آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه‌ی معاصر آکنده از مباحثات و نظریات گوناگون درباره‌ی عقلانیت است، اما چیستی و مفهوم کلی عقلانیت، هم‌چنان مبهم است. بدون مشخصه‌سازیِ عمومیِ عقلانیت، دستیابی به معیاری کلی برای داوری بین تبیین‌های متعدد دشوار است. مقاله‌ی "مفاهیم مختلف عقلانیت" در چارچوبی فرامعرفت‌شناسانه، با هدف ابهام‌زدایی از مفهوم مرکزی دعاوی عقلانیت که تمایل به ایجاز دارند، نگاشته شده است. ریچارد فولی، نویسنده‌ی مقاله‌ی مذکور با واکاوی مکاتب مطرح در معرفت‌شناسی و فلسفه‌ی علم، دو عنصر هدف و منظر را عناصر ثابتی معرفی می‌کند که در همه‌ی نظریات عقلانیت، اعم از عقلانیت عملی و نظری یافت می‌شود. هدف که امر مورد نیاز یا مطلوب فرد است، می‌تواند عملی یا نظری باشد. منظر مجموعه‌ای از عقاید است و انواع منظر در ارتباط با شخص یا اشخاصی که این عقاید را دارند، تعیین می‌شود. فولی با فرضِ هدف‌‌ـ‌محور بودن مفهوم عقلانیت و نفی منظر ممتاز و انحصاری، به طراحی مفهوم جامع عقلانیت می‌پردازد و به این نتیجه می‌رسد که بسته به اهداف و علایق، ارزیابی عقلانی می‌تواند از منظرهای متنوعی انجام پذیرد. بنابراین، دعاوی عقلانیت در واقع دارای موضوعاتی متفاوت بوده، رقیب به حساب نمی‌آیند. با وجود تمایل نسبی‌انگارانه در نظریه‌ی فولی، او تدارک طرح جامع عقلانیت را با رعایت دو شرط مناسب می‌داند؛ لحاظ همه‌ی اهداف و ممتاز ندانستن منظر اتخاذی. فولی در نیل به هدف خود و ارائه‌ی معیاری که نشان دهد دعاوی و مفاهیم مختلف عقلانیت نمودی از امری واحدند، ناموفق است. با توجه به تبیین عقلانیت در حکمت متعالیه که قرائتی از مبناگروی سنتی است، نکات قابل نقد دیگری نیز در مقاله‌ی فولی و مبانی نظری آن وجود دارد که مهم‌ترینِ آن‌ها عبارتند از: نسبی‌گرایی، تمایز بین نظریه‌های معرفت و عقلانیت، اهمیت ندادن به صدق و یقین، نگاه ابزاری به عقلانیت معرفتی و مدل عقلانیت، ابهام در عناصر و مفاهیم موثر در نظریه‌ی عقلانیت معرفتی و آسان‌گیری.

نظریه معقولیت ریچارد فولی چارچوبی است از یک نظریه عمومی راجع به معقولیت. او نشان می دهد که چگونه چارچوب او می تواند به عنوان یک وسیله فرا معرفت شناسانه برای بررسی نظریات مختلف بکار رود. مشخصه عقیده معقول معرفتی مورد نظر فولی خود مدارانه بودن آن است. این نظریه در باب معقولیت غیر تدافعی است, زیرا فولی در مقابل تردیدهایی که به جهت جستجوی صدق یا حتی احتمال صدق یک گزاره به این نظریه وارد می شود, هیچ دفاعی از خود نمی کند و حتی این را نیز انکار می کند که عقیده معقول خودمدارانه از خطاهای فاحش بدور باشد. فولی مدعی است معقولیت عقاید شما وقتی کاملا" صحیح باشید به صورت زیر است: " برای تو معقول است به-- اعتقاد داشته باشی چون منابع "م" را داری و چون به نظر می رسد از منظر "ظ" و با منابع "م" , اعتقاد به -- راه موثری است برای تامین هدف "ه". "منظر" مجموعه ای است از عقاید. انواع مختلف منظر در ارتباط با شخص یا اشخاصی که این عقاید را دارند تعیین می شود. انواع مناسب " منابع" شامل روشهای معرفتی ارزیابی شده در دسترس فرد و مواضع روانشناسانه فعلی فرد است. "اهداف" می توانند عملی یا نظری یا ذهنی ( که شامل هر دو هدف معرفتی و غیر معرفتی است) باشند. اهداف معرفتی محض اهدافی هستند که تنها با صدق و جامعیت سیستم فعلی عقاید فرد مرتبطند. این واضح است که ترکیبات مختلف از مناظر, منابع و اهداف منجر به مفاهیم مختلف از معقولیت می شود. در هر حال, یک عقیده تنها زمانی برای یک شخص معقول معرفتی است که بتواند از تامل معرفتی تحت عمیق ترین ملاکهای معرفتی فرد سربلند بیرون آید. علاوه بر این, این تامل برای اینکه در بهترین حالت باشد باید خالی از تاثیرات مخربی مانند مشروبات الکلی و داروهای توهم زا باشد. فولی تاکید می کند همه قضاوتها ( تظریات) راجع به معقولیت می توانند تحت مفهوم او درآیند. معقولیت معرفتی فولی برای معرفت نه لازم است و نه کافی به نظر می رسد این نظریه نهایتا" دچار مشکلاتی می شود: - فولی هیچ تعریف و تبیینی از عمیق ترین ملاکهای معرفتی فرد ارایه نمیدهد. - همچنین اگر چه فولی بارها تاکید می کند نظریه او راجع به معقولیت یک نظریه نسبی انگارانه نیست ولی عدم محدودیت اهداف, مناظر و عقاید مبنایی, نظریه او را نظریه ای نسبی انگارانه می سازد