جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت ساختار و محور موضوعی هر سوره از قرآن روشی نوین در علم سوره‏‌شناسی است. سورۀ نور بیست ‏و چهارمین سورۀ قرآن است که با 64 آیه به نُه واحد موضوعی تقسیم می‌شود. آیا در میان آیات و واحدهای این سوره یک محور موضوعی می‌توان به دست آورد؟ پژوهش حاضر به روش توصیفی _ ­تحلیلی این مسئله را بررسیده است. برای این کار با تدبّر در متن آیات هریک از واحدهای نه‏‌گانۀ سوره، عنوانی برای معرّفی هر واحد موضوعی پیشنهاد شده است؛ مانند: حفظ پوشش در مراودات اجتماعی، رعایت عفّت و تعلیم کودکان برای کسب اجازۀ ورود به اتاق والدین و ایمان به حضور دائم خداوند. از طریق بررسی مضامین هریک از واحدهای موضوعی سورۀ نور و ارتباط آن‌­ها چنین می‏‌توان دریافت که محور موضوعی این سوره عبارت است از «شیوه‏‌های پیشگیری از انحرافات جنسی در نهاد خانواده و جامعه» که در هریک از واحدهای موضوعی یادشده بخشی از آن تبیین شده است.

جودیت باتلر در اثر تفکربرانگیز خود با عنوان «خواستن ناممکن» می نویسد: «دموکراسی به کمال نیاز ندارد، اما مستلزم تمایل به نقد قدرت است.» با این بیانیه‌ی عمیق، باتلر زمینه را برای پژوهشی فریبنده در مورد پیچیدگی‌های پویایی قدرت، دموکراسی و تغییرات اجتماعی فراهم می‌کند. در جهانی که با نابرابری‌ها، بی‌عدالتی‌ها و ستم‌های سیستمی مشخص شده‌است، کتاب باتلر به عنوان چراغی از پژوهش‌های فکری و تعامل سیاسی ظاهر‌ می‌شود. باتلر، فیلسوف برجسته و نظریه‌پرداز جنسیت، به‌دلیل تحلیل‌های دقیقش از ساختارهای قدرت و تعهدش به عدالت اجتماعی مشهور است. در این کتاب، او مرزها را حتی فراتر می‌برد و خوانندگان را ترغیب می‌کند که با تضادهای ذاتی دموکراسی و امکان دگرگونی ریشه‌ای مقابله کنند. باتلر با اقتباس از مجموعه‌ای غنی از سنت‌های فلسفی، نظریه‌های سیاسی و نمونه‌های دنیای واقعی، جستجویی را آغاز‌می‌کند که به همان‌اندازه که از لحاظ فکری سخت است و عمیقا انسانی هم است. او از طریق بررسی دقیق زبان، هویت و عاملیت، روش‌های پیچیده‌ای را که قدرت در جامعه عمل می‌کند و درک ما از خود و دیگران را شکل می‌دهد، آشکار می‌کند. با این‌حال، باتلر به دور از تسلیم‌شدن دربرابر دیدگاه جبرگرایانه‌ی قدرت، بر پتانسیل مقاومت و براندازی، حتی در ظالمانه‌ترین نظام‌ها، پافشاری می‌کند. یکی از جذاب‌ترین جنبه‌های «خواستن ناممکن»، اصرار باتلر بر جدایی‌ناپذیری اخلاق و سیاست است. برای او، پیگیری عدالت صرفا یک تمرین نظری نیست، بلکه یک الزام عمیق اخلاقی است که به مشارکت فعال افراد و جوامع به طور یکسان نیاز دارد. در جهانی که گرفتار بی‌تفاوتی و بدبینی است، دعوت باتلر خوانندگان را وادار می‌کند تا نقش‌های خود را در ساختارهای اجتماعی بزرگ‌تر ارزیابی کنند. محور بحث باتلر، مفهوم اجرایی است؛ این ایده که هویت و واقعیت‌های اجتماعی ما از طریق اعمال و حرکات مکرر ما شکل می‌گیرد. باتلر با اقتباس از کار پیشگامانه‌ی خود در نظریه‌ی جنسیت، نشان می‌دهد که چگونه عملکرد بسیار فراتر از قلمرو جنسیت است و در هر جنبه‌ای از زندگی ما نفوذ می‌کند. او با روشن کردن روش‌هایی که در آن قدرت از طریق زبان و گفتمان عمل می‌کند، به خوانندگان این قدرت را می‌دهد تا روایت‌هایی را که از ساختارهای قدرت موجود حمایت می‌کنند به طور انتقادی بازجویی کنند. شاید مهمتر از همه، «خواستن ناممکن» گواهی بر قدرت کنش جمعی و همبستگی باشد. باتلر بر اهمیت ائتلاف‌سازی و حمایت متقابل در به چالش کشیدن ساختارهای قدرت مسلط تاکید می‌کند. او استدلال می‌کند که از طریق همبستگی، جوامع به حاشیه رانده شده می‌توانند صدای خود را تقویت‌ کنند و تغییرات معناداری را، حتی در مواجهه با مشکلات به ظاهر غیرقابل حل، ایجاد کنند.

«عقلانیت حکمرانی» از جمله مفاهیمی است که مشکلات و چالش‌های گوناگونی پیش روی انسان کنونی قرار داده است. این پژوهش «کتابخانه‌ای» و «توصیفی‌ـ تحلیلی» با روش‌شناسی «بنیادین» به تحلیل مبانی هویت عقلانیت حکمرانی در اندیشه میشل فوکو با رویکردی انتقادی از منظر مبانی حکمت متعالیه پرداخته و در این رویکرد انتقادی، هستی عقلانیت حکمرانی متعالیه تشخص و تعین یافته است. آنچه از این پژوهش روشن می‌شود این است که هویت عقلانیت حکمرانی فوکو رویکردی سلبی را دنبال می‌کند و فوکو با ایستادن بر سلب‌ها، عقلانیت حکمرانی خود را توصیف می‌کند. هویت عقلانیت حکمرانی فوکو رهایی از قالبی واحد برای حکمرانی است. عقلانیت حکمرانی فوکو معطوف به انسان امروزی، به معنای خرد مهار قدرت و راهکار‌های آن است. هویت عقلانیت حکمرانی در اندیشه فوکو با سلب‌های هستی‌شناختی دارای ویژگی‌های جدایی عالم لاهوت از ناسوت، انکار ذات و جوهر اشیا، مرکزیت‌زدایی، نفی غایت‌محوری، نفی قواعد عام و جهانشمول، کثرت‌گرایی و قبول گسست، نفی خاستگاه و قبول تصادف است و در مبانی معرفت‌شناختی نیز قدرت‌ محور تمام ‌و کمال معرفت به شمار آمده است. اما این عقلانیت حکمرانی با توجه ‌به نقد‌ مبانی هستی‌شناختی حکمت متعالیه که دارای ویژگی‌های واقعیت‌محوری، اصالت‌الوجود، تشکیک وجود، اصل علیت، علت غایی و تطابق عوالم و در مبانی معرفت‌شناختی دارای ویژگی حقیقت‌محوری معرفت است، رد می‌شود و هویت عقلانیت حکمرانی فوکو زایل می‌گردد.

فراسوی چندپارگی پژوهشی جالب و شفاف درباره تقابل بین مطلق گرایی و نسبی گرایی یا بنیان باوری و چندپارگی است، که در عین حال راه حلی جدید نیز ارائه می دهد. کریستوفر فالزن - استاد فلسفه در دانشگاه ملی استرالیا - معتقد است که جایگزین مناسب برای بنیان باوری، نه چندپارگی، بلکه گفت وگو است، البته آن گونه ای از گفت و گو که می توان در آثار میشل فوکو یافت. در عین حال این کتاب نوعی بازاندیشی در مناظره مهم بین هابرماس و فوکو است و نشان می دهد که چگونه می توان از آثار فوکو به نحو مؤثری برای به چالش کشیدن موضع هابرماس بهره گرفت. فوکو و گفت و گوی اجتماعی: فراسوی چندپارگی می تواند برای همه کسانی که درباره فوکو تحقیق می کنند و هر کسی که به نظریه سیاسی، انتقادی و اجتماعی علاقه مند است مفید باشد.

فراسوی چندپارگی پژوهشی جالب و شفاف درباره تقابل بین مطلق گرایی و نسبی گرایی یا بنیان باوری و چندپارگی است، که در عین حال راه حلی جدید نیز ارائه می دهد. کریستوفر فالزن - استاد فلسفه در دانشگاه ملی استرالیا - معتقد است که جایگزین مناسب برای بنیان باوری، نه چندپارگی، بلکه گفت وگو است، البته آن گونه ای از گفت و گو که می توان در آثار میشل فوکو یافت. در عین حال این کتاب نوعی بازاندیشی در مناظره مهم بین هابرماس و فوکو است و نشان می دهد که چگونه می توان از آثار فوکو به نحو مؤثری برای به چالش کشیدن موضع هابرماس بهره گرفت. فوکو و گفت و گوی اجتماعی: فراسوی چندپارگی می تواند برای همه کسانی که درباره فوکو تحقیق می کنند و هر کسی که به نظریه سیاسی، انتقادی و اجتماعی علاقه مند است مفید باشد.

یکی از اصول کلی موفقیت در ازدواج، همتا بودن زن و شوهر است که در برخی آیات از جمله آیه 26 سوره نور بدان توصیه شده است در برخی رسانه ها شبهه اختلاف محتوای آیه نور با آیات 10 و 11 سوره تحریم مطرح شده است؛ چرا که در این آیات از همسنخ نبودن همسران حضرت نوح و لوط با آنان و نیز عدم سنخیت حضرت آسیه با فرعون سخن گفته شده است. مقاله حاضر با بررسی مفاد آیه 26 نور به روش توصیفی تحلیلی، شبهه یادشده را پاسخ گفته و به این نتیجه رسیده است که دو احتمال کلی در مفاد آیه وجود دارد وجه انشایی و وجه خبری؛ بر اساس ادله و شواهد مقصود از خباثت در آیه، آلودگی جنسی است و مفهوم آیه در صورت انشایی بودن، بر نهی از ازدواج فرد مؤمن با فرد دارای خباثت از نوع آلودگی جنسی حمل می شود و همسران پیامبران این نوع آلودگی را نداشتند اما در صورت جمله خبری بودن آیه، سه احتمال در مفاد آن وجود دارد: گزارش سنخیت میان مردان و زنان در آخرت، گزارش سنخیت میان مردان و زنان در ازدواج ها، گزارشِ تناسبِ میان ناپاکان با یکدیگر و پاکان با همدیگر، از این سه احتمال، مورد اخیر متناسب با آیه است. البته در این صورت نیز ازدواج برخی پیامبران^ با همسرانشان مورد نقضی بر آیه محسوب نمی شود.

در این پژوهش به بررسی پیامدهای تربیتی روش پژوهش تبارشناسی از دیدگاه فوکو و نقد آن بر پایه دیدگاه علامه طباطبائی پرداخته می شود. علامه در تعلیم و تربیت به دو بنیاد و پایه مطلق و نسبی هستی شناسانه مفاهیم، متافیزیک گرایی و خدامحوری توجه دارد. به عقیده وی میان امور مطلق، نسبی و خداشناسی رابطه انکارناپذیری وجود دارد؛ اما فوکو با توجه افراطی به امور نسبی از اهمیت بنیادین مضمون مطلق، معنویت و نیز توحیدمحوری و متافیزیک گرایی غافل مانده است. از روش پژوهش تبارشناسی فوکو، تصوری پاره پاره و غیرتکاملی از تاریخ، گسست، برون بودگی، نام گرایی، هویت های متکثر و منحصر بودن استنباط شده است. تربیت موردنظر علامه طباطبائی دارای ویژگی هایی همچون تأکید بر روش پژوهش تبارشناسی یکپارچگی و هدفداری تاریخ و نظام هستی، اعتقاد به اطلاق ذاتی، توحیدمحوری واعتقاد به دانش پیشینی است؛ این موارد می تواند به عنوان ملاک نقد تعلیم و تربیت فوکو مورد استفاده قرار گیرد. بدین منظور این مقاله از روش عقلانی ـ منطقی استفاده می کند. روش پژوهش تبارشناسی علامه به دلیل توجه همزمان به بعد نسبیت و مطلق بودن و توحیدمحوری، دیدگاه کامل، و همه جانبه تری نسبت به تعلیم و تربیت متربیان دارد.

«یک زندگی...» در مقامِ کتاب گزینشِ برخی از اساسی‌ترین آثار دلوز با نظر به مبانیِ تفکر او و دقایقِ ملتهب آن است. این گزیده از مقاله‌ها، نشست‌ها، گپ‌وگفت‌ها، یا نامه‌هایی تشکیل شده که نقشِ مهمی در فهمِ حیاتِ فلسفی او بازی می‌کنند. اما «یک زندگی...» در مقامِ مفهوم نشانگرِ سعادتِ تمام‌وکمال است: ولگردی بدنام که همه از او متنفرند، در حالی که دراز افتاده و به حال مرگ است، پیدا می‌شود. همگان برای کوچک‌ترین نشانه‌ی زندگی در وی از خود اشتیاق، احترام و حتی عشق بروز می‌دهند. همه به تقلا می‌افتند تا وی را نجات دهند، تا آنجا که این مفلوک در عمیق‌ترین حالت بیهوشی نیز چیزی لطیف و شیرین را حس می‌کند که در جانش می‌نشیند. ولی وقتی که به زندگی باز می‌گردد، نجات‌دهندگانش سردتر می‌شوند، و خودش نیز دوباره فرومایه و زننده. میان زندگی و مرگ او دقیقه‌ای است که تنها به یک زندگیِ در حالِ بازی با مرگ تعلق دارد

آیات 31 نور، 53 و 59 أحزاب به عنوان آیات حجاب مشهور است. پژوهش حاضر درصدد بررسی روش تفسیر آیات فوق از دیدگاه صاحبان تفاسیر الکشاف و المیزان است. بر پایه ترتیب نزول و ظاهر آیات، خدای متعال ابتدا در آیه 53 احزاب به مردان مؤمن دستور می دهد که مواجه آنها با همسران پیامبر| «من وراء حجاب» باشد. سپس در آیه 59 از زنان مؤمنه می خواهد خود را با «جلباب» بپوشانند، تا مورد آزار نامحرمان قرار نگیرند. سرانجام در آیه 31 نور با ذکر جزئیات مسئله حجاب، حد و حدود آن را ترسیم می فرماید. در این میان زمخشری گاهی با استناد به روایات ضعیف، تفسیر غیر قابل قبولی را از آیه مورد بحث ارائه داده است که در هنگام مقایسه نظرهای ایشان با نظرهای علامه طباطبایی و ارزیابی دلایل و مستندات ایشان، برخی نظرهای زمخشری مانند: «سبب نزول آیه 53 احزاب ناراحتی و غیرت خلیفه دوم از رفت وآمد مردان اجنبی به منزل پیامبراکرم| است» به طور قطع قابل خدشه است. همچنین هر دو مفسر گاهی بدون دلیل، دست از ظاهر آیه برداشته و تفسیری خلاف ظاهر ارائه کرده اند.