جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائل بنیادین در رابطه با اسلامی کردن علوم انسانی، «چیستی علم دینی»است. در گفتمان فرهنگی بین تمدن های مادی و غیر مادی با گفتمان های الهی یا اسلامی، ظرفیت های فراوانی برای استفاده حداکثری از این امکانات با توجه به مقتضیات امر وجود دارد؛ از جمله می توان به مسأله تعارض یا عدم تعارض میان علم و دین اشاره کرد که صاحب نظرانی چون مطهری و جوادی املی با نقطه نظرات متفاوتشان یک نوع هم افزایی مشترک را برای تبیین رابطه علم و دین مشخص نموده‌اند. مطهری هیچ تعارضی بین علم و دین قائل نیست و علم و دین را مکمل یکدیگر دانسته و معتقد است دین با ساز و کارها و مبانی خویش خطوط کلی تعالی انسان را ترسیم می کند و کار علم و عقل حرکت در این خطوط است. استاد جوادی آملی که به نظر می‌رسد قائل به رابطه تداخل بین علم و دین است، بیان می‌دارد علم هیچ‌گاه در مقابل دین قرار نگرفته، بلکه علم حقیقی در چارچوب دین است و از آن‌جا که علم در حقیقت فعل یا قول خداوند است، لاجرم الهی و دینی است. این مقاله، با روش توصیفی- تحلیلی، برآن است که به بازخوانی و مقایسه نظریه های «فایده‌مندی» و «تطابق» درباره معیار دینی بودن علوم بپردازد. دیدگاه شهید مطهری و علامه جوادی آملی در باب چیستی علم و دین و چگونگی رابطه این دو، منجر به اختلاف این دو متفکر در معیار علم دینی می‌گردد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که هردو نظریه به نتیجه یکسانی دست می‌یابند

یکی از مباحث مهم علوم قرآن و تفسیر، مسأله «بطن» است که از گذشته مورد توجه بوده‏ و آیت الله جوادی آملی نیز از جمله مفسرانی است که در زمینه باطن قرآن کریم دیدگاهی قابل تحلیل و تأمل ارائه‏کرده‏است. در این مقاله که با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده ماهیت بطون قرآن و اعتباربطن درتفسیر از نگاه ایشان و مؤلفه‏هایی که برای دیدگاه خود ارائه کرده‏اند، تبیین و ارزیابی شده است. نتیجه پژوهش، گویای این است که ایشان وجود بطن در آیات قرآن را به عنوان مبنای تفسیری خود قلمداد کرده و آن را به عنوان یکی از شیوه‏های تفسیری اهل بیت(ع) و رمز جاودانگی قرآن، پذیرفته‏ا‏ست. مهم‏ترین شاخصه‏های اعتبار بطن از دیدگاه وی شامل همگانی بودن فهم قرآن، ذومراتب بودن قرآن، جواز استعمال لفظ در بیش از یک معنا،تفاوت ظرفیت‏ها در فهم قرآن،هم‏سویی معارف ظاهری با معارف باطنی و تعدد سطوح معنایی است. ایشان همچنین طهارت باطنی و استمداد ازسنت اهل بیت(ع) را، دوبال نیرومند برای دست‏یابی به معارف باطنی قرآن می‏داند.

انسان، موجودی است که وجود او آکنده از اوصاف غریزی و فطری است. صفت «هلوعیت»، از جمله این اوصاف است که آیه­ 19 سوره معارج به آن اشاره می­کند و مسأله حساسیت انسان نسبت به خیر و شر را مطرح می­نماید. بین مفسران در تفسیر این آیه، اختلاف دیدگاه وجود دارد. این نوشتار که به روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته، به بررسی آرای دو تن از مفسران معاصر، یعنی شهید مرتضی مطهری و آیت­الله جوادی آملی پرداخته و این نتیجه به دست آمده که دیدگاه هر دو مفسر، هم­سو با دیدگاه مفسرانی است که آیه را در مقام وصف خلقت انسان می­دانند. اگرچه شهید مطهری، اصل خلقت انسان بر پایه­ «صفت هلوعیت» را برای او کمال می­داند، آیت­الله جوادی آملی معتقد است کمالی که فقه و دین آن را به رسمیت می­شناسد، در تقرب به خدا و مظهریت انسان برای ذات اقدس اله است. با این حال، دیدگاه­های دو مفسر در تعارض با یک­دیگر نیست؛ زیرا مراد شهید مطهری از این نوع کمال، کمال آلی و مقدمی است؛ اما آیت­الله جوادی آملی به کمال حقیقی اشاره کرده است.

اعلامیه جهانی حقوق بشر که به منظور تکریم مقام انسانی و پی‌ریزی جهانی بدون خشونت تصویب شد، نه‌تنها جهان را آرام‌تر نساخت، بلکه بر مشکلات بشر افزود؛ لذا برای رفع مشکلات برآمده از آن، بررسی عوامل ناکارآمدی آن، که نوع نگرش به انسان و خاستگاه کرامتی او و در واقع، رویکرد انسان‌مداری و جایگزینی بشر به جای خدا و دین؛ همچنین نادیده گرفتن تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی ملیت‌های مختلف در تدوین آن می‌باشد؛ ضروری به نظر می‌رسد. از نظر آيت‌الله جوادی‌آملی برای حل مشکلات انسان معاصر، تفسیر لاهوتی از انسان باید جایگرین نوع ناسوتی آن شود. به دیگر بیان، برای احیای کرامت انسانی در این اعلامیه، سه نگرش راهبردی ضرورت دارد: 1) تبیین جایگاه انسان متأله در نظام وحیانی در مقابل حیوان ناطق در غرب؛ 2) تبیین چیستی و کارکرد عقلانیت وحیانی؛ 3) راهکارها و چگونگی تحقق کرامت انسانی در نظام وحیانی. در این مقاله با روش پژوهشی و کتابخانه‌ای ضمن تحلیل آسیب‌شناسانه از اعلامیه حقوق بشر، به‌ویژه موضوع کرامت انسان، انتقادها و راه‌کارهای فراروی از منظر آيت‌الله جوادی‌آملی مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد.

از گذشته تا کنون، حروف مقطعه در دیدگاه مفسران قرآن کریم تحلیل‌های متفاوتی داشته است. آیت‌الله معرفت این دیدگاه‌ها را طبق دو مبنا دسته‌بندی کرده‌اند. عده‌ای حروف مقطعه را از متشابهات مجهول و علم مستوری می‌دانند که جز خدا برآن واقف نیست و دسته‌ای دیگر آن را رموزی بین خداوند و پیامبرش می‌دانند و آنچه از معانی برای این حروف گفته شده نوعی رمزگشایی است. آیت‌الله جوادی آملی به‌صورت دیگری دیدگاه مفسران را در تفسیر خود مطرح می‌کنند و به نقد آن می‌پردازند. این دو عالم بزرگ، نه‌تنها در چگونگی نگاه به اقوال دربارة حروف مقطعه اختلاف‌نظر دارند؛ بلکه در نتیجة نهایی و قول برگزیده نیز نظرهای متفاوتی را مطرح کرده‌اند. نوشتار حاضر، ضمن اشاره مختصر به اقوال مختلف، به تبیین دیدگاه آیت‌الله معرفت و نقد آن توسط آیت‌الله جوادی آملی پرداخته است.

هدف این نوشتار بررسی تبیینی ـ تطبیقی دیدگاه آيت‌الله جوادی آملی و آلوین پلانتينگا در بحث فطرت و باور پایه می‌باشد و روش آن تطبیقی ـ استنتاجی است. آيت‌الله جوادی آملی معتقد هستند که فطرت امری حضوری است و انسان‌ها براساس آن ارتباط مستقیم و حقیقی با خدا برقرار می‌کنند، لذا منظور از خداشناسی و خداگرایی فطری در نظر ایشان، همان خداشناسی و خداگرایی حضوری و بی‌واسطه است که انسان با علم حضوری حق را می‌یابد؛ اما در نظر آلوین پلانتينگا منظور از پایه ‌بودن یک باور این است که بدون ابتناء بر قضایای دیگر پذیرفته شده باشد و غیرعقلانی هم نباشد. با اینکه پلانتينگا اعتقاد به خداوند را باوری پایه می‌داند؛ اما پایه دانستن اعتقاد به خدا به معنای فطری بودن آن نیست و به همین جهت تفاوت اساسی بین این دو دیدگاه وجود دارد.

هدف:هدف این نوشتار، تطبیق و بررسی نسبت عقل و دین از دیدگاه آیت‌الله جوادی ‌آملی و برتراند راسل بود و با تکیه بر آرای آیت‌الله جوادی آملی دیدگاههای راسل نقد و ارزیابی شد. روش: روش این مقاله، کتابخانه‌ای بود و با تحلیل داده‌ها از آثار استاد جوادی ‌آملی و راسل انجام شد. یافته‌ها: راسل عقل را متعارض با دین معرفی کرد و نگاهی تاریخ‌گرایانه در رابطه عقل و دین داشت؛ اما آیت‌الله جوادی ‌آملی عقل و دین را هماهنگ و در تعامل با یکدیگر می‌دانند. نتیجه‌گیری: با وجود تفاوت آشکار در دیدگاه این دو فیلسوف در نسبت‌سنجی عقل و دین، شباهتها‌یی نیز از جمله: قائل بودن به ‌محدودیت عقل، پذیرش عقل به عنوان راهی برای رسیدن به کمال و... ملاحظه می‌شود. همچنین سرچشمه‌ی بسیاری از ایرادات راسل در نسبت عقل و دین، غفلت از دین اسلام و توجه وی به دین مسیحیت بوده است.

در جامعه اسلامی قرآن کریم اصلی ترین منبع برای سیاستگذاری و تعیین خط مشی است و اصول و خط مشی های کلان جامعه باید از قرآن استخراج و برای تعیین خط مشی های عمومی از آنها بهره جست و خط مشی های عمومی باید در راستای خط مشی های مستخرج از قرآن تعیین گردد.در این رساله به دنبال این هستیم که خط مشی های سیاسی قرآن را استخراج کرده با استفاده از آراء تفسیری حضرت آیت الله جوادی آملی و با بهره گیری از الگوی آقای دکتر سیدمهدی الوانی آنها را طبقه بندی کرده و بیان کنیم.بر این اساس خط مشی ها را به سه قسم، خط مشی های فراگیر(ابرخط مشی)، خط مشی های هادی و راهنما و خط مشی های عمومی تقسیم کرده ایم.نقش ارزشها در خط مشی گذاری خیلی مهم است زیرا ارزشهای حاکم در هر جامعه، بر خط مشی های سیاسی و نحوه تعیین آنها آثار غیرقابل انکاری دارد، و از میان ارزشهای اسلامی با توجه به اهمیت و کاربردی که توکل و تقوا در خط مشی گذاری سیاسی و تصمیم گیری دارند، آنها را مورد بررسی قرار داده و آثار و فواید آنها را ذکر کرده ایم.خط مشی های سیاسی قرآن کریم را با توجه به چارچوب مطرح شده به دو قسمت ابر خط مشی های سیاسی قرآن و خط مشی های هادی سیاسی قرآن تقسیم کرده و توضیح داده شده است. با توجه به اینکه قرآن به کلیات پرداخته است بر این اساس خط مشی های عمومی مورد بررسی قرار نگرفته است چراکه خط مشی های عمومی در هر جامعه با توجه به موقعیت های سیاسی و اجتماعی فرق می کند. در هر حال خط مشی های عمومی باید در راستای ابر خط مشی و خط مشی های هادی تعیین گردد.همچنین خط مشی های سیاسی قرآن در عرصه سیاست داخلی و سیاست خارجی بیان گردیده است که به عنوان خط مشی های هادی و راهنمای سیاسی به شمار می روند.

علامه جوادی آملی، از شارحان برجستۀ حکمت متعالیه، در معناشناسی گزاره‌های الهیاتی، نظریۀ اشتراک معنوی را در گزاره‌های لفظی الهیاتی و گزاره‌های برآمده از واقع پذیرفته است. توجه ایشان به نظریات دیگر در معناشناسی گزاره‌ها و همچنین چالش‌های مطرح در مورد نظریۀ اشتراک معنوی، سبب شده است که تقریر ایشان از این نظریه، دربردارندۀ زوایای جدیدی باشد؛ از جمله تأکید بر نظریۀ وضع الفاظ برای ارواح معانی، امکان عقل برای شناخت مفهومی واجب در حوزۀ ذات و صفات ذاتی، سازگار دانستن نظریۀ اشتراک معنوی با نظریۀ وحدت شخصی، تطبیق گستردۀ این نظریه در آیات و روایات. با این‌ همه ملاحظاتی در این تقریر وجود دارد که ممکن است اصل نظریۀ اشتراک معنوی را به چالش بکشد که از جملۀ آنها می‌توان به نارسایی ادلۀ این نظریه، ناسازگاری نظریۀ اشتراک معنوی در گزاره‌های لفظی الهیاتی با قواعد زبان عرب، محذور اکتناه واجب و منتفی شدن این نظریه بر پایۀ وحدت شخصی وجود اشاره کرد.