جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده توجیه گرایی گرچه که از جمله صفاتی است که کم تر درباره ی آن صحبت شده، و ظاهراً نمود بارزی نداشته است، امّا از آن جا که این صفت در عرصه های گوناگون زندگی موجب بروز مشکلات عمده ای گردیده، لذا پرداختن به آن ضروری مینماید. این صفت به طور مستقیم در قرآن کریم مورد اشاره قرار نگرفته، و فقط مصداق هایی از آن در آیات به چشم می خورد. بررسی این مصداق ها، دو نوع توجیه گرایی ممدوح و مذموم را نشان می دهد. توجیه گرایی مذموم نسبت به ممدوح کاربرد و گستره ی وسیع تری داشته و از زوایای شیوه ها، زمینه ها، پیامد ها و راه کارهای مقابله با آن مورد بررسی عمیق و همه جانبه قرار گرفته است. کلید واژه ها: توجیه گرایی، توجیه ممدوح، توجیه مذموم، بهانه جویی، تهمت.

مباحث این پایان نامه عبارتند از: توبه در لغت واصطلاح، آثار توبه، ارزش توبه، پاداش توبه، پذیرش توبه، ایمان و توبه، توبه و اصطلاح، توبه و استغفار، توبه نصوح، توبه انبیاء، توبه و عرفان.

جهان بینی یعنی تفسیر کلی در هستی بعضی که به جهان هستی می نگرند آنرا موجودی حرفه ای که پشتوا نه ای با شعور دارد؛ و بر اساس طرح شده و نظم و حسابی دارد؛ می یابند؛ این " جهان بینی الهی" می گویند. بعضی فکر می کنند که جهان هستی؛ نه طرح قبلی دارد نه طرح با شعور؛و نه هدف و نه حساب. این دید و طرز فکر را " را جهان بینی مادی" می گویند. پس جهان بینی همان تفسیر و دید کلی انسان درباره جهان هستی و انسان: جهان که یک الهی واقعی آشنا به مکتب می بینید؛ ماهیت از اویی دارد؛ به این معنی که واقعیت جهان مساوی است با " از او" بودن"او" آن چنانکه مثلا فرزند واقعیتی دارد که نسبت و اضافه ای با شخصی دیگر به نام پدر دارد؛ و یا مصنوع بشری و آن واقعیت یک نسبت و اضافه دارد با مخترع و سازنده آن؛ بلکه واقعیت و ماهیت جهان عین « از اوئی» و عین صدور؛ و عین تعلق و عین ربط و عین اضافه به « او» است معنی و مفهوم « آفرینش» و اینکه جهان یکی « مخلوق» خداوند است. جهان بینی یا جهان شناسی؛ به عبارت دیگر تعبیر و تفسیر انسان از جهان به طور کلی سه گونه است. یعنی از سه نوع منبع ممکن است الهام شود. علم فلسفه؛ دین؛ پس جهان بینی سه گونه است. علمی؛ فلسفی؛ مذهبی؛ توحید. درجات و مرتب دارد؛ همچنانکه شرک نیز که مقابل توحید است مراتب و درجات دارد. انسان همهء مراحل توحید در فرهنگ اسلامی یک معنای بسیار عالی و بلند و گسترده ای دارد؛دانشمندان ما آنرا به توحید در عبادت؛ توحید در ذات؛ توحید در صفات و توحید در افعال تقسیم کرده اند. توحید یعنی « یکی دانستن خدا و مبدا هستی است؛ اعتقاد به یگانگی « او» از هر جهت؛از جهت ذات؛ازجهت آفرینش؛از جهت اداره و چرخاندن هستی از جهت بندگی و پرستش یا راز و نیاز و نیایش و از جهت بسیار دیگر. 1-توحید ذاتی- یعنی شناختن ذات حق به وحدت و یگانگی. 2-توحید صفاتی- یعنی درک و شناسائی ذات حق به یگانگی عینی با صفات و یگانگی صفات با یکدیگر. 3-توحید افعالی- یعنی درک و شناختن اینکه جهان با همهء نظامات و سنن و علل و معلولات و اسباب و مسببات؛فعل او و کار او ناشی از اراده اوست. 4-توحید در عبادت- مراتب در سه گانه عبادت که در بالا گفته شد توحید نظری و از نوع شناختن است اما توحید در عبادت توحید عملی و از نوع ( بودن) و « شدن» است آن مراتب توحید تفکر و اندیشه راستین است و این مرحله از توحید ( بودن) و(شدن) راستین توحید نظری پی بردن به یگانگی خداست و توحید عملی(یگانه شدن) انسان است.توحید نظری ( دیدن) است و توحید عملی(رفتن)در میان مراتب توحید آنچه مفید است توحید عملی است و بس؟ 5- از میان این چهار نوع توحید؛ توحید افعالی و توحید عبادی مستقیمأ از آیات قرآن فهمیده می شود و به سادگی نمی توان به قرآن مربوط کرد اگر بدون آشنایی با بخشهای ظریف فلسفه و عرفان در قرآن بنگریم شاید حتی به یک آیه هم بر نخوریم که مستقیمأ این مفاهیم دقیق توحیدی را به ذهن ما می آورد. توحید ذاتی وصفاتی با همه دقت و ظرافتش از قرآن بیگانه نمی نماید در پرتو تفسیر یا تأ ویل، باآن مربوط می گردد. و توحید درست در نقطه ای مقابل شرک است:همه این الهه و معبودان را نفی کردن، تسلیم آن شدن، در برابر سیطره قدرت آنان مقاومت کردن.دل لز کمک و رعایت آنان بریدن و سرانجام، برنفی و طرد آنان کمر بستن... و همه وجود تسلیم خدا نشدن است. شرک یعنی به غیر خدا تکیه کردن، و به مخلوق خدا مقام خدائی دادن، قدرتی را در برابر قدرت خدا علم کردن . شرک یعنی: اطاعت بی چون و چرا از غیر خدا نمودن. شرک یعنی: هر گونه پرستش و گروه گرائی که در درگاه خدا نباشد. «ان شرّالدّواب عند الله الصم البکم الذّین لا یعقلون» بدترین جانوران در پیشگاه خدا(انسان) کر و لال است کسانی هستند که نمی اندیشند. پیام توحید تنها بدترین علت است که این پیام بند گسل به معنای: پذیرش خدا برای حاکمیت بر زندگی است . یعنی نفی هر مدعی دیگر.و املای بندگی اوست ... یعنی گسستن هر بند دیگر... و این است روح توحید و پر طپش ترین ابعاد آن. عدالتی که در قانون بشری باید رعایت شود و افراد بشر باید آنرا محترم بشمارند عدالت متکی بر دو چیز است: یکی حقوق و اولویتها یعنی افراد بشر نسبت به مقایسه با یکدیگر نوعی حقوق و اولویت پیدا می کند مثل کسی که با کار خود محصولی تولید می کند نوعی اولویت نسبت به آن پیدا می کند و موجودات در برابر او وظیفه و مسئولیت پیدا می کنند اما هیچ موجودی بر او حق پیدا نمی کند.

برخی از مهمترین موضوعاتی که در این پایان نامه مورد بحث قرار گرفته، به این شرح است: فواید خداشناسی نظیر آرامش روانی؛ براهین اثبات خدا مانند برهان نظم، برهان حرکت جوهری، برهان فطرت؛ صفات خدا مانند پیراستگی خدا از رؤیت و مکان داشتن، علم مطلق، حکمت، عدل؛ دلایل توحید نظیر وحدت هستی، برهان تمانع؛ ریشه های شرک چون تقلید، تخیل؛ مراتب توحید از قبیل توحید صفاتی، توحید ذاتی، توحید عبادی، توحید افعالی.

مباحث این پایان نامه عبارتند از: واژه توبه از نظراهل لغت و آیات و روایات، توبه پذیری خدا، فضیلت توبه و حقیقت آن، فرق توبه و استغفار، ضرورت ووجوب و فوریت توبه، شرایط توبه، زمان توبه، توبه مقبوله و غیرمقبوله، مهمترین آثار توبه، توبه انبیاء (ع) وپاسخ به برخی از شبهات و اراده بر عصمت پیامبر اسلام(ص). نویسنده با استفاده از تفاسیر و کتب روائی و آثاراخلاقی به تبیین موضوعات مذکور پرداخته است.

این پایان نامه در خصوص یکی از موضوعات اخلاقی است. نویسنده توبه را به عنوان یکی از ملکات اخلاقی مورد بحث قرار داده و پس از تعریف لغوی واصطلاحی آن، آیات و روایات مربوط را بررسی کرده است

توحید به معنای یکتا دانستن و یکتا شمردن آمده است و کلمه توحید « لا اله الا الله» کلمه اخلاص است و هرکس به آن معتقد باشد مخلص است. خداوند این کلمه توحید و این اصل را نازل فرمود تا اینکه فرد فرد بشریت و در نهایت جامعه و امت انسانی را در جهت تشکیل جامعه ای صالح و مد نظر خود هدایت کند. بر این اساس است که مسیر زندگی انسان پی ریزی می شود، از اعتقادات و افکار و اخلاق و رفتار و تصورات و اعمالش گرفته تا روابطش با خالق و با خود، هم نوعان خود و با کل هستی و هرآنچه که در اطرافش هست و در زندگی با آنها سروکار دارد. همچنین سرانجام شخص در سرای دیگر هم بر همین اساس معلوم می شود، مسیرش به سوی بهشت یا به سوی جهنم، ماندگاریش در نعمت ابدی و یا در نقمت. این امر که خدا یکی است و جز او هیچ خدایی نیست و او قادر بر هر کاری است را ، فطرت هر انسانی به آن اذعان دارد و قبول می کند و همیشه و در همه جا بخصوص در مواقع سختیها و مشکلات دل و قلب او متوجه آن معبود یکتا می شود. آنجایی که هیچ دادرسی نیست تا به فریاد او برسد یک نیروی درونی او را به سوی معبود می کشاند. همچنین برای وجود چنین خدای بی همتایی علاوه بر فطرت انسانی، براهینی در آفاق ( عالم خارج از انسان) و انفس ( عالم درون انسان)، می توان یافت که دلیلی آشکار است بر وجود او. مثلا نظم موجود در آفرینش آسمان و زمین و کوهها و دریاها و ... و چگونگی آفرینش آنها و رنگ های زیبایی که در هر کدام به کار رفته و هزاران موارد دیگری که هرکدام به تنهایی دلیلی است محکم بر وجود خداوند. توحید دارای مراتبی است که برخی از آنها عبارتند از توحید ذاتی، یعنی ذات خدا بسیط است و ترکیبی در آن راه ندارد، توحید اسماء و صفات؛ به این معنی که اسماء و صفات خداوند از هر قبحی منزه است و دلالت بر حسن و نیکویی می کند، توحید افعالی: یعنی هر کاری در این جهان انجام می گیرد به دست خداست و او نیاز به هیچ چیز و هیچ کس ندارد و اگر بعضی کارها را به واسطه اسبابی انجام می دهد، آن اسباب را خود او آفریده است و توحید عملی؛ به این معنی که انسان چه کند که زندگی او موحدانه و خالصانه برای خداوند باشد. برای هر کدام از این مراتب آیاتی در قرآن وجود دارد، به عنوان نمونه از مهمترین آیاتی که در باب توحید ذاتی می باشد، آیاتی هستند که خداوند خود را به « اله واحد» معرفی می کند. و یا آیاتی که بیان کننده صفات فعل الهی هستند. توحید و خداشناسی ریشه همه فضایل و ره آوردهای مثبت می باشد، از توحید جز خیر بر نمی آید، توحید اگر به معنای اصیل اسلامی آن مورد بررسی قرار گیرد به صورت مسأله ای ریشه دار جلوه می کند که نه تنها در سرلوحه امور اعتقادی قرار گرفته است بلکه تا اعماق کوچکترین مسائل اخلاقی و اجتماعی و خانوادگی هم ریشه دوانیده و به هر یک از اعتقادها و خویها رنگ و قیافه ای تازه می دهد. بنابراین توحید صرفاً یک مسئله اعتقادی و ذهنی نیست بلکه در تمام برنامه های زندگی مؤثر است . برخی عوامل و زمینه ها مانند: قساوت، غرور و استکبار، ساده اندیشی و ... باعث انحراف از خط توحید می شود. عقیده به این اصل مهم باعث اتحاد و همبستگی جمیع ملتها می شود و این از مهمترین نتایج اجتماعی توحید می باشد و از آثاری که برای خود فرد دارد می توان به نوع دوستی و گذشت و فداکاری اشاره کرد. بنابراین اعتقاد به توحید ضامن سعادت انسان در دنیا و آخرت می باشد. کلید واژه ها: توحید – قرآن

این پایان نامه با موضوع توحید در قرآن در ده بخش تنظیم گردیده است. بخش اول : شامل هفت فصل می باشد که در فصل اول سوره اخلاص را که مظهر و بهترین جلوه توحید می باشد را به طور کامل تفسیر و تشریح می کند و تک تک آیه های آن را مورد بررسی قرار می دهد. در فصل دوم به گفتاری پیرامون توحید خدا و نقل آیات توحید می پردازد. در فصل سوم توحید ذات را معنا کرده و توحید ذاتی در قرآن را بررسی می کند. و در فصول بعد به این موارد می پردازد. توحید در سپردگی و اطاعت، اهمیت توحید عملی ، ادله توحید عبادی توحید در حمد و اهمیت حمد الهی. بخش دوم : بخش دوم این پایان نامه ابتدا به اثبات صانع می پردازد و سپس به توضیح چون و چگونگی حصول معرفت ذات و صفات خدا پیرامون آیه سکینه و آیه کتب الله فی قلوبهم الایمان و تفسیر این آیات می پردازد و سپس با بیان شبهات در این موارد به رد این شبهات می پردازد. وهمچنین پیرامون کاربرد افعال تفضیلی در مورد خداوند توضیح می دهد. بخش سوم : دراین بخش ابتدا به نقل سخن از بزرگان علم و ادب در مورد توحید می پردازد و بعد در فصل دوم این گفتار حضرت ابراهیم ( ع) در مورد آیه قرآن که می فرماید : هذا ربی را تحلیل می کند. در فصول بعدی این بخش به تفسیر چند آیه قرآن در مورد توحید پرداخته و به توشیح کلمه « الله» صبغه الله و نظریه ی علمای تفسیر در این مورد می پردازد. در ضمن نگاهی به اطلاقات کلمه اسلام هم دارد. بخش چهارم : در این بخش که دارای سه فصل است پیرامون آیه فطره الله و تفسیر لا تبدیل لخلق الله توضیح می دهد و می فرماید مراد از اسلام وارد در تفسیر فطره الله توحید است. بخش پنجم : این بخش که دارای دو فصل است موضوع به قرآن و سیرالی الله می پردازد و همچنین به اطلاق غیب به خدا نیز اشاره می کند. بخش ششم : این بخش که دارای پنج فصل می باشد به این موارد اشاره می کند اول تحلیل پیرامون علم خداوند دوم : اشاره ای به آیات و معانی نسبت به علم خداوند. سوم : علم به ماسوی چهارم : عبم خدا از دید آیات پنجم : علم خدا از دید اهل بیت بخش هفتم : این بخش دارای چهار فصل است شامل گفتاری در تفکر و تصور خداوند. دوم یکتایی و یگانگی خدای سبحان سوم : در مورد اینکه لا اله الا الله کلمه توحید و اخلاص است نه دلیل اثبات خدا و چهارم نگاهی به نظر صاحب مجمع البیان در مورد برهان تمانع. بخش هشتم : که دارای پنج فصل است در فصل اول به این موارد می پردازد1- خداجویی و خداشناسی در قرآن ، دوم : انگیزه های خداجویی سوم : انگیزه عقلی چهارم : انگیزه عاطفی در فصل دوم به انگیزه فطری، برهان نظم، پایه های برهان نظم فصل سوم : براهان صدیقین و کتاب و سنت و تقریر برهان صدیقین را توضیح می دهیم. در فصل چهارم و پنجم این بخش تنزه خدا از وحدت عددی و شخصی و وجه اطلاق عدد بر خدا بررسی می کند. بخش نهم : در فصل اول این بخش به بررسی علل و اسباب ارزش و نقش آنها، خدای سبب ساز و سبب سوز سبب شناسی دور از پندارهای موهوم می پردازد. در فصل دوم عناوینی چون نشانه های او در آفرینش انسان و نخستین آیات انفسی را تشریح می کند. فصل سوم و چهارم را هم به موضوع نشانه های او در عالم حیات و حقیقت توحید، نفی توصیف است. بخش دهم : این بخش دارای هفت فصل است که بررسی گفتاری حال باساء و ضراء می پردازد و در فصل های بعد به موضوع دعا ، روایات توحید در دعا، نقش عدم واحکام آن در ادعیه و اذکار ، توحید در دعا، قرآن و استدلال بر مبدأ توجه کرده است.

این پایان نامه با موضوع «توحید عبادی از دیدگاه قرآن» به بیان کلیات، معنی لغوی و اصطلاحی توحید و عبادت، انواع توحید، تشریح و توضیح بعضی از آن ها، اقسام عبادات، مفهوم و فلسفه توحید عبادی را پرداخته است. از نظر نگارنده تحقق بخشیدن به فلسفه آفرینش؛ با رسیدن به کمال و تقرّب به درگاه الهی، تحصیل تقوا، شناخت صراط مستقیم و سپاس گزاری از نعمت های خدا میسر خواهد شد. در بخش دیگری از این رساله، مراتب کمال توحید و موانع توحید عبادی (نظری و عملی) مورد بررسی قرار گرفته است. معنی لغوی و اصطلاحی، اقسام شرک، جهل، حس گرایی، تقلید از نیاکان، پیروی از هوای نفس، القائات شیطانی و رابطه توحید عبادی و توسل از موضوعات دیگری است که در این رساله به آن ها اشاره شده است.

در این تحقیق طی سه بخش توحید ربوبی در آیات و روایات بررسی شده است. بخش اول، ربوبیت تکوینی در قرآن: معنای ربّ، جایگاه ربوبیت در صفات الهی، بررسی تفصیلی آیات قرآن در زمینه رب، مراتب توحید، جلوه های توحید ربوبی در جهان؛ بخش دوم، ربوبیت تشریعی در قرآن: رابطه ربوبیت با نبوت، ربوبیت تشریعی و قیامت؛ بخش سوم، ربوبیت در روایات: ربوبیت تکوینی، ربوبیت تشریعی، آرای فلاسفه غرب و اسلامی درباره فاعلیت پروردگار