جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه برای کودکان(فبک) یک برنامۀ آموزشی بر پایۀ خردورزی و استنتاج عقلی درکودکان است. شاخصۀ فبک ، روش فعال آموزشی است. میتوان درون مایۀ فلسفی فبک را بر اساس مبانی هستی شناختی، انسان شناختی، معرفت‌شناختی و ارزش‌شناختی تفکیک و تحلیل کرد. خاستگاه انسان، یکی از مسائل بنیادین انسان شناختی در فبک است.در این مقاله با تحلیل ادبیات داستانی فبک، خاستگاه انسان در فبک استخراج و بر اساس حکمت متعالیه نقد شده است. مدعای فبک، نوعی اندیشۀ آزاد و بدون القاء عقیده است اما محتوای برنامه در پوشش فلسفه ای خاص، با مبانی پراگماتیسمی همگرایی دارد. بر اساس مبانی حکمت متعالیه، طرح مساله خاستگاه انسانی در برنامه فلسفه برای کودک، بدون انگاشت بعد مجرد انسان ناتمام است و انسان تنها ماهیتی جسمانی تفسیر نمیشود. بر این اساس مبنای کشف ادراکات آموزشی منحصر در حواس جسمانی نمیشود و قابلیت ارتقا دارد. مرتبه بندی ادراکات و عدم انحصار آن در تجربه حسی از مؤلفه هایی است که به نفی خاستگاه زیستی در فبک می انجامد.

دانشمندان علوم طبیعی بر مبنای رویکرد طبیعت‌گرایی تلاش کرده‌اند تا با کمک نظریه‌ی فرگشت، تمام ساحت‌های طبیعت از جمله هویت انسان را به سطح ماده تحویل برده و تبیینی فیزیکالیستی از آن ارائه دهند. بر این اساس ادوارد ویلسون از زیست‌شناسان برجسته‌ی معاصر نیز ماهیت انسان را سراسر مادی دانسته، کلّ ارگانیسم جانوری را حامل بقاء و تکثیر ژن‌ها می‌داند. آنچه در این پژوهش بدنبال بررسی آن بوده‌ایم این است که از منظر حکمت متعالیه و با روش توصیفی- تحلیلی، تبیین مادی از حقیقت انسان در آثار ویلسون چگونه ارزیابی می‌شود. در مقاله‌ی حاضر علاوه بر بررسی اشکالات مبنای طبیعت‌گرایی وی و دیگر نوداروینیست‌ها در تفسیر سرشت آدمی، خوانش زیست‌شناختی محض از «گونه»‌ی انسان از منظر حکمت متعالیه نیز بررسی شده است. علاوه بر این، براساس ادله‌ی عقلی مبنی بر وجود نفس مجرد و اشکالات دیدگاه ویلسون در باب هویت حالات ذهنی و نسبتش با ساختار مغزی، نمی‌توان تبیین طبیعت‌گرایانه و زیستی صرف از حقیقت آدمی را پذیرفت.

ملاصدرا در هستی شناسی عرفانی خود، در باب مباحث تجلی اسمایی، به دلیل خلقت خاص انسان در قوس نزول با عنوان «مَظهریت اسمائی انسان به صورت بالقوه» و در قوس صعود با عنوان «مَظهریت و مُظهریت انسان به صورت بالفعل» به نظریه پردازی روی آورده است. یافته‌های پژوهش حاضر بیان‌گر آن است که همه موجودات محدود به یک اسم یا اسامی خاص هستند و از آن تجاوز نمی کنند اما تنها انسان است که چون مظهر اسم جامع الله است استعداد به ظهور رساندن همه اسما را در وجود خود دارد و با توجه به تواناییها و قوای خاصی که خداوند به او ارزانی داشته است می تواند در عرصه هستی اثرات مطلوب و یا ویرانگر از خود برجای گذارد که از آن به «مَظهریت و مُظهریت» تعبیر شده است که البته این تعابیر با توجه به ویژگی های قوس نزول و صعود در همه افراد انسانی یکسان نیست و با عنایت به اینکه هریک از افراد انسانی خلیفه ای از خلفای الهی هستند بنا به حصه وجودی خود در هستی منشأ اثر واقع می گردند که در نهایت و در سیر روند صعودی یا آیینه تمام نمای الهی می‌گردند یا شیطانی. پژوهش پیش رو به روش کیفی و تحلیلی- توصیفی مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای با تأکید بر منابع دست اول صورت گرفته است که غایتش تبیین مسأله مظهریت و مظهریت انسان در هستی شناسی عرفانی ملاصدرا است که امید می رود پاسخی در خور به پرسش های این نگاشت فراهم آورد.

ثبات شخصیت و وحدت عددی هر شخص در طول زندگی، امری قطعی و مشهود به علم حضوری است. در حکمت متعالیه، نفس انسان به عنوان معیار این‌همانیِ مذکور معرفی شده است و از آنجا که بدن دائماً در حال تغییر و سوخت‌وساز است، برای توجیه ثبات شخصیت، ناکارآمد تلقی شده است؛ این در حالی است که اولاً حکمت متعالیه به حرکت جوهری نفس قائل بوده و در ثانی نفس، امری غیرقابل رؤیت است و این دو مسئله می‌تواند از منظر هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی، مسئلۀ ثبات شخصیت را با چالش مواجه کند. مطابق با تحلیل‌های این مقاله، تنها زمانی می توان حرکت را مانع از ثبات شخصیت دانست که به نحو فنا و حدوث باشد؛ اما در حکمت متعالیه، حرکت نفس به نحو غیر امتدادی تصویر شده که باعث می‌شود همواره شخص سابق در مقطع بعدی از حرکت وجود داشته باشد و تنها حدودش تغییر کرده باشد. همچنین با توجه به آنکه بدن، مرتبۀ نازلۀ نفس است و با عنایت به استحالۀ تناسخ ملکی در زندگی مادی، بدن به خاطر پیوندی که با نفس دارد، می‌تواند نشانه‌ای برای آگاهی به این‌همانیِ سایرِ اشخاص به حساب آید. بنابراین ثبات شخصیت در حکمت متعالیه، نظریه‌ای مقبول و به دور از اشکالات است.

بحث دربارة قوای زن و مرد از مباحثی است که فیلسوفانی همچون سقراط، افلاطون و ارسطو متناسب با مباحث فلسفة سیاسی خود، ذیل عناوینی همانند «دولت‌شهر، شهروندی، تدبیر منزل و آموزش» بدان پرداخته‌اند. فیلسوفان مسلمان نیز ضمن بیان مطالبی در باب نفس و ارتباط آن با قوا، اشاراتی به بحث مذکور داشته‌اند. در این میان، با اتکا به نوآوری‌های صدرالمتألهین در بحث قوا، به‌ویژه قوة واهمه، بحث وحدت نفس و قوا و مانند آن و تحلیل مبانی هستی‌شناختی حکمت وی، ازجمله تشکیک وجود و وحدت شخصی وجود می‌توان تفاوت قوا بر اساس جنسیت را نتیجه گرفت. این مسئله در هریک از قوای نباتی، حیوانی و انسانی جاری است. اصلی‌ترین قوة انسان قوة عاقله است که گرچه با نظر ابتدایی در توضیحات صدرا در باب عقل، به نظر می‌رسد وی تفاوتی میان زن و مرد در طی مراحل عقلانی وجود قائل نیست و این امر برابری قوای دو جنس را به ذهن تبادر می‌کند، اما از عبارات صریحی که دربارة زن بیان می‌کند و نیز مبانی وی، برمی‌آید که به چنین تفاوتی باور داشته است. مقالة حاضر با روش کتابخانه‌ای و تحلیلی، در پی تبیین این تفاوت در کلام اوست.

«خدمتی که مرحوم مطهری به نسل جوان و دیگران کرده است، کم کسی کرده است. آثاری که از او هست، بی‌استثنا همه‌اش خوب است …» امام خمینی (ره) و اینک با گذشت سالیانی چند از شهادت استاد مرتضی مطهری، روح حقیقت جوی رهپویان وادی معرفت، همچنان خود را تشنه جرعه‌نوشی از سرچشمه آثار او می‌یابد. «چلچراغ حکمت» تلاشی است در راستای بررسی موضوعی اندیشه‌های آن شهید فرزانه. امید است این مجموعه با تسهیل امر مطالعه موضوعی در آثار استاد، راه آشنایی با آرا و اندیشه‌های ایشان را هموارتر سازد.

در تفکر فلسفه‌ی اسلامی، انسان جایگاه ویژه ای دارد. از آن جا که تفکر صدرایی، حاصل یگانگی فلسفه، عرفان به ویژه اندیشه های ابن عربی_ و وحی و روایات معصومین می‌باشد، در این نظام فکری به جایگاه انسان در نظام آفرینش از ابعاد مختلف توجه شده است. در اندیشه صدرا، انسان در قوس صعود هستی و بعد از عبور از عوالم نباتی و حیوانی پا به عرصه‌ی وجود می‌گذارد و علاوه بر داشتن ویژگی های این عوالم، از مراتب بالاتر هستی نیز بهره مند است؛ به همین دلیل می‌توان انسان را خلاصه عوالم دانست.اهمیت دیدگاه فلسفی ملاصدرا آن جهت است که جهان مادی با ویژگی مادیت، بستر خلقت و سیر تکاملی انسان به سوی تجرد محض می‌باشد. از آنجا که بر اساس نظریه‌ی حرکت جوهری، تمام عالم ماده دارای حرکت تدریجی از مادیت به سوی تجرد کامل است، نفس انسان نیز دارای همین حرکت جوهری است؛ همچنین نفس انسان جسمانیه الحدوث و روحانیه البقا است، چرا که در نظریه ملاصدرا انسان در ابتدای خلقت موجودی جسمانی است و جنبه‌ی روحانی بالفعل ندارد. نفس انسان تنها در صورت حیات در این دنیای خاکی است که مراحل تکامل خود را طی می‌کند و از مادیت به تجرد میرسد..اما از نگاه صدرا تکامل و استکمال نفس ناطقه‌ی انسانی محدود به عالم ماده نیست و نفس در عوالم مثال و عقل نیز نه تنها امکان استکمال را دارد بلکه در تعدادی از نفوس این استکمالات تا مرتبه‌ی تجرد عقلی تام رخ می‌دهد. بررسی دقیق این موضوع، چشم انداز کلی صدرالمتالهین به عالم آخرت و نظام آن را روشن می‌سازد.

هدف پژوهش حاضر واکاوی مسئله ملاک سلسله نیازهای انسان و پاسخ انقلاب اسلامی به این نیازها در چارچوب حکمت متعالیه با تاکید بر دیدگاه امام خمینی است. این پژوهش از نوع بنیادی بوده، و تحلیل داده‌ها با روش کیفی انجام شده است. پژوهش بر این فرض استوار است که چارچوب و ملاک شناسایی و پاسخ به نیازهای انسان توسط نظام اسلامی برآمده از انقلاب اسلامی، براساس حکمت متعالیه محقق می‌شود. نتایج نشان داد که در حکمت متعالیه سطوح و مراتب مختلف نفوس در انسان‌ها، براساس حرکت جوهری نظریه‌پردازی می‌‌شود و براساس سلسله نیازهای انسان در سطوح ذیل دسته‌بندی می‌شود: سطح حیوانیت انسان، سطح انسانی انسان، و سطح متعالی انسان. ابعاد نیازهای انسان در حکمت متعالیه در ابعاد سه گانه اخلاقی، اعتقادی و فقهی بوده و سطوح نیازهای انسان در سطوح مادی (حیوانی)، انسانی و متعالی می‌باشد.