جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بیان برخی از دیدگاه‌های اعتقادی شیعه امامیه به همراه ادله قرآنی، روایی و عقلانی مربوط به آن‌ها است. در این نوشتار در ادامه مجلدات سابق، برخی دیگر از عقاید شیعه در موضوعاتی مانند: ماهیت و حقیقت نفس و روح، چشم زخم، سحر و جادو، جنّ، شیاطین، ملائکه، رؤیا و خواب دیدن و نیز تعبیر کردن آن‌ها بیان شده و دلایل مبتنی بر این اعتقادات بیان شده است. در همین راستا نگارنده به تبیین مسایلی مانند نسبت بین روح و نفس انسان، اقسام روح، معرفت نفس و بایسته‌های آن، تجرد نفس، احضار روح، تأثیرات منفی چشم زخم و سحر و جادو در انسان و زندگی او، اثبات وجود جن و خصوصیات آن، ماهیت و حقیقت جن و شیاطین و نوع خلقت آن‌ها، خلقت فرشتگان و ماهیت نوری آنان، اقسام و مراتب ملائکه و اوصاف آنان، ضابطه تعبیر خواب و حجت نبودن آن در مسایل شرعی و معنای خواب دیدن پیامبر اسلام(ص) و ائمه معصوم(ع) پرداخته و دیدگاه شیعه امامیه را در مورد این موضوعات منعکس نموده است.

هدف: این نوشتار با هدف بررسی توان‌سنجی عقلانیت شیعی در مقایسه با عقلانیتهای اسلامی غیر شیعی در مواجهه با عقلانیت مدرن نگاشته شد. روش: در این نوشتار با تمسّک به روش توصیفی و تحلیلی، مؤلفه‌های عقلانیت مدرن و سه عقلانیت اعتزالی، اشعری و نواعتزالی در اهل سنّت، به علاوۀ عقلانیت شیعی، به عنوان عقلانیت اسلامی بررسی شد. یافته‌ها: بررسی شاخصه‌های عقلانیتهای سه‌گانه، به علاوۀ عقلانیت شیعی نشان داد غلبۀ اشعریت بر جهان اسلام، خلأ عقلانی حادّی را پدید آورد که سبب اقبال نواندیشان مسلمان به عقلانیت مدرن، به عنوان راهکار برون‌رفت از عقب‌ماندگی‌های این جوامع شد؛ در حالی که عقلانیت مدرن با ابتنا بر مادی‌گرایی و نسبیت‌گرایی، در تقابل با عقلانیت اسلامی است. نتیجه گیری: بررسی شاخصه‌های عقلانیت شیعی نشان داد این عقلانیت، واجد توان لازم در برخورد با عقلانیت مدرن است.

این مقاله با هدف نقش فرهنگ سیاسی تشیع در شکل دهی به وحدت اجتماعی ایران از دوره صفویه تاکنون تدوین گردیده است . چنانچه در تعریف فرهنگ سیاسی تشیع بایستی اذعان نمود این اصطلاح در واقع بخش عظیمی از اعتقادات و ارزشهای مذهب تشیع که از منابع و رویکردهای گوناگون شیعی حاصل می گردد و در واقع به عنوان وسیله و ابزار کنش و واکنش‌های شیعیان در برابر نظام‌های سیاسی مطرح است را شامل می گردد. این پژوهش به شیوة توصیفی - تحلیلی و با استفاده از متون کتابخانه ای و تاریخی به این نتایج دست یافته است که فرهنگ سیاسی تشیع از دوران صفویه تاکنون علاوه بر معنابخشی، دارای کارکرد وحدت بخشی ، هویت‌بخشی و مشروعیت‌بخشی نیز بوده است و توانسته است در نظم و انضباط جامعة ایران و حتی بهداشت روانی، تعلیم و تربیت جامعه را تحت تأثیر آموزه های خویش قرار دهد. از سویی ، فرهنگ سیاسی شیعه در دورة صفویه به تقابل با دیگر جریان های انحرافی و تقابل با حکومت سنی مذهب عثمانی انجامید ؛ در دورة قاجاریه و با الهام از آموزه های جورستیزانة امامان و ائمه با اتحاد و وحدت جامعه به تقابل با ظلم و جور سلاطین قاجار و مبارزه با قراردادهایی همچون رویترز ، تنباکو و..... پرداخت ؛ در دورة پهلوی این فرهنگ در تقابل با ملی گرایی افراطی و باستان گرایی قرار گرفت و باعث اتحاد مردم در سرنگونی پهلوی شد و در نهایت در دورة کنونی هم نقش مهمی در شکل دهی به ساخت جامعه و تحولات آن داشته است و به عنوان یک منسجم بخش اجتماعی از زمان صفویه تاکنون مؤثر بوده است .

امروزه مکتب تشیع و خاستگاهش جایگاه ویژه‌ای در مطالعات جهانی یافته است. لذا لازم است به رویکردهای جدید در این زمینه نیز توجه شود. پژوهشگر غربی، جونا وینترز، در مقاله «خاستگاه تشیع: اجماعی از تحقیقات غربی» خاستگاه تشیع را در سه حادثه کلیدی غدیر خم، حدیث کاغذ و قلم، و سقیفه بنی‌ساعده از سه منظر شیعیان، اهل سنت و مستشرقان با شیوه تاریخ‌پژوهی غربی ارزیابی کرده است. ویژگی‌های منحصر به فرد مقاله وی یاریگر پاسخ به برخی از شبهات درباره خاستگاه تشیع است. با عنایت به اینکه این مقاله، روش‌شناسی کار تطبیقی را به‌خوبی نشان می‌دهد، الگویی مناسب برای پژوهش‌های تطبیقی است. در واقع، با ترجمه این اثر از انگلیسی به فارسی، شیعه‌پژوهان داخلی در شیعه‌پژوهی با روش‌های جدید غربیان و کارهایی از این قبیل که با روش‌شناسی کنونی غربیان تهیه شده، بیشتر آشنا می‌شوند و آثار روشمندتری را به جامعه عرضه می‌کنند.

انتظار مکتب اعتراض یا انتظار مذهب اعتراض نام نظریه‌ای از دکتر علی شریعتی است که در مقاله‌ای از کتاب «حسین، وارث آدم» تبیین شده است. طبق این نظریه، انتظار به معنی اعتراض به وضع موجود است و اگر کسی منتظر است، به این معناست که از وضع موجود راضی نیست و در جهت بهتر شدن آن تلاش می‌کند. بنابراین، انتظار از یک سو انگیزه‌ای برای حرکت به سمت کمال است و از سوی دیگر نوعی امید به آینده (ایجاد وضعیت کمال مطلق هنگام ظهور منجی) را در ذهن فرد منتظر القا می‌کند "انتظار مذهب اعتراض" سخنرانی دکتر علی شریعتی در ۸ آبان ۱۳۵۰ در حسینیه ارشاد است. این سخنرانی در مجموعه اثار شماره ۹ تحت عنوان "حسین وارث آدم" (ص ۲۵۳-۳۰۴) به چاپ رسیده است و تنها متن شریعتی در خصوص موعود گرایی شیعی است. از این رو علی رغم طبیعت متن- که شفاهی است- حجم اندک مطلب -در پنجاه صفحه – و موردی و خاص بودن آن- این بحث در آثار شریعتی ادامه نیافته است-، از جایگاه قابل توجهی در مجموعه آثار وی برخوردار است. عنوان سخنرانی، در واقع صورتبندی نظریه ی اصلی شریعتی در طرح انتظار به عنوان اعتراض اجتماعی است و ارائه ی تیپولوژی‌ای از چهره ی "منتظر" به عنوان چهره ی "معترض". در بخش اول سخنرانی خود، شریعتی به طرح "کلیات طرز تفکر شیعه امروز در باره امام زمان" می پردازد و با اشاره به تلقی انتظار و مهدی موعود و آخرالزمان در نزد "غیر مذهبی‌های تحصیلکرده"، "مذهبی‌های متجدد" ،"توده ی مذهبی" و "روحانیون"، به ارزیابی و نقد این مواضع می پردازد و رویکرد خود را بدین ترتیب معرفی میکند که "بیاییم به جای اینکه اذهان و افکار را درگیر مطالب ذهنی و کلامی قدیم و جدید کنیم، به پرسش مهمتری پاسخ دهیم و آن اینکه اعتقاد به این اصل چه تاثیری بر جامعه و سرنوشت فردای ما دارد؟" با این وصف شریعتی در پرداخت به مساله ی انتظار رویکردی کارکردگرایانه اتخاذ می کند و موضوع خود را مطالعه ی نقش اجتماعی اعتقاد به اصل انتظار قرار میدهد. چه کسی منتظر است؟ چرا منتظر است؟ انتظار او چه نقش اجتماعی‌ای ایفا میکند؟ اینها اهم پرسش‌های شریعتی در انتظار مذهب اعتراض است. شریعتی انتظار را بر چهار پایه استوار میداند: ۱. اسارت. ۲. غیبت. ۳. انتظار. ۴. نجات و اشاره میکند که دو نوع انتظار وجود دارد که درست ضد یکدیگرند، یکی بزرگترین عامل انحطاط و دیگری بزرگترین عامل حرکت است. یکی توجیه وضع موجود است و دیگری اعتراض بدان. انتظار مثبت و انتظار منفی. انتظار منفی "اعتقاد به انتظار و نجاتبخش غیبی، بزرگترین سلاح برای دفاع از وضع موجود و بزرگترین عاملی است که به مردم بباورانند که به ظلم تن دهند تا وقتیکه نجات در آخر الزمان پیش بیاید و آن هم به دست او و نه من و تو"! از نظر شریعتی "غیبت" از طرفی بهترین فرصت برای حاکمیت تثلیث زر و زور و تزویر و "گروهی است که هیچگونه صلاحیت نیابت امام غایب را ندارند تا زمام افکار و ایمان و شکل عقاید و سرنوشت زندگی اجتماعی و مسئولیت‌های مردم را به دست گرفته و خلق را به نام دین و به نیابت امامت حقیقی او به هر جا که خودشان و همدستانشان می خواهند برانند". اما شریعتی انتظار مثبت را در چهار محور مورد ارزیابی قرار می دهد: ۱. انتظار به عنوان یک اصل اجتماعی که در مطالعات اجتماعی موعودگرایی messianism بدان پرداخته شده است. ۲. انتظار به عنوان سنتز تضاد میان دو اصل متناقض "حقیقت" و "واقعیت" که در تضاد میان واقعیت باطل حاکم و حقیقت نجاتبخش محکوم تجلی می یابد و نقش یک ضد واقعیت را ایفا میکند و " اگر این انتظار را ملت محکوم از دست داد، محکومیت را به عنوان سرنوشت محتومش برای همیشه خواهد پذیرفت". ۳. انتظار از منظر فلسفه ی تاریخ به معنای این "اعتقاد که جبر قطعی تاریخ به نفع عدالت تمام می شود" و "همچون سلاحی است که اراده ی عدالتخواهان و امید ستمدیدگان را به آینده بیشتر کرده و آنها را مجهزتر و متحرکتر خواهد کرد". ۴. انتظار به عنوان تسلسل و وحدت تاریخی که سه دوره را به هم متصل میکند: "دوره اول نبوت، دوره دوم امامت و پس از آن غیبت که در آن نه نبوت وجود دارد و نه امامت حکومت عینی دارد".