدان نهادند که حاصل آن، اعلام جهاد در برابر روس‌ها و شرکت فعال در جبهه‌های نبرد بود. در آغاز جنگ، با غافلگیری روس‌ها و حاکم شدن روحیة جهادی، ایرانیان به‌طور موقت به پیروزی‌هایی دست یافتند؛ اما به‌مرور با صف‌آرایی مجدد روس‌ها و بروز اختلاف بین روحانیون و عباس‌میرزا و سستی فرماندهان ایرانی در کار نبرد، قشون ایران در جبهه‌های گوناگون متحمل شکست شد. با پیشروی بخشی از نیروهای روسی به‌سمت تبریز، برخی از نخبگان شهر به ریاست میرفتاح از روحانیون سرشناس شهر، که از حکومت قاجار ناراضی بودند، بدون هیچ مقاومتی تبریز را به روس‌ها تسلیم نمودند. در این مقاله، با بهره‏گیری از روش تحلیلی تاریخی، نقش روحانیون در آغاز نبرد با روسیه، حضور عملی ایشان در صحنه‌های نبرد، و کارکرد علما در تسلیم تبریز و نتایج حاصل از آن تبیین می‌گردد.

ظهور منتقدان حدیث شیعه را می‌توان جریانی دانست که در دوره معاصر با شعار بازگشت به قرآن، مبارزه با خرافات و اتحاد مسلمانان و کم رنگ کردن نقش سنّت در هندسه مسائل دینی در ایران شکل گرفت. مطالعه پیش رو بر آن است ضمن معرفی جریان منتقدان حدیث شیعه در دوره معاصر ایران و تفاوت آن با قرآنیّون، طیف‌ها و گروه‌های مختلف این جریان فکری را برشمارد. سر آخر به طور مبسوط مهم‌ترین زمینه‌ها و علل پیدایش این جریان فکری که مربوط به گروه‌های دوم و سوم این جریان در این پژوهش می‌باشد را در دو قسمت زمینه‌های عام که عبارت‌اند از اصلاحات دینی در یهودیت و مسیحیت، آشنایی با تجدد و تمدن جهان غرب، آشنایی و ارتباط ایرانیان با متفکران نواندیش جهان عرب و زمینه‌های خاص که عبارت‌اند از تأثیرپذیری منتقدان حدیث شیعه از جریان وهابیت، پیدایش شخصیت‌های روشنفکر و مهجوریّت قرآن می‌باشد را بیان کند.

چکیده:نگارنده در پژوهش‌ حاضر تلاش دارد تا از رهگذر گفتمانهای امنیتی مانند نظریات امنیت موسّع باری بوزان و قدرت نرم جوزف نای تأثیر خودآگاهی جدید شیعی در خاورمیانه را بر امنیت ملی ایران مورد بررسی قرار دهد. برای این منظور پس از تجزیه و تحلیل مسائل تئوریک هویت، امنیت و تشیّع و مسائل امنیتی مرتبط با جنگ سرد و خاورمیانه به مسائل شیعیان پرداخته شده است. در ادامه نویسنده مبحث جغرافیای سیاسی و جمعیت‌شناسی شیعیان جهان و بالاخص خاورمیانه را که تا به حال کمتر مورد مطالعه قرارگرفته ، مورد کنکاش قرار داده، سپس وضعیت سیاسی شیعیان در 3 کشور سیاسی تأثیرگذار و پرجمعیت شیعی شامل عراق، لبنان و بحرین را مورد مطالعه قرار داده و شکل‌بندی روابط شیعیان با اهل تسنن و حکومتهای سنّی و غیرسنّی و علل بیداری و خودآگاهی جدید شیعی را که عمدتاً به محرومیت نسبی آنها برمی‌گردد، بررسی نموده است. سپس در فصل آخر تأثیرات این هویت‌یابی سیاسی جدید شیعی بر امنیت ملی ایران در قالب تهدیدات و فرصت‌ها مورد ارزیابی قرار گرفته که در محور فرصت‌ها، افزایش اقتدار و جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی ایران بخاطر نفوذ فزاینده و گسترش عقبه‌های استراتژیک، برتری اسلام سیاسی با محوریت شیعه بخاطر موفقیت‌های استراتژیک در لبنان و عراق و کاهش جایگاه ایالات متحده بخاطر کاهش مشروعیت بین‌المللی و تضعیف متحدان راهبردی منطقه‌ای ارزیابی شده است. در محور تهدیدات نیز چالش قومیتی (کردی و عراقی) ، نگرانی و عکس‎العمل کشورهای منطقه بخاطر تقابل‌ها و رقابت‌های عمدتاً ایدئولوژیک و سیاسی و نگرانی غرب بخاطر تشدید فعالیت‌های غرب‌ستیزی و تقویت جبهه بیداری اسلامی مورد آنالیز قرار گرفته است.

اندیشۀ سیاسی شیعه در دوران معاصر، با دگرگونی های مهمی روبرو گردید. علمای شیعه در دوران سعی نمودند با بازشناسی و طرح مجدد دین در جامعه در مقابل رشد اندیشه های ضد دینی، و نیز فعال تر کردن نیروهای مذهبی و تعمیم معارف دینی در جامعه، و با ارائه درکی نوین از مفاهیمی همچون: جهاد، شهادت، تقیه، انتظار فرج و قیام امام حسین(ع)، چهرۀ درگرگون ساز و نقش تحول زای اسلام را نشان دهند. اما بنیانی ترین شاخص تحول اندیشه سیاسی شیعه را در این دوران باید در کوشش های نظری متفکرانی جستجو نمود که با دریافت نیازهای موجود سیاسی-اجتماعی و نیز با عنایت به تجربۀ گذشته و در عین حال با حفظ آموزه های فکری-عقیدتی شیعه، در باب حکومت اسلامی بحث کردند. در این میان، بدون تردید ارائه نظریۀ حکومت اسلامی مبتنی بر ولایت فقیه از سوی امام خمینی(ره) گفتمان سیاسی-دینی معاصر شیعه را معنادار و متفاوت از دوران قبل از آن ساخت، که در واقع مرحلۀ نوینی را در سیر تطور اندیشۀ سیاسی شیعه شکل داد. مقالۀ حاضر درصدد است تا با مروری بر ادبیات سیاسی-دینی معاصر، کوشش های نظری علمای شیعۀ ایران را بین سال های 1357-1320 دربارۀ نظریه حکومت اسلامی به دقت بررسی کند و رویکردهای موجود در آن را بیان نماید.

این کتاب از نخستین مطالعات غربیان درباره تشیع امامیه است. نگاه مستشرقانه مؤلف و خطاهای موجود در این اثر مترجمان را واداشته هم در پاورقی ها و هم در تعلیقه های آخر هر جلد، تذکرات لازم را مطرح کنند و نگاهی نقادانه به کتاب داشته باشند. شرق شناسی در غرب سابقه ای طولانی دارد؛ اما توجه به مذهب تشیع به خصوص تاریخ شیعیان دوازده امامی با تأخیر آغاز شد و با نقیصه هایی همراه است. اما با وجود نقص مطالعات شیعی در غرب که خود معلول علل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است، شیعه پژوهی مراحلی را سپری کرده و افراد بسیاری در این باره قلم زده اند و دونالدسن یکی ار این افراد است که آثاری درباره شیعه تدوین کرده است. نویسنده کتاب «مذهب شیعه» انگلیسی بوده و به مدت شانزده سال در ایران سکونت داشته است. کتاب حاضر با عنوان مذهب شیعه یا تاریخ اسلام در ایران و عراق را می توان مهمترین اثر او دانست. او هدف از تحقیق خود را نبود یا کمبود منابع و مآخذ غربی در این باره می داند. ترجمه حاضر که در دوجلد تنظیم شده است، دستامد تلاش دو تن از استادان تاریخ، آقایان دکتر عباس احمدوند و دکتر محمد قزوینی نظم آبادی است. کتاب در 33 فصل تدوین شده است و دارای کتاب شناسی مراجع غربی، عربی، فارسی و نمایه است. متأسفانه مؤلف بر مباحث غیر علمی تأکید فراوان می ورزد. در فصل ششم و هفتم درباره حسنین علیهم السلام بسیار به خطا رفته و حادثه کربلا را بسیار بد و با جملاتی بریده بریده و نامربوط نقل کرده است. در فصل هشتم و در تعلیل ظهور فرق شیعی زمان امام سجاد علیه السلام، بسیار خرافی و غیر علمی عمل کرده است. همچنین مؤلف تعمد دارد اندیشه امامت و دلیل اثبات امامت یک امام را با ذکر کرامات آن امام توجیه کند. به گفته باقر شریف قرشی، دونالدسن عامل استعمار بود و استاد عبدالهادی مختار در مجله البیان الزاهره (سال دوم، شماره 35-39، عدد مخصوص سید الشهدا) آثار این خاورشناس را نقد کرده است. با این همه از آن رو که کتاب مذهب شیعه دونالدسن نقطه آغاز توجه غربیان به شیعه و تاریخ این فرقه بوده است و خاورشناسان و نویسندگان اسلام شناس پس از او در غرب از این کتاب فراوان بهره برده و مطالبی نقل کرده اند، ضرورت داشت کار او در معرض نقد قرار گرفته و ترجمه شود تا هم دیدگاه آنان درباره شیعه روشن شود و هم به اشکالات، نقایص و غرض ورزی های ایشان توجه داده شود. منبع : پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت علیهم السلام