جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفسر در تفسیر قرآن کریم بر اساس پاره‌ای زیرساخت‌ها و باورهای فکری به تفسیر قرآن می‌پردازد و این مسئله بر اساس تمامی تعریف‌هایی که از تفسیر بیان می‌شود، اجتناب‌ناپذیر است. یکی از مبانی علمی و معرفت‌شناختی قرآن کریم، جامعیت معرفتی قرآن به دیده نیازمندی‌های بشر است. هرچند ممکن است این مسئله موردبررسی قرارگرفته باشد؛ ولی ما سعی داریم این مسئله را به‌صورت روشمند و با بررسی چیستی، چندگونگی (اقسام)، چرایی (ادله عقلی و نقلی) و چگونگی (اثرگذاری در تفسیر) بیان کنیم که مهم‌ترین نتیجه آن کشف این قواعد است: 1. لزوم کشف و استخراج نیازهای هدایتی انسان از قرآن؛ 2. لزوم کشف و استخراج روش‌های تأمین نیازمندی‌های بشر؛ 3. لزوم کشف و استخراج پیام‌ها و پندهای هدایت آموز قرآن که نیازهای انسان را تأمین می‌کند. اگر پذیرفتیم که قرآن تمام نیازمندی‌های هدایتی بشر را تأمین کرده است باید پیام‌های و پندهای هدایتی قرآن را کشف کنیم و آن‌ها را در زندگی بکار ببندیم که هدف اصلی نیز همین کاربست پیام‌ها و پندهای قرآن است 4. لزوم کشف و استخراج پیام‌ها و پندهای هدایت آموز تک‌تک آیات قرآن؛ 5. لزوم تمسک به مفسرین حقیقی قرآن. پذیرفتن و بکار بستن این مبنا در زندگی فردی و جامعه بشری گامی نو در راستای تحول جامعه بشری و علوم انسانی ایجاد خواهد کرد که می‌تواند همه جامعه بشری را تحت تأثیر قرار دهد.

مرجعیت علمی قرآن در حوزه علوم انسانی؛ موضوعی است که در این مقاله مورد پژوهش قرار گرفته؛ با توجه به این‌که دانشگاه‌ها در جهان اسلام بالاترین مراکز تخصصی ازجمله در رشته‌های علوم انسانی هستند که از نقص آشکار در آگاهی از رسالت خود رنج می‌برند؛ زیرا علوم مدرن همان‌گونه که از منابع غربی اخذشده بدون تکمیل و تطبیق با فرهنگ اسلامی به دانشجویان منتقل می‌شود؛ درحالی‌که این علوم بر مبنای واقعیت‌های غربی شکل گرفته و با واقعیت‌های جهان اسلام بیگانه هستند؛ و این دوگانگی بین تئوری و واقعیت بزرگ‌ترین عامل ناکارآمدی نیروهای انسانی تحصیل یافته و عدم پیشرفت جهان اسلام است. نگارنده می‌خواهد به‌منظور تولید دانش و توسعه معارف اسلامی راهکارهای اساسی جهت رفع نواقص و روش‌های اصلاح و اسلامی ساختن علوم انسانی موجود را جستجو و تفحص نماید. با اتخاذ روش تحقیق بنیادی به شیوه انتقادی با تفکیک علوم طبیعی از علوم انسانی به بررسی سرچشمه‌ها و منابع علوم انسانی پرداخته، با بررسی میزان اعتبار داده‌های دانش تاریخ، انسان‌شناسی، مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی مدرن که جریان نوزایی پس از رنسانس با رویگردانی از تفکر قرون‌وسطایی مسیحیت به آن‌ها روی آوردند و بر پایه معلومات حاصله از آن‌ها به بازتولید رشته‌های مختلف علوم انسانی پرداختند؛ با اثبات نواقص و کاستی‌های آن‌ها برای تولید رشته‌های گوناگون علوم انسانی؛ به این نتیجه رسیده است که در دنیای معاصر، متقن‌ترین مرجع علمی موثق و علم‌آور در زمینه‌های مختلف انسانی اعم از تاریخ، انسان‌شناسی، مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی، قرآن کریم است که برای تحقیق در مورد آن‌ها به روش‌های مختلف حسی، تعقلی، استنباطی فرامی‌خواند. و تنها با مرجعیت علمی قرآن در زمینه دانش، روش و ارزش می‌توان به تولید علوم انسانی کارآمد رسید

ازآنجاکه عصاره علوم اسلامی منحصر است در سه علم شریف اعتقادات و اخلاق و فقه که آن‌هم با شئون ثلاثه انسانیت مطابق است و مطابقت علم اعتقادات برای رفعت درجات عقلیه و علم اخلاق برای ارتفاع شأنیت بُعد نفسانیه و علم فقه برای اعتلاء بدن و جسم انسان از شرور عرضیه، می‌توان علوم قرآن را هم در این سه مصب و جریان قرار داد و هدف نهایی از این علوم پایه سه‌گانه، هدایت بشر به‌سوی خداوند تبارک‌وتعالی می‌باشد. برمبنای این مقاله، قرآن کریم خاستگاه علوم انسانی را فقه قرار می‌دهد و آن را طوری طراحی می‌کند که بر ستون اخلاق تکیه کند، به این معنا که اخلاق باطن فقه است و اخلاق نیز به‌گونه‌ای طراحی می‌شود که بر پایه اعتقادات استوار باشد، یعنی اخلاق ظهور اعتقادات است. درواقع شئون انسان از این سه بعد عقل و نفس و جسم خارج نیست اگر هم بنا باشد برای هدایت بشر به‌سوی کمال، علمی جعل شود، باید برای این ابعاد سه‌گانه نافع باشد. این علوم سه‌گانه به تحلیل به توحید برمی‌گردد که مطابق با اصل فطرت است و به تجزیه به احکام تفصیلیه فقهیه برمی‌گردد که همان فرقان توحید است. در این سیر صعود و نزول، قرآن متکفل هدایت بشر از حضیض جسم به‌سوی عالم علو مقامی عقلی می باشد.

وحدت و هم‌بستگی اسلامی، یکی از حیاتی‌ترین و ضروری‌ترین مسائل مربوط به جهان اسلام و کشورهای اسلامی است که در آموزه‌های اسلامی و دستورهای قرآن کـریم ریشه دارد و مکرر در کلام خدا و سنت نبوی بر آ‌ن تأکید شده است. هدف از تدوین این مقاله، بررسی آموزه‌های قرآن به منظور دستیابی به راهکارهای قرآنی و روایی برای هم‌گرایی و هم‌بستگی اسلامی و تقویت آن، و فائق آمدن بر عوامل واگرایی است. بر این اساس، با تتبع در آیات قرآن و روایات اسلامی، راهکارهایی یافت شده است. تعمیق باورهای دینی، بسترسازی نهادهای تربیتی برای رشد دینی، بازگشت به آموزه‌های اسلام با محوریت قرآن کریم، عدالت اجتماعی، پرهیز از تعصب و شایعات و سخنان اختلاف‌انگیز، رعایت حقوق متقابل، سعه صدر و روحیه‌ گفت‌وگو و تعامل، ازجمله راهکارهایی است که می‌تواند هم‌گرایی و هم‌بستگی اسلامی را تأمین کند و تحکیم بخشد. امید اینکه با تمسک به حبل­الله و آموزه­های قرآن و نیز درک شرایط حساس کنونی و توطئه‌های شوم استکبار، و عمل بر مبنای راهکارهای قرآن و پیشوایان دینی، بر عوامل واگرایی و اختلافات فائق آییم تا در سایه امنیت و آرامش کشورهای اسلامی، شاهد حاکمیت اسلام، هم‌بستگی و یکپارچگی روزافزون و عزت و سربلندی مسلمانان جهان باشیم

يكي از روش‌هاي تربيت اخلاقي، تأييد است كه در آن، مربي، شخصيت يا رفتار متربي را به بهترين شكل ممكن ارزيابي كرده، كارهاي او را به بهترين انگيزه‌هاي واقعي ممكن نسبت مي‌دهد. اين پژوهش، با هدف بررسي و بيان ديدگاه قرآني، دربارۀ روش تأييد در تربيت اخلاقي، انجام گرفته ‌است. روش پژوهش، توصيفي ‌ـ تحليلي و مقايسه‌اي است؛ بدين منظور، ابتدا روش‌هاي تربيت اخلاقي در رويكرد دل‌مشغولي، با مراجعه به كتاب‌ها و مقالات مرتبط، بيان شده ‌است. سپس، روش‌هاي تربيت اخلاقي قرآن، با مراجعه به آيات قرآن و كتاب‌هاي مرتبط، استخراج شده، در سه محور انديشه، احساس و رفتار ارائه گرديده ‌است. در نهايت، با بررسي آموزه‌هاي اخلاقي ديني، ديدگاه قرآني، دربارۀ روش تأييد بيان شده ‌است. يافته‌هاي پژوهش ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌حاكي از اين است که قرآن کريم، روش تأييد را به چند شكلِ ايجاد حس فضيلت‌جويي، عزتمندي و شرافت در انسان، بيان كرامت ذاتي انسان و استفاده از روش‌هاي تغافل و توبه به کار گرفته است.

اين نوشتار، به منظور دستيابي به واژگان قرآني حوزه تربيت و حوزه‌هاي معنايي آن، از رويکرد همزماني استفاده کرده است. اين پژوهش، به روش اسنادي و کتابخانه‌اي و به شيوه‌اي تحليلي از نوع تحليل معناشناسانه تدوين يافته است. لذا روش انجام اين پژوهش توصيفي ‌ـ تحليلي است. ازاين‌رو، ابتدا حوزه‌هاي معنايي تربيت در دو محور مربي و متربي بررسي و پس از استخراج واژگان کليدي هر حوزه بر اساس نص آيات قرآن کريم، به ترسيم شبکه معنايي آن در قرآن کريم پرداخته است. در اين شبکه، مشاهده مي‌شود که برخي واژگان حوزه مربي در عين اينکه در نص آيات قرآن کريم در يک مرتبه به عنوان مربي مطرح شده‌اند، در مرتبه‌اي ديگر، در همان نصوص آيات، نقش متربي را دارند. تنها واژه «الله» است که در اين شبکه، نقش ثابتي داشته و در رأس واژگان حوزه مربي خودنمايي مي‌کند. آنچه در نهايت در اين شبکه، به روشني قابل دستيابي است، اينكه از بين واژگان حوزه مربي در قرآن کريم، توجه قرآن بر واژه «الله» است و در بين واژگان حوزه متربي، توجه بر واژه «انسان» است.

در علم منطق یکی از اقسام استدلال، استقراء است که به رغم تنزل اعتبار آن نسبت به قیاس برهانی، از اهمیت و رواج قابل توجهی برخوردار است. یکی از بهترین راهها برای ایجاد انگیزه، عبرت آموزی، تقویت باورها و نیز هدایت عموم انسان‌ها، طریقه استقراء است. قرآن کریم گرچه از طرق مختلف استدلال در موارد خاص، برای امر هدایت استفاده کرده است، اما در این میان، شیوه استقراء، فراوانی قابل توجهی دارد. روش‌های دیگر استدلال، از جمله برهان عقلی در قرآن در مقایسه با استقراء کمتر دیده می‌شود. توصیه خداوند به بررسی و نگریستن در سرنوشت گذشتگان و بیان نمونه-های زیادی از اقوامی که وضعیت مشابهی داشتند، از جمله شواهد این ادعاست. یکی از استدلالهای قرآن کریم در برخی از آیات به این شکل است که شما مردم اگر رفتار و برخوردی همانند اقوام پیشین داشته باشید، سرنوشتی مشابه آنان خواهید داشت. به نظر می‌رسد یکی از اهداف خداوند از بیان سرنوشت اقوام گذشته، هشدار به مخاطبین خود و عبرت آموزی می-باشد تا از این طریق مسیر هدایت را برای آنان هموار سازد و حجت را بر آنان تمام کند. با توجه به حجم بالا و تعدد موضوعات در روش استقرایی قرآن، این نوشتار تنها به تحقیق مواردی می‌پردازد که با تعبیر «سیروا» و «انظروا» و مشتقات آنها بیان شده است. نتیجه این بررسی نشان می‌دهد که استقراء کاربرد بیشتری نسبت به سایر اقسام استدلال دارد و تاثیرگذاری آن نیز غیر قابل انکار است.

مسئلة زنان به دلیل اهمیت آن از ابعاد مختلف مطمع‌نظر پژوهشگران و جامعه‌شناسان در این عصر می‌باشد که به فراخور آن عاملی برای تغییر فضای جوامع گوناگون به نفع زنان است. از دین و کتاب‌های آسمانی به‌عنوان یکی از عوامل اثرگذار جدی در این تغییر می‌توان نام برد. ارائه نمایی از این کتب در هویت زنان، عاملی در روشن شدن اثر جدی آموزه‌های دینی است. ازآنجاکه هویت‌یابی زنان در احکام خاص ایشان در دو کتاب قرآن و تورات مورد کاوش قرار نگرفته است، در این پژوهش برآنیم به بازخوانی هویت فردی اجتماعی و دینی زنان در احکام اختصاصی آنان با روش تحلیلی و دین‌پژوهی جزئی بپردازیم. این پژوهش نشان داده که هویت زنان در برخی از احکام، وابسته یا مستقل بودن هویت آنان را آشکار می‌نماید و در نهایت بستر خوانش جدید از آموزهای قرآن و تورات را فراهم نماید.

مثنوی به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار عرفانی منظوم زبان فارسی از جنبه‌های مختلف شایستۀ بررسی است. مولانا در مثنوی بسیار از آیات قران بهره گرفته است و یکی از شگردهای مهم مولانا در برخورد با آیات قران کریم تأویل و تفسیر ذوقی و عاشقانه آنها است. تأویل در فرهنگ اسلامی و بخصوص در ادب عرفانی، اصطلاحی معروف است که تحت عنوان تفسیر باطنی و از ظاهر به باطن رفتن به کار برده می‌شود. اصولاً اعتقاد به باطن امور در مرکز تفکر مولانا است به همین دلیل او به تأویل توجهی ویژه دارد. او معتقد است که قران کریم دارای باطنی است که در زیر ظاهر الفاظ پنهان است. تأویل آیات قران کریم در مثنوی شیوه‌ای از تفسیر است که باطن را از ورای ظاهر و با معیار عشق و ذوق بیرون می‌آورد؛ ولی ظاهر را نفی نمی‌کند. یکی از مهم‌ترین شرایط تأویل از نگاه او تأویل خویش است که خودشناسی و تزکیه نفس را ضروری می­کند و لازمۀ آن دوری از هوی و هوس است. دومین و شاید اصلی‌ترین مؤلفه تأویل از نگاه مولانا اثر و نتیجۀ آن است به این معنی که تأویل باید آدمی را به رحمت خداوند امیدوار کند. موضوع این پژوهش تأویل عارفانه و عاشقانه مولانا از آیات قران کریم است. یکی از مهم‌ترین شرایط تأویل از نگاه مولانا، تأویل خویشتن است که خودشناسی و تزکیة نفس را ضروری می‌کند و نتیجة آن فلاح و رستگاری است به این معنی که تأویل باید آدمی را به سعادت رساند و به رحمت خداوند امیدوار سازد.

در مقاله حاضر سعی بر این است تا نظر علامه طباطبایی به عنوان یک فیلسوف متأله، مفسر بزرگ و آشنا با گستره اندیشه و مبانی عرفان اسلامی معاصر در باب مراتب و عوالم هستی و ارتباط آن با اسماء و صفات الهی و عالم امر و خلق مورد بررسی و اعتقادات فلسفی، قرآنی و عرفانی وی مورد مداقه قرار گیرد. آنچه از مطالعة آثار علامه طباطبایی به دست می‌آید این است که وی در تقسیم‌بندی مراتب عالم دارای دست کم سه دیدگاه فلسفی، قرآنی و عرفانی بوده است و با توجه به هر کدام از این سه دیدگاه، تقسیم بندی جداگانه‌ای انجام داده است. وی در آثار فلسفی خود از سه عالم سخن می‌گویند: عالم عقل، عالم مثال و عالم ماده و مادیات؛ نیز در تفسیر المیزان که با روش تفسیری آیه به آیه انجام گرفته است موجودات و عوالم هستی را به عالم امر و عالم خلق تقسیم نموده است اما در دیدگاه مبتنی بر آموزه‌های عرفانی، از عالمی که از لحاظ مرتبة وجودی مقدم بر همة عوالم فلسفی است یعنی عالم اسماء و صفات بحث کرده است. لذا مراد نگارنده بر این است تا علاوه بر تبیین دقیق این سه دیدگاه، همخوانی یا عدم همخوانی این دیدگاه‌ها را مشخص و دیدگاه قرآنی و عرفانی وی را با دیدگاه فلسفی مورد تطبیق و بررسی قرار دهد. روش کار در این مقاله به صورت توصیفی – تحلیلی و با مراجعه به منابع دست اول و منابع کتابخانه‌ای صورت گرفته است.