جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیوند معنایی صفات پایانی آیات قرآن با مضمون آنها که این نوشتار در مقام بیان آن است، موضوعی بلاغی، تفسیری و کلامی است. به عقیده برخی مفسران، سیاق آیات قرآن، بر ارتباط معنایی عمیق صفات پایان بخش آیات با محتوای آن‌ها دلالت دارد و این ارتباط به گونه‌ای است که اگر آن اوصاف کنار گذاشته شوند، در مراد و مقصود آیه خلل ایجاد می‌شود. در نوشتار حاضر، انواع این پیوند معنایی ذیل عنوان‌هایی از قبیل تعلیل، تاکید، تلازم، توضیح، تتمیم، تقابل و ترغیب، مورد بحث قرار گرفته است.

روایات بسیاری از شیعه و اهل سنت نشان می دهد که امام علی (ع) در آغازین روزهای در گذشت پیامبر گرامی اسلامی (ص)، بنابر سفارش آن حضرت، قرآن را در مجموعه ای گردآورد، این مجموعه که به مصحف علی (ع) نامبردار است، دربردارنده تاویل و تفسیر آیات قرآن محکم و متشابه و اسباب النزول بوده است و آیه های منسوخ پیش از آیات ناسخ قرار داشته اند و به همانگونه، آیات مکی پیشتر از آیه های مدنی بوده است. برخی از محققان مسلمان بر این رای هستند که مصحف بر اساس ترتیب نزول سوره های قرآن گردآوری شده است، این دیدگاه، تنها به روایت شیعه دیده نمی شود. بنابراین نمی توان به دیده اطمینان به آن نگریست و به دلیل وجود مسائل مهم علوم قرآنی در مصحف علی (ع) و زمان گرداوری آن می توان نتیجه گرفت که مصحف آن حضرت نخستین کتاب در حوزه علوم قرآنی می باشد .

آنچه در این پایان نامه مورد بررسی قرار گرفته است، مسئله هدایت و ضلالت و زمینه هایی است که انسان به وسیله آنها به هدایت می رسد و یا به سقوط در می افتد. این موضوع با توجّه به آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام ، بررسی شده است. واژه «هدایت» در دو معنا به کار می رود: ارائه طریق یا راهنمایی و ایصال الی المطلوب یا رهبری. بر اساس استقرای آیات قرآن، حدود 43 آیه در زمینه متعلَّق هدایت وجود دارد که از میان آنها شانزده آیه متعلَّق هدایت را صراط مستقیم ذکر کرده است و صراط مستقیم، همان دین استواری است که مصداق اتم و اکمل آن، آیین ابراهیم علیه السلام است و به طور کلّی، حقیقت صراط مستقیم، چیزی جز اسلام ناب، یعنی تسلیم و فنا در پیشگاه احدیّت، عبد خدا بودن و انقطاع از ماسَوَی اللَّه نیست. پایان نامه از دو بخش عمده تشکیل شده که هر بخش، شامل چند فصل است. بخش اوّل در باب کلّیات بحث و شامل چند فصل است. فصل اوّل این بخش، به معنای هدایت و ضلالت در کتب لغت پرداخته و آیاتی از قرآن را در معنای لغوی هدایت آورده و طریقه استعمال هدایت در قرآن را بررسی کرده است. هجده وجه برای هدایت و هشت وجه برای ضلالت، بیان شده است. فصل دوم، مربوط به بحث از قلمرو و محدوده هدایت و ضلالت است. نویسنده در این فصل، از هدایت عامّه، مراحل مختلف قبل از هدایت، نیاز تمام موجودات به هدایت الهی و قلمرو ضلالت، بحث می کند. فصل سوم، درباره اقسام هدایت است. نویسنده، بنا به تقسیمی، هدایت را به دو قِسم تکوینی و تشریعی تقسیم نموده و هدایت تکوینی را نیز شامل سه قسم: هدایت طبیعی، هدایت غریزی و هدایت فطری دانسته است. سپس اقسام ضلالت را بررسی می کند. در تقسیم او گم راهان بر سه دسته اند: گم راهان از فطرت الهی، غوطه وران در ضلالت و گم راهی، و منحرفان از صراط مستقیم. منشأ این انحراف نیز یا انحراف اعتقادی است یا انحراف عملی. فصل چهارم، درباره مراتب هدایت و ضلالت است. نگارنده در این فصل از سلسله طولی هدایت، مراتب هدایت عامّه و خاصّه، مراتب هدایت خاصّه بحث شده و آمده که صراط مستقیم، والاترین مرتبه هدایت و مراتب ضلالت است. بخش دوم پایان نامه، بررسی عوامل هدایت و ضلالت است. این بخش، دارای پنج فصل است: فصل اوّل، درباره انتساب هدایت و ضلالت به خداوند است. به همین مناسبت، نگارنده در باب جبر و اختیار و آرای مختلف درباره این مقوله، سخن می گوید و جبری یا تفویضی بودنِ هدایت و ضلالت را بررسی می کند. فصل دوم، مربوط به بررسی زمینه های هدایت است. نگارنده این زمینه ها را به دو دسته تقسیم نموده است: اوّل، زمینه های عمومی کسب تقوا: تفکّر، عقل و علم ؛ و دوم، زمینه های کمال هدایت: عمل صالح، یاد خداوند، اخلاص و انابه. فصل سوم، به بررسی عوامل هدایت می پردازد. این عوامل عبارت اند از: انبیا، کتاب های آسمانی، ائمه علیهم السلام، علما و کعبه. فصل چهارم، زمینه های ضلالت را بررسی می کند که به گونه عام به دو دسته تقسیم شده اند: دین پرستی و ترک زمینه های هدایت. فصل پنجم، درباره عوامل اضلال است. این عوامل نیز عبارت اند از: شیطان، هوای نفس، بدعت ها، تقلید کورکورانه در تفکّر، عمل بر طبق ظن. نویسنده در خاتمه نیز خلاصه ای از مباحث پایان نامه را به دست داده است .

این تحقیق در زمینه هجرت و مهاجرت از نظر قرآن و نهج البلاغه و جامعه شناسی است و در پنج بخش به نگارش درآمده است: در بخش اول رابطه هجرت و تمدن، و در بخش دوم، هجرت در قرآن بررسی شده است. بخش سوم، به بررسی آیات مربوط به هجرت بر اساس شأن نزول و مهاجرت پیامبران بزرگ الهی، و بخش چهارم، به بیان انواع مهاجرت از دیدگاه قرآن اختصاص دارد و در بخش پنجم، هجرت در نهج البلاغه مورد بررسی قرار گرفته و از موضوعاتی از قبیل واژه هجرت و مهاجرین در نهج البلاغه، توضیح و تبیین اصل هجرت در نگاه امیرمؤمنان(ع)، طلقاء مهاجرین، منزلت هجرت و مهاجرین نزد امیرمؤمنان(ع) و تعرّب بعد از هجرت بحث شده است.

این پایان نامه به بررسی هدایت در قرآن اختصاص دارد و شامل این موضوعات است: واژه هدایت، مفهوم هدایت، اقسام هدایت، هدایت انبیاء، هدایت تشریعی،هدایت عامه، روشهای قرآن در هدایت، هدایت انسان،عوامل و موجبات هدایت، و موانع هدایت

بررسی آیات قرآن کریم ما را به این واقعیت انکارناپذیر می رساند که هدف قرآن از ذکر حوادث و داستانهای اقوام، افراد، جوامع و پیامبران گذشته صرفا" بیان داستان و یا تشریح یک رویداد تاریخی نبوده است و در آیات قرآن، اصول، معیارها و سنتهای الهی نیز شرح داده شده است که با بررسی این آیات قرآن می توان ویژگیهای مطلوب و مورد نظر در خصوص جامعه و چگونگی اداره آن را استخراج نمود. الفاظی نظیر (قریه، قری، قوم، امم) و امثال آن در قرآن کریم رفته است و هنگام توضیح پیرامون آنها برخی ویژگیها به عنوان خصائص مثبت و برخی به عنوان ویژگیهای منفی مطرح و تشریح شده است. مثلا" عدالت و دادگستری به عنوان ویژگی مطلوب، مورد تمجید قرار گرفته در حالی که ظلم و ستمگری مذموم و ناپسند شمرده است. در این پژوهش تلاش بر آن است تا ویژگیهای حکومت از دیدگاه قرآن بررسی شود و حکومت مطلوب و نامطلوب قرآن و ویژگیهای هر یک با توجه به تاکیدات و تصریحات قرآنی شناخته شود. در این تحقیق واژه های دولت و حکومت از منظر علوم سیاسی تعریف و این سوال مطرح شده است که آیا اصولا" مبحث دولت و به تبع آن حکومت در قرآن قابل بررسی است؟ و اگر می توان این مبحث را در قرآن جستجو کرد چه ویژگیهایی به عنوان ویژگیهای دولت و یا حکومت مطلوب و نامطلوب از آیات قرآن قابل استخراج است؟ در بخشی از تحقیق ویژگیهای دولت مطلوب از دیدگاه قرآن تشریح شده است. تعدادی از این ویژگیها مختص افراد و مربوط به اعمال فردی آنهاست و برخی نیز مربوط به حکومت به عنوان یک ساختار سیاسی، اجتماعی است و بخشی نیز به زمامدار و رهبری جامعه اختصاص دارد و تعدادی از این ویژگیها نیز به کل دولت و هیات اجتماعیه مربوط است. این ویژگیها در ‎۵۹ مورد بطور مشخص و با استفاده از آیات قرآن ذکر و خلاصه شده است و در بخشی نیز ویژگیهای نامطلوب حکومت با استفاده از آیاتی که مرتبط با حاکمان ستمگر و جوامع خطاکار است احصاء و بیان شده است. در این بخش به ویژه فرعون و جامعه او ویژگیهای آنان به عنوان سمبل حکومت و اجتماع نامطلوب از منظر قرآن مورد توجه قرار گرفته است. همچنین در بخش ابتدایی پژوهش، دیدگاهای اندیشمندان غربی و صاحب نظران و علمای مسلمان پیرامون حکومت و خصائص مطلوب و نامطلوب آن مورد بررسی قرار گرفته است.

هدف پژوهش بررسی موانع هدایت از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه می باشد. بر این اساس عوامل متعددی مانع وصول این هدایت می شوند که منجر به ضلالت و گمراهی می گردند که این عوامل در پنج گروه گنجانده شده: عوامل اصلی ضلالت (جهل و غفلت)، موانع اعتقادی (شرک، کفر، تقلید جاهلانه)، موانع نفسانی (هوای مداری، حب دنیا، حرص)، موانع بیرونی (شیطان، محیط خانواده و اجتماع و دوستان، فقر) و موانع عملی (ظلم، اسراف، فسق). بدیهی است، منشاء تمام موانع، خود انسان بوده و تمام این دسته بندیها با یکدیگر مرتبط است.