آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

این سال‌ها شاهد پیدایش الگوهای تازه‌ای از آموزش دین و تبلیغ دین‌داری هستیم. این الگوها بیش‌تر به وسیله‌ی رادیو و تلویزیون و “روحانیّون رسانه‌ای” پی‌گرفته می‌شود. روحانیانی چون شهاب مرادی، بِرمایی، عباسی، دهنوی، و سرلک که تمرکزشان بیش‌تر بر کِشش کلام و جذب مخاطب است، تا درستی محتوای آن‌چه تعلیم می‌دهند.

آقای تبریزیان، روحانی پرآوازه‌ای که سالیانی‌ست در حوزه‌های علمیّه درس خارج می‌دهد، در دفاع از چیزی به نام طب اسلامی، یکی از مهم‌ترین منابع علم پزشکی جدید را آتش زده و فیلم آن را در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته است.

ایرانیان عصر صفوی، علاوه بر درمان‌های طبیعی، به درمانگری ماوراء الطبیعی نیز اعتقاد داشتند؛ به‌طوری‌که اکثرِ اقشارِ جامعه، به این سبک از درمان‌ها باور داشته و در زندگی روزمره‌ی خود از آن‌ها استفاده می‌کردند. تبیین این سبک از درمانگری با تکیه ‌بر گزاره‌های تاریخِ اجتماعی، برای شناختِ وضعیت درمانگری این دوران که علاوه بر راهکارهای مرسوم طبابت، از شیوه‌های دیگری نیز استفاده می‌شده؛ از موضوعات شایسته‌ی پژوهش است؛ بُعدی از درمانگری که کمتر به آن پرداخته‌شده؛ درحالی‌که در اجتماع دورانِ صفوی، دامن‌گیر مردمان آن روزگار بوده و اغلب لایه‌ها از آن بهره می‌جستند. داده‌های پژوهشِ حاضر با بهره‌گیری از منابع دست‌اولِ تاریخی و برخی پژوهش‌های جدید، با روشِ کتابخانه‌ای و سپس با شیوه‌ی کیفی، به توصیف و تحلیل این سبک از درمانگری پرداخته است که نشان می‌دهد ایرانیان در این برهه، علاوه بر شیوه‌های درمانگری طبیعی، از اسلوب درمانگری ماورایی نیز برای درمان استفاده می‌کردند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد، در میان طبقات مختلف اجتماع عصر صفوی، روش‌های درمانگری ماورایی بسیار کاربرد داشته؛ مانند دعانویسی و تعویذ، طلسم و جادو، جن و پری، زیارت و توسل، استشفاء به نیروی شاهی، نذر درمانی، صدقه درمانی، نیایش درمانی و استشفاء به قرآن کریم ازجمله آن‌ها هستند.

یهودیت و مسیحیت هر کدام به دلایلی در جامعه عربستان عصر نزول از اهمیت ویژه ای برخوردار بودند. نظام دینی یکتاپرست آنان از نظر اخلاقی از نظام های شرک و چندگانه پرستی متراکم تر بود. سنت دینی یهودیان و مسیحیان پوشش را برای زنان واجب دانسته و آن را نشانه عفت و پاک دامنی می داند. در حالی که روایت های مختلفی در باره پوشش زنان و دختران عرب وجود دارد، تا اندازه ای روشن است که زنان اهل کتاب پوشیده تر از زنان عرب بودند. اشعار، نقاشی ها، و ادبیات برجای مانده از آن دوران نشان می دهد که برخی از زنان اهل کتاب تمام بدن و نیز سر و صورت خود را می پوشاندند. "جلباب" که قرآن کریم پوشیدن آن را برای زنان و دختران مسلمان لازم دانسته است، یک واژه حبشی است که مسیحیان در آن جا ساکن بودند و این نشان می دهد که پیش از آنان که اسلام حجاب را بر زنان مسلمان واجب کند، پیروان اهل کتاب پوشش کاملی داشته اند.

«کارکرد» در میان مفاهیم جامعه‌شناختی به معنای نتیجه و اثر واقعه یا حرکت تعریف شده است و «کژکارکرد» هنگامی معنا پیدا می‌کند که نتایج مطلوب و آثار عینی و مشاهده‌پذیر نهادها در عرصه اجتماعی ظهور و بروز نداشته باشد. پرسش این پژوهش این است که: در میان اهتمام مردم ایران در عصر قاجار به برگزاری آیین‌های مذهبی، به‌خصوص شعائر محرم، این مناسک دینی در عرصه‌های اجتماعی چه نتایج منفی‌ای داشته‌ است؟ و این کژکارکردها به چه دلیل در آیین‌های مذهبی وارد شده‌ است؟ برای پاسخ به این پرسش، شعائر مذهبی را از ابعاد مختلف، اعم از فردی و اجتماعی، بررسی کرده‌ایم، و نتیجه گرفته‌ایم که ایجاد کژکارکردها در شعائر مذهبی عموماً به دلیل پیرایه‌هایی بوده که به دست مردم، و به دلیل بی‌توجهی به متولیان مذهبی درباره این اضافات، ظاهر شده است.

عاشورا از روزگار نخست تا کنون، موضوع پرکششی برای پژوهشگران مختلف بوده است. مقاله پیش‌رو با رویکرد کیفی و تحلیل گفتمانی، زمانه 1340 تا 1390 جامعه ایرانی را کاویده، و گفتمان‌های عاشوراپژوهی این دوره تاریخی را بررسی و تحلیل کرده است. مسئله اصلی این پژوهش، کشف گفتمان‌های مهم در عاشوراپژوهی در مقطع تاریخی یادشده است. روش تحقیق در این مقاله، کیفی است و در آن از روش، تحلیل گفتمان لاکلا و موفه استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد، سه گفتمان برتر این دوره‌ پنجاه‌ساله که یا در طول هم، یا هم‌زمان با هم جریان داشته‌اند، عبارت‌اند از: گفتمان انقلابی، اصلاحی و احساسی ـ عاطفی. بررسی ادبیات عاشوراپژوهی، نشانگر تأثیر اوضاع اجتماعی ـ سیاسی و چالش سنت و تجدد بر این رویکردها و گفتمان‌هاست. همچنین برآیند پژوهش، نشان از یک گفتمان فعال، ولی پنهان دارد. یعنی گفتمان اخلاقی که از دید مورخین و پژوهشگران مغفول مانده؛ ولی این پژوهش به آن پرداخته است.

پژوهش پیرامون محکم و متشابه نزد مفسران از علوم پایه در قرآن کریم و علوم قرآنی است و یکی از وجوه علوم جدید در پژوهش‌های قرآنی محسوب می‌شود و تعدد مفسران و نظرات گوناگونشان نیز به همین خاطر است. محکم و متشابه دو کلمه ای که در تقابل یکدیگر قرار دارند که ضرورتا هر یک با وجود دیگری معنا پیدا می‌کند و هنگامی که خداوند متعال قرآن کریم را بر رسول گرامیش محمد (ص) نازل کرد، آن را در دو دسته قرار داد؛ دسته اول محکم و دیگری متشابه است. اما اولی (محکم): مقصود از آن روشن، آشکار و شناخته شده است و خلط شدن و اشتباه در آن نیست و هدفش آشکار است.و اما متشابه: چیزی که مراد و هدفش شناخته شده نبوده، واضح و روشن نیست و علاوه بر توضیح، نیاز به بیان و توضیح دارد; و این بخاطر درست فهمیدن آن است چون در آن اشتباه رخ می‌دهد. محکم و متشابه دو تحقیق مهم و اصلی علوم قرآنی است و تحقیق در محکم و متشابه از جمله تحقیقاتی است که در آن جهات مجادله و بحث و گفتگو بسیار است. با این حال، از طریق عقل، منطق، درک و اندیشه با آن برخورد می شود و متوجه دو پهلو بودن و تفصیلهایی در آن می‌شویم که نیاز به تمرکز درست در آن است؛ چون با وجود نظرها و برداشت‌های گوناگون، باید تحقیق به شکل کامل در جنبه‌های مختلف کامل گردد. پژوهش ما شامل آرا و نظرات مهم ترین علما و مفسران در موضوع محکم و متشابه است؛ چون موضوع محکم و متشابه از بحثهایی جدلی است که تسلط کامل بر بیان اختلاف آراء مفسران در تعیین معنایی که آنها بیان می‌کنند، ضروری است. شاید برجسته ترین این مفسران سید محمد حسین طباطبایی و شیخ محمد رشید رضا از علمای تفسیر قرآن کریم باشند. و ما در پژوهش خود سعی بر آن داشتیم تا مشکلات تفسیری موضوع محکم و متشابه را که یکی از موضوعات بحث برانگیز است، روشن کنیم و بیان نظرات مختلف مفسران را در تعیین موضوع و حمل آن بر معنای محکم و متشابه را روشن و برجسته نماییم . این بدان معنا نیست که ما به قصد برجسته کردن اختلافات بر اساس جدایی و بیان اختلاف و تناقضات را داریم بلکه هدف ما رشد و نگرش علمی و منطقی به هر یک از محکم و متشابه است؛ لذا دو مکتب تفسیری (مکتب امامیه) و مکتب (سنت و جماعت) که هم علامه طباطبایی و هم شیخ محمدرضا رشید را که به آن دو مکتب تعلق دارند، در خصوص محکم و متشابه، انتخاب کردیم. در تحقیق ما، علاوه بر رویکرد توصیفی، بر رویکرد تحلیلی و با مقایسه آرای عالم سید محمد حسین الطباطبایی و نظر شیخ محمد رشید رضا در این زمینه بستنده کردیم و به مقایسه بین آراء محقق سید محمد حسین الطباطبایی و شیخ محمد رشید رضا در دو مدرسه پرداختیم و نتایج خوبی در تحقیق ما نمایان شده است. قرآن کریم در مجموع دقیق بود و این به این معناست که کامل بود، به فصاحت و بلاغتش متمایز بود، علاوه بر آن توانایی تشخیص حق و باطل و حلال یا حتی حرام را داشت. تشخیص حق و باطل و تشخیص خوب از منکر و همه آن را حکم کلی می گوییم که قرآن کریم در مجموع متشابه است و این به معنای شباهت برخی از آن است. دیگر چه در فصاحت و کیفیت و چه در کمال و اعجاز و روشنی و این که همه اینها به شباهت کلی معلوم است آنجا که نظامهای بزرگ و اسلوب مفصل و حقایق آشکار است. قرآن در بعضی جاها گواهی می دهد که در بعضی از آنها اختیاری است نه در همه آن.

تعامل بین ادیان در دهه‌های اخیر بر اساس تأکید بر هم‌زیستی و صلح است و همین می‌تواند پایانی باشد بر مجادلات کم‌ثمر کلامی و منازعات میان پیروان ادیان. در این بین، پیروان ادیان ابراهیمی در قالب مؤسسات مختلف گفت‌وگوی ادیان، همین خط مشی را در پیش گرفته‌اند و می‌کوشند کمکی باشند برای دیپلماسی دینی در صحنه بین‌الملل؛ دیپلماسی‌ای که نتیجه‌اش صلح و امنیت پایدار میان پیروان ادیان مختلف است. البته دلایل گوناگون بسیاری وجود دارد که در مسیر این خط مشی، دشواری‌هایی را ایجاد می‌کند و در نیل به این هدف تأثیرگذار است. از جمله این دلایل بی‌توجهی به پیشینه تمدنی و قومی گفت‌وگوگران است که در قالب بخشی از فرهنگ هر منطقه و افراد بررسی می‌شود. شرایط ظاهری، زمانی، مکانی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و همچنین تفکر و نوع برداشت گفت‌وگوگران از دین، و تفسیری که بر اساس اولویت‌هایشان مطرح می‌کنند، بسته به بستر فرهنگی و قومی‌شان متفاوت است. یکی از این مؤسسات شورای پاپی گفت‌وگوی ادیان است که همواره در بیانیه‌هایش بر لزوم گفت‌وگوی میان ادیان و فرهنگ‌های مختلف تأکید دارد. در این پژوهش بر آنیم تا نکات موجود در یکی از بیانیه‌های این شورا درباره گفت‌وگوی میان ادیان را بررسی کنیم.