جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در مجموعه فهرست های قرآن کریم، معجم لفظی آن (المعجم المفهرس...)، کتابی است سودمند و موفق و فنی، و اما در فهرست های موضوعی هیچ کدام از اینها وافی به مقصود نیست. گرچه هر کدام از آنها دارای ارزش و کار بردی شایسته هستند، مسلم جای یک فهرست موضوعی دقیق و گسترده ای خالی است، و کاری است بسیار ضروری و لازم. برای این کار باید لجنه ای از عالمان و محققان و مفسران آشنا به علوم اسلامی فراهم آید، و معجمی عظیم پی نهاده شود.

بازیابی هر چه سریع تر و دقیق تر اطلاعات، آرمان بزرگ همه کتابداران است. برای دسترسی به این آرمان، ابزارهایی توسط کتابداران به وجود آمده که نمایه ها نمونه هایی از آن ها هستند. نمایه ها که اکنون به کمک کامپیوتر حالت پیشرفته ای یافته اند در سنّت کتابشناسی و کتابداری شرقی متأثّر از اسلام، دارای قدمت هستند و حتّی نمونه هایی پیشرفته از آن ها با عناوین کشف المطالب، کشف الآیات و غیره که به دلیل جایگاه والای قرآن در جوامع اسلامی به وجود آمده اند سال هاست که مورد استفاده قرار میگیرند. آن چه که در زیر میآید بررسی نمایه ها و جدول های قرآنی متعلّق به سال 1313 است که در زمان ناصرالدین شاه قاجار توسط محمد خان صنیع الدوله (اعتماد السلطنه) چاپ شده. هدف این نوشته ضمن بررسی انتقادی کلّیة جدول های مندرج در این قرآن، نشان دادن این نکته است که آن جا که علاقه و اهمیت به هر دلیلی مطرح بوده، آن چنان که در مورد قرآن مطرح بوده و هست ابزارهای بازیابی بسیار پیشرفته ای در شرایطی به وجود آمده اند که حتّی شاید تصوری نیز دربارة فناوریهای پیشرفتة کنونی وجود نداشته است.

طبقه‌بندی موضوعات قرآنی، از جمله دغدغه‌های مستشرقان بوده است که ژول لابوم به عنوان فردی اثرگذار در این حوزه، طبقه‌بندی خود را در هیجده باب اعمال کرده است. طبقه‌بندی وی متأثر از انگیزه‌های علمی و عملی هم‌چون دستیابی به بانکی جامع از موضوعات قرآنی و پاسخ‌گویی به نیاز مخاطبان است. همچنین وی در طبقه‌بندی خود مبانی و اصول خاص خود را در نظر داشته است. از جمله مبانی و اصول مورد استفاده وی می‌توان به وحیانی بودن قرآن، توجه به مطلق منابع اسلامی و عدم طبقه‌بندی آن‌ها، نادیده گرفتن مبنای روایات و عدم رجوع به اسناد تاریخی مسلم، رویکرد تاریخی به جهان آفرینش و توجه به جلوه همبستگی مذهبی در قالب عبادات اسلامی اشاره کرد. مقاله حاضر با در نظر گرفتن انگیزه‌های ژول لابوم به دنبال دستیابی به مبانی و اصول طبقه‌بندی وی در جهت تبیین و فهم بهتر این اثر است.

قرآن در اسلام‌ تالیف عارف و فیلسوف و مفسر کبیر قرآن علامه سیدمحمدحسین طباطبائی (قدس سره) پیرامون ارزش قرآن از دیدگاه اسلام به رشته تحریر در آمده است. معرفی کتاب مؤلف که خود از استوانه‌های علم و تقوی و مفسر بزرگ قرآن به حساب می‌آید در این کتاب سعی نموده قرآن را از دیدگاه اسلام مورد بحث و گفتگو قرار دهد- گر چه مطالب به صورت مختصر بیان شده است اما دارای مضامین بسیار عالی و بزرگی است و هر مبحثی خود می‌تواند به عنوان موضوع یک کتاب قرار گیرد. ایشان در این کتاب پیرامون ارزش قرآن در میان مسلمانها سپس تعلیم قرآن و به دنبال آن از مساله وحی سخن می‌گوید در بخش دیگری از آن از رابطه قرآن مجید با علوم و در پایان مساله ترتیب نزول را مطرح نموده است. ساختار کتاب کتاب دارای- پنج بخش است که فهرست مطالب آن به قرار زیر است: بخش اول: قرآن مجید چه ارزشی در میان مسلمانان دارد شامل: الف: قرآن متضمن کلیات برنامه زندگی بشر است. ب: قرآن سند نبوت است. بخش دوم: چگونگی تعلیم قرآن مجید قرآن کتابی است جهانی، قرآن کتابی است کامل، همیشگی، در دلالت خود مستقل، قرآن مجید ظاهر و باطن و محکم و متشابه دارد، روش اهل بیت در محکم و متشابه و قرآن مجید دارای تاویل و تنزیل است. بخش سوم: وحی قرآن مجید برخی از موضوعات این بخش چنین است: اعتقاد عمومی مسلمانها در وحی قرآن، نظر نویسندگان امروز درباره وحی و نبوت و قرآن در این باره چه می‌گوید. بخش چهارم: رابطه قرآن مجید با علوم شامل: تجلیل قرآن از علم و ترغیب در تحصیل آن، علومی که قرآن به تعلیم آنها دعوت می‌کند، علوم خاصه به قرآن و علومی که قرآن مجید در پیدایش آنها عامل بوده. بخش پنجم: ترتیب نزول و انتشارش در میان مردم شامل: آیات قرآن به چه ترتیب نازل شده، اسباب نزول ، روشی که باید در اسباب نزول معمول داشت، ترتیب نزول سوره‌ها، جمع قرآن مجید، اهتمام مسلمانان در امر قرآن مجید، قرائت قرآن و حفظ و روایت آن، طبقات قراء ، نامهای سوره‌های قرآنی و خط و اعراب قرآن. ویژگی‌ها ۱- در بخش دوم: پس از بحث محکم و متشابه پیرامون تاویل قرآن بحث نموده و با ذکر شواهدی از قرآن توضیح می‌دهند که معنای تاویل هر چیزی حقیقتی است که آن چیز از او سرچشمه می‌گیرد و آن چیز تحقق دهنده و نشانه‌ای از اوست در ادامه با آیات قرآن ثابت می‌کنند که حقیقت و تاویل قرآن را فقط اهل بیت علیهم‌السّلام به آن دست رسی می‌توانند داشته باشند. ۲- در بخش چهارم: از رابطه قرآن با علوم بحث نموده و علومی را که قرآن مجید در پیدایش آنها عامل اصلی بوده نام می‌برد. ۳- در بخش پنجم: پیرامون اسباب النزول بحث می‌نماید که پس از تعریف آن، روایات اسباب النزول را مورد خدشه قرار داده چندین اشکال به آنها وارد می‌نماید و می‌گوید از بین آنها تعداد اندکی دارای اعتبار می‌باشند و در ادامه ملاک برای شناسایی و قبولی روایات اسباب نزول را بیان می‌کند. ۴- در همین بخش راه تشخیص ترتیب سوره‌های قرآن و نیز راه تشخیص سوره‌های مکی و مدنی را توضیح داده‌اند. نسخه شناسی کتاب یک جلد، متن آن فارسی و دارای ۲۷۷ صفحه است که مشخصات آن به قرار زیر است: ۱- کاغذ: معمولی ۲- چاپ: کامپیوتری ۳- تاریخ انتشار: ۱۳۵۳ هجری شمسی ۴- نوبت چاپ: دوم ۵- تیراژ: ۴۰۰۰ نسخه ۶- قطع: جیبی ۷- ناشر: توسط انتشارات دار الکتب الاسلامیه ۸- جلد: شومیز ۹- دارای فهرست: الف: اعلام ب: اماکن ج: کتابهای یاد شده در متن د: آیات قرآنی ه: روایات و: مطالب کتاب ۱۰- نام کتاب: قرآن در اسلام ۱۱- نام مؤلف: سید محمد حسین طباطبایی.

فهم متن و کشف معنا دغدغه مشترک دو روش «تفسیر قرآن به قرآن» و «نظریه میدان معنایی» است. روش نخست داعیه فهم و تفسیر قرآن در پرتو آیات دیگر را دارد و نظریه میدان معنایی، خود را عهده‌دار کشف معنا از خلال روابط درون‎متنی می‌داند. ایده اصلی نوشتار حاضر، پاسخ به این سوالات است که قواعد معنایابی در دو روش فوق، چه مشترکاتی دارند و آیا زمینه تعامل این دو روش در سطح قواعد وجود دارد؟ پژوهش حاضر با روش تحلیلی- توصیفی، نگاهی همدلانه به قواعد معنایابی این دو روش دارد. بنابراین نگارندگان بررسی اشتراکات آن دو را در سطح قواعد مطمح‌نظر قرار داده‌اند تا از این رهگذر زمینه تلفیق قواعد کارآمد دو روش را فراهم آورند. یافته‌ها نشان می‌دهد مهمترین قواعدی که به طور مشترک در هر دو روش مورد استفاده قرار دارد عبارتند از: توجه به مسائل ادبی، توجه به بافت و سیاق، رتبه‌بندی کلمات و گزاره‌ها، تفکیک معنایی واژگان، تفسیر بر اساس آیات نظیر و توجه به نسبت‌های معنایی؛ هرچند دامنه بهره‌برداری از قواعد فوق و میزان اهتمام هر یک از این دو روش نسبت به موارد یادشده یکسان نیست.