آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

گذر از پدیدار رنگ به معنا، فرایندی است که از دیرباز تاکنون نزد متفکران متعدد با سویه‌های فکری متفاوت مطرح بوده است. این مقاله در پی پاسخ به این پرسش شکل گرفت که صرف‌نظر از قصد مؤلف و وجه بیانگری اثر، اگر مخاطبی به آراء علاءالدوله سمنانی در مورد تجلیات انوار رنگی آگاه باشد، در مواجهه با یک اثر هنری چگونه آن اثر را خوانش می‌کند؟ از این رو با بهره‌گیری از روش پدیدارشناسی هرمنوتیک هانری کربن به تحلیل آراء علاءالدوله سمنانی در این باره می‌پردازد و با ماحصل این بررسی و با روش توصیفی ـ تحلیلی، رنگ‌های یک اثر هنری را مورد نقد یا خوانش مخاطب‌محور قرار می‌دهد و در نهایت به این نتیجه رهنمون می‌شود که هنگامی‌که یک اثر هنری بر مبنای آراء سمنانی مورد قضاوت قرار می‌گیرد، می‌توان از مشاهدة محض گذشت و به نوعی شهود شخصی دست یافت که در مورد نمونة مطالعاتی این نوشتار، نتیجة شهود بدین قرار است که مقبره‌پوشی که با این نظام و رنگ‌ها طراحی و تولید شده، به ‌طور تمثیلی نمایانگر بخشی از سفر روحانی انسان به ‌سوی پروردگار است که از پیش در جریان بوده و گویی مدتی با حیات جسمانی انسان به وقفه افتاده و با گذشتن از جسم دوباره آغاز می‌شود.

چکیده از دوران قدیم همواره گروهی به وجود مراتبی برای عالم معتقد بوده‌اند. عالم خیال منفصل، به‌عنوان عالمی واسطه بین عالم ماده و عالم عقل- و البته تحت عناوین مختلف- در جهان اسلام مطرح شد. قوۀ خیال نیز قوۀ میانجی حس و عقل درنظر گرفته شد. از طرفی در میان ملل مختلف، تجارب دینی و عرفانی‌ای وجود داشته است که از آن با نام‌های متفاوتی مانند کرامات، خوارق عادات و... نامبرده می‌شود. در میان صوفیه، این موضوعات اهمیت و بسامد ویژه‌ای داشت؛ به‌طوری‌که متون متعددی در این زمینه به یادگار ماند که تذکرة‌الاولیاء یکی از آن‌هاست. هانری کربن مستشرقی است که به کمک مؤلفه‌های پدیدارشناسی، در برخورد با تجارب عرفانی اولیا، لزوم درک صحیح آن را در موضع دقیقش یعنی عالم خیال منفصل، بارها یادآور می‌شود. پژوهش حاضر در سایۀ نزدیک‌شدن بهروش کربن که همان تأویل یا کشف‌المحجوب است، معیارهایی ارائه می‌دهد که در تذکرة‌الاولیاء به کمک آن می‌توان خیالی (مثالی) بودن مرتبۀ وقایع را تشخیص داد. یافته‌های پژوهش ناظر بر این است که معیارهایی مانند زمان قدسی، ارتباط با فرشته، اوصاف لطیف و مثالی و... قادرند مکان صحیح وقوع وقایع مثالی را به مخاطبان متونی نظیر تذکرة‌الاولیاء نشان دهند.

تأویل و هرمنوتیک و بازنمودهای آن از مهمترین آرا و نظرات در دین و فلسفه ایران و عرفان و تصوف آن سامان است. نظر به جایگاه هانری کربن بعنوان بزرگترین پژوهنده در زمینه عرفان و فلسفه ایرانی-اسلامی، تمرکز بر دیدگاهها و رویکردهای خاص او در این زمینه ضروری می¬نماید. تأویل که کانون توجه هانری کربن است خود آثار و پیامدهائی خاصه در مذهب شیعه دارد که شاید بتوان گفت بیشترین دغدغه وی در جهان معنوی ایران بوده بود. تأویل و ادعای فرارفت و برگذشتن از ظاهر و پوسته و مجاز به باطن و هسته و حقیقت همان چیزی است که از آغاز، مذهب شیعه را از مذهب عامه مسلمانان (اهل سنت) جدا انداخت و ویژگی آن مذهب گشت و در تصوف و عرفان ایرانی-اسلامی نیز سخت کارگر افتاد؛ از آن جمله در تفسیر ایشان بمثل و ممثول دایره تأویل در وجود آورد. مدعی¬اند تأویل از درافتادن در دام تشبیه و تعطیل باز می¬دارد. در این میان نقش امام در جایگاه خداوند تأویل در برابر پیغمبر در جایگاه خداوند تنزیل بسیار پر رنگ است. تأویل کار امام است و در احادیثی چند ادعا می¬شود امام تنزیل پیغمبر را به اصل و معنی اصلی و راستین خود بازمی¬گرداند. بررسی توصیفها و چگونگی شناساندن نقش و خویشکاری، ویژگیها و کارکرد تأویل در اسلام ایرانی بتوسط هانری کربن عمده مباحث این تحقیق است.

کتاب «معبد و مکاشفه» اولین بار در سال 1986 منتشر شد. این جلد پنج سخنرانی را گرد هم می آورد که در ابتدا در جلسات مختلف کنفرانس های معروف ارانوس در آسکونا، سرزمین سوئیس ایراد شدند. خود هنری کوربین طرح این کتاب را ترسیم کرده بود که عنوان آن نشان می دهد که این مطالعات متنوع در یک مرکز معنوی مشترک همگرا می شوند. مضمون اصلی معبد و مکاشفه، تاویل روحانی عبادت و معبد یا همان کشف اسرار عبادات است. عارفان ما فراوان از تفاوت حج عوام و حج خواص سخن گفته اند. یکی «قصد کوی دوست است» و دیگری «میل روی دوست»؛ یکی «حج خانه خلیل» است و دیگری «حج حرم بلبل». کربن تاویل روحانی عبادت و معبد را مبنایی برای معنا بخشیدن به زندگی آدمی و دستیابی وی به ساحات وجودی ژرف تر خویش قرار داده است. به علاوه بر اساس تلقی خاص وی از حقیقت ملکوتی معبد (بیت معمور، مثال معبد) می توان همه میراث و میراث داران معنویت ادیان ابراهیمی را در یک پژوهش تطبیقی به معنای دقیق کلمه، برای اجرای طرح واحدی که همانا احیاء و اعاده معبد بر اساس نمونه آسمانی آن است، به یاری گرفت.

کتاب زمان ادواری در مزدیسنا و عرفان اسماعیلیه سه مورد از غنی‌ترین و پیچیده‌ترین مطالعات هنری کوربین را که در اصل در کنفرانس‌های ارانوس در سال‌های 1951 و 1954 و کنفرانس دیگری در سال 1956 ارائه شد، در ترجمه انگلیسی گرد هم می‌آورد. هر یک از این سه مطالعه نسبتا اولیه حول یک مجموعه ساخته شده‌اند "مقایسه" ی بسیار خلاقانه مطابقت های پدیدارشناختی بین متون (اغلب بسیار پراکنده) از طیف گسترده ای از سنت های معنوی از اواخر باستان (از جمله مانوی و فرقه های ایران ساسانی) – که همه ی این مطالعات "عرفانی" هستند به معنای ریشه یونانی آن واژه. که مورد علاقه ی خود کوربین است. متون اسلامی و نویسندگانی که در اینجا مورد بررسی قرار می‌گیرند، قرن‌ها، مناطق (از مصر تا آسیای مرکزی) و دیدگاه‌های مذهبی و فلسفی بسیار متفاوت را در بر می‌گیرند و به طرز شگفت‌انگیزی خلاقیت، تنوع و قدرت جذب اندیشه اسلامی در قرون اولیه آن تمدن را نشان می‌دهند. (علیرغم غنا و پیچیدگی مقایسه‌های توسعه‌یافته در اینجا، نویسنده به اثبات پیوندهای «تاریخی» نمی‌پردازد، بلکه انواع الهامات و گمانه‌زنی‌های معنوی مکرر و کهن‌الگویی که مورد توجه گروه ارانوس قرار داشت را بررسی می کند) در حالی که مقایسه، روش پدیدارشناختی این کتاب است که معمولا با دوست صمیمی کوربین، میرچا الیاده مرتبط می‌شود، تراکم، پیچیدگی و شدت ادبی دراماتیک نوشته‌های کوربین نظمی کاملا متفاوت دارد. کتاب زمان ادواری در مزدیسنا و عرفان اسماعیلیه توسط انشاالله رحمتی ترجمه شده است. این کتاب را نشر سوفیا منتشر کرده است.

در این نوشتار موضوع هویّت ایرانی، نه برطبق مبانی نژادی یا جغرافیایی، بلکه برطبق مبانی فرهنگی مورد تأمل قرار گرفته است. مفهومِ «اسلام ایرانی»، مفهوم مهمی در آثار مختلف هانری کربن است و بدان معناست که اسلام آنگونه که بر ذهن و ضمیر ایرانیان پدیدار شده است، اوصافی مخصوص به خویش دارد؛ البته اینگونه نیست که تحریفی در آن واقع شده باشد، بلکه نبوغ خاص ایرانیان، تأویل آنان، که از صرف تأویل متن بسی فراتی می‌رود و به تأویل نفس (تأویل خویشتنِ خویش) می‌انجامد، آنان را به درک حقیقت دین، حقیقت توحید نزدیک ساخته است. این ویژگی را در گستره ایران زمین، چه ایران پیش از اسلام و چه ایران پس از اسلام، می‌توان یافت. تأویل به روح ایرانی گشودگی خاصی بخشیده است و به لطف همین دریافته‌اند که اگر لازم است آدمی راز سپهر آسمان را بجوید، این مهمّ نه از طریق رفتن به آسمان‌های ظاهری (آنگونه که در مورد کیکاوس دیده می‌شود)، بلکه از طریق ره سپردن در آسمان‌های باطنی، دست می‌دهد. جستجوی حقیقت از طریق نوعی سیر آفاقی- انفسی دست می‌دهد و این معنایی است که برطبق تمثیل‌هایی ایرانی، کیخسرو به آن متحقق بوده است. از این روی، حکیمان اشراقی، حکمت خویش را، حکمت خسروانی می‌خوانند. در این نوشتار این مضمون در پرتو آثار مختلف هانری کربن، و با مراجعه به منابع حکمت اشراقی و به ویژه نوشته‌های تمثیلی سهروردی، بررسی شده است.

در سالیان اخیر، با توجه به رشد فزایندۀ تحقیقات میان‌فرهنگی در حوزه‌های گوناگون علوم انسانی به‌ویژه فلسفه در جامعۀ ایرانی و طرح مسائل جدی در روش این تحقیقات و اعتبار آن‌ها، دو مطلب بسیار ضروری می‌نماید: نخست بررسی روش و اعتبار فلسفۀ تطبیقی به مثابۀ الگوی رایج در این تحقیقات و دیگری ارائۀ الگویی متناسب برای انجام دادن تحقیقات منطبق با اهداف این پژوهش‌ها، یعنی تعامل و گفت‌وگوی میان‌فرهنگی. فلسفۀ میان‌فرهنگی در جامعۀ معاصر فلسفی آلمانی‌زبان اهمیت ویژه‌ای یافته است. متفکران این عرصه سعی می‌کنند تا افقی جدید در تعاملات و مطالعات میان‌فرهنگی ارائه کنند و البته در این میان غالباً فلسفۀ تطبیقی را نقد می‌کنند. ما در این مقاله سعی داریم تا، ضمن بررسی و نقد فلسفۀ تطبیقی از حیث روشی در ایران، فلسفۀ میان‌فرهنگی را به مثابۀ افقی دیگر برای مطالعات فلسفی طرح کنیم و به علاوه الگوی پژوهشی پولی‌لوگ از فیلسوف وینی فرانتس مارتین ویمر را به مثابۀ برنامه‌ای تنظیمی برای مطالعات میان‌فرهنگی معرفی می‌کنیم. در این الگو استانداردها و شرایط لازم برای انجام دادن تحقیقات فلسفی در جهت تحقق گفت‌وگوی میان‌فرهنگی ارائه می‌شود.

فاقد چکیده

پدیدارشناسی کربن، بر دو ستون اسلام ایرانی و تأویل استوار شده است، اساساً ماهیتی دینی دارد و شناخت پدیدارشناسانه از امور و چیزها در منشور پدیدارشناسی کربن، به معنای سنجش نسبت میان آن‌ها و امر قدسی است. با این اوصاف باید در انتساب کربن به سنت پدیدارشناسی و پدیدارشناس‌خواندن کربن جانب احتیاط را رعایت کرد؛ پدیدارشناسی مدنظر کربن اساساً صبغه‌ای دینی دارد و کربن به دنبال طرح چهارچوبی است که پروژه‌ی دین‌شناسانه‌اش در آن جای بگیرد؛ او در این مسیر آنچه را فراخور کار خود می‌یابد، به‌کار می‌بندد: چه پدیدارشناسی هیدگر و چه عرفان ابن‌عربی یا فلسفه سهروردی. این پدیدارشناسی راستین یا تأویل، چیزی نیست که مشابهی در مکاتب غربی داشته باشد؛ لذا اگر سخن از پدیدارشناسی هم در میان است، مراد، نوعی خاص از پدیدارشناسی است که اگر حتی بپذیریم در روش متأثر از هوسرل یا هیدگر است، در جهان‌بینی نمی‌تواند با آن‌ها هم‌داستان باشد و چنین نیز نیست. پدیدارشناسی کربن یا تأویل، با فراهم‌ساختن امکان به اول بردن چیزها، نسبت آن‌ها را با امر قدسی روشن می‌کند؛ چیزی که منجر به آشکارشدن ساختارهای مشترک ادیان می‌شود و به مبنایی برای «دین‌شناسی تطبیقی» و «تقریب ادیان» تبدیل می‌شود. نوشتار حاضر پس از مقدمه، با بخشی پیرامون «پدیدارشناسی کربن» ادامه می‌یابد و پس از طرح‌هایی پیرامون «اسلام ایرانی» و «تأویل»، با بخشی با عنوان «پدیدارشناسی دینی کربن: از اسلام ایرانی تا تأویل» خاتمه می‌یابد.