جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

استوارترین و مطمئن‌ترین روش در شرح آیات، راهیابی به عمق معنای واژگان قرآن است که راه را برای تبیین مراد خدای حکیم هموار می‌سازد. این روش در میان مستشرقان نظیر ایزوتسو و برخی از محققان اسلامی به‌کار گرفته شده است. پژوهش حاضر به معناشناسی مفهوم صبر در قرآن در سه گام معناشناسی واژگانی، میدان‌های معناشناسی و مطالعات متنی می‌پردازد. در گام اول با ارائه تعریف معناشناسی صبر و تبیین جهان‌بینی آن از دیدگاه قرآن، به مقایسه مفهوم صبر در قرآن با مفهوم صبر در پیش از اسلام می‌پردازد. در گام دوم میدان‌های معناشناسی و گستردگی معنایی واژه در قرآن بررسی می شود. و در گام سوم به مطالعات متنی صبر در قرآن پرداخته می‌شود. تعریف صبر و شبکه معنایی و واژه‌های کلیدی و کانونی و جهان‌بینی صبر در قرآن در این گام تبیین می‌گردد. نتیجه بررسی معناشناسی واژگانی صبر بر پایه معنای اساسی و با مطالعه جهان‌بینی و فرهنگ قومی عرب جاهلی پیش از اسلام، نخست این است که این واژه پیش از اسلام نیز کاربرد داشته و معنای اصلی واژه صبر و دیگر واژه‌های مترادف آن، همان استقامت و بردباری است و تطورات معنایی واژگانی نداشته است. ولی بر اساس جهان‌بینی اسلامی، این واژه تطور معنایی والای اخلاقی داشته و ارزش‌های معنوی دنیوی و اخروی برای آن ترسیم شده است.

یکی از موضوعات مهم و کلیدی زیرمجموعه عدالت و امنیت، بحث اهمیت عدالت یا امنیت است. در این بحث سه فرضیه درخور تصور است. در یک فرضیه عدالت اهمیت دارد و اهمیت آن بیش از امنیت است. در فرضیه دوم، امنیت اهمیت دارد و عدالت در رتبه بعدی قرار می‌گیرد، و در فرضیه سوم، عدالت و امنیت اهمیت برابر دارند و هیچ کدام بر دیگری مقدم نیست. پژوهش پیش رو با روش کتابخانه‌ای و تحلیل و بررسی آیات قرآن به سرانجام رسیده و نتیجه آن، اثبات اهمیت عدالت است و مستندسازی آن به تعریف عدالت و امنیت، آیات قرآن و روایات می‌باشد.

یکی از اصول بسیار مهم در حوزۀ معناشناسی و به‌ویژه فن ترجمه، شناخت اجزای واژگان در یک زبان است. «تحلیل مؤلفه‌های معنای واژگان» به‌عنوان یکی از نظریات حوزۀ معناشناسی و مطالعات معنایی، به تجزیۀ واحدهای زبانی به اجزای تشکیل­دهندۀ آنها می‌پردازد و به استخراج معنای نهفته در واژه و کشف لایه‌های معنایی آن توجه دارد و در شناسایی تفاوت‌های معنایی بین واژگان هم‌معنا، دارای اهمیت است. پژوهش پیش‌رو کوشیده ضمن معرفی این روش به‌عنوان رویکردی مهم در حوزۀ معناشناسی و ایجاد تعادل ترجمه‌ای، با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد انتقادی، به نحوۀ برابریابی واژگان بر مبنای تحلیل مؤلفه‌های معنایی در منتخبی از واژگان سوره‌های طه و مؤمنون در ترجمه‌های آقایان آیتی، الهی قمشه‌ای، رضایی اصفهانی، فولادوند و معزی بپردازد. برآیند پژوهش نشان می‌دهد که در ترجمه‌های آقایان آیتی، الهی قمشه‌ای، فولادوند و معزی، در بیشتر موارد به انتقال دقیق مؤلفه‌های سازندۀ معنای یک واژه از زبان مبدأ به زبان مقصد توجه لازم صورت نگرفته و این کم­دقتی باعث ارائۀ معنای اولیه و هسته‌ای از واژگان شده است. ترجمۀ آقای رضایی اصفهانی نیز هرچند توفیق کامل نداشته، اما مؤلفه‌های معنایی واژگان را بهتر از سایر ترجمه‌ها انتقال داده است.

قرآن‌پژوهی یکی از دیرینه‌ترین حوزه‌های پژوهشی در اسلام است. اندیشمندان با گرایش‌های خاص خود به واکاوی قرآن پرداخته‌اند. تحلیل مبانی اندیشمندان جهت ارائه درک صحیح مواضع ایشان، ضروری و راهگشا خواهد بود. در این میان، رویکرد حدیث‌محوری به مفاهیم قرآنی نیز قدمت زیادی دارد. البانی از محدثان معاصر با همین رویکرد سراغ قرآن رفته و آثاری از خود بر جای گذاشته است. مبانی ایشان عبارت‌اند از: عدم جواز کمترین ترجیح آیات بر روایات، تبیین قرآن توسط سنت به‌معنای سیطره سنت، عدم جواز تفکیک عقاید از احکام و لزوم تبعیت از فهم سلف صالح. ایراداتی بر مبانی البانی وارد است، از جمله: وجود تفاوت و تمایز در بین آیات، ضعف استدلال، تعمیم جزء به کل و تناقض‌گویی. این مقاله در صدد واکاوی حدیث‌محوری در آثار البانی که بر فهم قرآن اثر سوء گذاشته، می‌باشد. روش پژوهشی در این تحقیق، کیفی از نوع توصیفی ـ تحلیلی است.

تحقیق حاضر با هدف طراحی مدل مفهومی عوامل مؤثر بر تقویت خودکنترلی در منابع انسانی سازمان‌ها مبتنی بر آموزه‌های قرآنی انجام شد. برای این منظور، از نظریه‌پردازی داده‌بنیاد که نوعی راهبرد تحقیق کیفی می‌باشد، استفاده شد. با طی مراحل فرایند نظریه‌پردازی داده‌بنیاد شامل کدگذاری‌های باز، محوری و انتخابی، 465 کد، 105 مفهوم و 20 مقوله شناسایی شد که از طریق کدگذاری‌های مذکور، به ترتیب کدها به مفاهیم و مفاهیم به مقوله‌ها تبدیل شدند و در نهایت با برقراری پیوند بین مقوله‌ها، مدل مفهومی تحقیق، تدوین و ارائه شد؛ مدلی که سازمان‌ها می‌توانند با استفاده از آن، خودکنترلی در منابع انسانی خود را تقویت نموده و به این ترتیب، هزینه‌های مربوط به ایجاد و نگهداری نظام‌های کنترل خارجی را صرف توسعه منابع انسانی نموده و سلامت اداری در محیط کار را با کمترین هزینه بهبود بخشند.

هدف از این نوشتار، آسیب‌شناسی کتاب‌های نوشته شده در موضوع اخلاق قرآنی از منظر سازمان‌دهی و نظام‌مندسازی آن و ارائه مدلی جدید برای نظام اخلاقی قرآن است. بدین منظور، با توجه به ضرورت نظام‌مندسازی معارف اخلاقی قرآن و آسیب‌هایی که در این زمینه در کتاب‌های موجود دیده می‌شود، به روش توصیفی تحلیلی، برخی از مهم‌ترین کتاب‌های مرتبط با اخلاق قرآنی ارزیابی شده و نقدهایی به لحاظ شکلی و محتوایی صورت گرفته است. سپس با معرفی نظام اخلاقی قرآن در قالب یک نظام مخروطی و هرمی شکل، ساختاری نظام‌مند مشتمل بر مبانی اخلاق، اصول اخلاق و اهداف اخلاق پیشنهاد و امتیازات مدل پیشنهادی تشریح شده است.

در نزاع­های الاهیاتی میان پیروان ادیان گوناگون و نیز بحث­های درون­دینی مفهوم «فرزند خدا» اهمیت داشته است. این موضوع هنگامی پررنگ­تر می­شود که می­بینیم در ادیان توحیدی با رجوع به کتاب­های مقدس تصاویر مختلفی از فرزند خدا ترسیم می‌شود. در این پژوهش خواهیم دید که در کتاب مقدس یهودیان معنای واحدی برای فرزند خدا وجود ندارد. در این شته­ها عنوان «فرزند خدا» برای موجودات ماورایی، بنی‌اسرائیل، پارسایان و پادشاه خاندان داوود به کار رفته است. در عهد جدید نیز فرزند خدا در یک معنای واحد به کار نرفته است. حیط ظهور عهد جدید متفاوت بود؛ به علاوه، معنای فرزندی خاص خدا برای عیسی در بخش­های گوناگون این کتاب مانند اناجیل همنوا، نوشته­های پولسی و یوحنایی یکسان نیست. در قرآن جید به عبارات دختران خدا در مورد موجودات ماورایی مانند فرشتگان یا جن یا خدایان مشرکان، پسر خدا در مورد عزیر و عیسی، و فرزندان خدا در مورد یهودیان اشاره شده است. به‌طور کلی در قرآن با استفاده از عنوان «فرزند خدا» مخالفت و عنوان عبد جایگزین آن شده است تا هیچ تخلفی از اعتقادات توحیدی صورت نگیرد.

سنت­های الهی، قوانینی است که به وسیله آنها جهان اداره می­شود. بخشی از این سنت­ها، سنت­های الهی دنیوی ناظر به سرانجام انحرافات اخلاقی است که در ارتباط با کجروی­های اخلاقی انسان بوده، در مورد آنها جاری می­شوند. قرآن کریم به این سنت­های الهی، اشاره کرده است و در مورد سرانجام انحرافات اخلاقی، تعبیر به عاقبت سوء دارد. با رجوع به آیات قرآن و تفسیر آنها، جریان این سنت­ها در زندگی انسان، به دو بخش فردی و اجتماعی تقسیم می­شود که در بخش فردی، مهمترین سنت جاری الهی، سنت مؤاخذه الهی است. این سنت، دارای مصادیق فراوانی است که برخی از آنها مقارن با هلاکت و برخی دیگر ملازم با هلاکت هستند. سنت بی­اثر شدن اعمال، سنت دیگری است که در مورد افراد جاری است. در مورد اجتماع نیز سنت‌های مختلفی مانند مؤاخذه اجتماعی و جایگزینی جاری می­شود.

واژه میزان با سایر مشتقات آن، بالغ بر بیست‌وسه بار در قرآن کریم به‌کار رفته است. کاربست این واژه در سیاق‌های گوناگون، بیانگر ذوابعاد بودن آن در دو ساحت دنیوی و اخروی است. بیشتر مفسران با خلط مفهوم و مصداق «میزان» از یک‌سو، و عدم تفکیک میان وضع موازین و چگونگی توزین آن از سوی دیگر، به سخنان پراکنده‌ای تمسک جسته‌اند. بااین‌همه، این مقاله با رویکردی ریشه‌شناختی و استنطاقی در موارد به‌کارگیری واژه موازین، علاوه بر روشن ساختن تفاوت کاربست آن با سایر استعمالات قرآنی، در فرایندی همسو با روایات امامیه، نه‌تنها معصومان را معیار و حقیقت موازین در گستره قیامت معرفی نموده، بلکه سنگینی و سبک بودن موزون افراد را ره‌آورد موافقت ابعاد انسانی ـ اعم از بینشی، ارزشی و کنشی ـ با معیارهای توزین دانسته است. ازاین‌رو با طرح نظریه توسّع معنایی نسبت به مفهوم «میزان»، اطلاق آن را در مورد معصومین (ع)، عامل اتخاذ رویکردی واقع‌گرایانه می‌داند.

دسته‌بندی ساختاری دانش‌ها بر اصطلاحات علوم و درک متناسب از آنها استوار است. این مقاله در صدد است از منظر اصطلاح‌شناخت که در نظام‌سازی علوم نقش کلیدی دارد، به دغدغه دسته‌بندی در علوم قرآنی پاسخ دهد. واکاوی بحث چند کانون محوری دارد. اول: اهمیت اصطلاح‌شناخت در تاریخ علم، دوم: پیشینه اصطلاح‌شناسی در علوم قرآنی، سوم: گستره علوم قرآنی و ضرورت دسته‌بندی آن در فرم اصطلاح‌شناسی، و چهارم (نتیجه بحث): بازشناخت دسته‌بندی ساختاری در علوم قرآنی.