آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

پروفسو هانری کربن (۱۹۰۳-۱۹۷۹م) برجسته ترین مفسّر غربی حکمت معنوی ایران و فلسفه اسلامی، پس از کشف “فلسفه وجود” حقیقی که از مشرق دار هستی بر عقل آدمی افاضه می شود و او آن را در آثار حکمای الهی ایران به دست آورد، وارد عالم فکری و معنوی اسلام و مخصوصاً تشیّع شد. به قول خود کربن، سهروردی (۵۴۹-۵۸۷ق) به عنوان مظهر یک حکیم مسلمان ایرانی، دست فیلسوف و محقق جوان فرانسوی را گرفت و او را به ایران آورد و وارد عالَمی وسیع از فکر و معنویت کرد. کربن با حکمای معروف وطن ثانی خود، ایران که او آن را “وطن معنوی” خویش می دانست از نزدیک تماس حاصل کرد و با برخی از آنان، سالیان دراز، همکاری مستمّر علمی داشت. ورود به عالَم فکری ایران، کربن را نه تنها با تشیع و تصوف از نزدیک آشنا کرد، بلکه او را به مرحله جدیدی از شناخت حکمت الهی هدایت نمود و جهان اندیشه متفکرانی چون سید حیدر آملی، ابن ترکه، میرداماد، ملاصدرا، و سبزواری را برای اولین بار بر وی مکشوف ساخت. در بسیاری از کنفرانس های بین المللی فلسفی و علمی، کربن توانست دُرَر حکمت و عرفان اسلامی ایران را در معرض توجّه برخی از برجسته ترین متفکران جهان قرار دهد و از این راه، علاوه بر طریق نگاشتن کتب، مقالات و رسایل متعدد، خدمتی ارزنده به گسترش فرهنگ و معارف اسلامی و ایرانی در جهان ارائه کند….

اشاره: در سال گذشته جلسه نقد و بررسی کتاب اسلام ایرانی نوشته پروفسور هانری کربن با ترجمه ی دکتر انشالله رحمتی با حضور مترجم و آقایان دکتر کریم مجتهدی، دکتر داریوش شایگان، دکتر غلامرضا اعوانی، و علی اصغر محمدخانی در نشر شهر برگزار شد که گزارش تفصیلی آن اینک تقدیم می شود. محمدخانی: بسم الله الرحمن الرحیم. بحث امروز ما راجع به کتاب اسلام ایرانی هانری کربن است که آقای دکتر انشالله رحمتی ترجمه کرده اند و جلد اول این مجموعه به همت انتشارات سوفیا منتشر شده است. امسال صد و دهمین سال تولد هانری کربن هم هست. هانری کربن سال ۱۹۰۳ م به دنیا آمد و در سال ۱۹۷۸ م درگذشت. در اصل سال ۲۰۱۳، صد و دهمین سال تولد هانری کربن هست. تقریباً همه ی دوستان اهل فلسفه و عرفان با کربن و کارهای او که برخی اش به فارسی ترجمه شده است یا مقالات و کتاب هایی که درباره ی او نوشته شده است، آشنایی دارند. در سال ۱۹۴۵ کربن برای نخستین بار به ایران آمد و با متفکران ایرانی از جمله علامه طباطبایی آشنا شد. گفت و گو ها و بحث های مشترکی میان کربن با متفکران ایرانی چون دکتر داریوش شایگان، دکتر مجتهدی، دکتر اعوانی انجام گرفت. کربن متفکری بود که در جستجوی معنویت فراموش شده در غرب به شرق روی آورد. در جهان تشیع ایرانی احیای این معنویت را پیدا کرد و یافت….

پروفسو هانری کربن (1903-1979م) برجسته ترین مفسّر غربی حکمت معنوی ایران و فلسفه اسلامی، پس از کشف “فلسفه وجود” حقیقی که از مشرق دار هستی بر عقل آدمی افاضه می شود و او آن را در آثار حکمای الهی ایران به دست آورد، وارد عالم فکری و معنوی اسلام و مخصوصاً تشیّع شد. به قول خود کربن، سهروردی (549-587ق) به عنوان مظهر یک حکیم مسلمان ایرانی، دست فیلسوف و محقق جوان فرانسوی را گرفت و او را به ایران آورد و وارد عالَمی وسیع از فکر و معنویت کرد. کربن با حکمای معروف وطن ثانی خود، ایران که او آن را “وطن معنوی” خویش می دانست از نزدیک تماس حاصل کرد و با برخی از آنان، سالیان دراز، همکاری مستمّر علمی داشت. ورود به عالَم فکری ایران، کربن را نه تنها با تشیع و تصوف از نزدیک آشنا کرد، بلکه او را به مرحله جدیدی از شناخت حکمت الهی هدایت نمود و جهان اندیشه متفکرانی چون سید حیدر آملی، ابن ترکه، میرداماد، ملاصدرا، و سبزواری را برای اولین بار بر وی مکشوف ساخت. در بسیاری از کنفرانس های بین المللی فلسفی و علمی، کربن توانست دُرَر حکمت و عرفان اسلامی ایران را در معرض توجّه برخی از برجسته ترین متفکران جهان قرار دهد و از این راه، علاوه بر طریق نگاشتن کتب، مقالات و رسایل متعدد، خدمتی ارزنده به گسترش فرهنگ و معارف اسلامی و ایرانی در جهان ارائه کند….

در قرن بیستم میلادی دو جریان فکری مهم در غرب ظهور کرد که هر دو واکنشهایی به روند فکری مغرب زمین از رنسانس به بعد بودند. جریان نخست به سنت گرایی معروف شده هرچند خودِ متفکران این نحله ترجیح می دهند آن را حکمت خالده بنامند. این جریان با رنه گنون متفکر بزرگ فرانسوی آغاز می شود. جریان دوم که برآمده از پدیدارشناسی هوسرل و متأثر از علم هرمنوتیک است و در نهایت به فلسفه تطبیقی به معنای خاص آن می رسد، می کوشد تا به گونه ای دیگر راه نجاتی برای جهان مدرن بیابد. متفکر شاخص این جریان هانری کربن است. از سوی دیگر، موضوع سنت و تجددگرایی یکی از مسائل مبتلابه جامعه ماست و از اهمیت کانونی برخوردار است به گونه‌ای که هرگونه فهمی نسبت به این مفاهیم می تواند تاثیرات اجتماعی، سیاسی و اعتقادی بسیاری را به همراه داشته باشد. هدف از این تحقیق، مقایسه دیدگاههای نمایندگان شاخص دو نحله فکری فلسفی یادشده، یعنی رنه گنون و هانری کربن، در خصوص سنت و تجدد است.این تحقیق، با بررسی مبانی اندیشه گنون آغاز می گردد. گنون مابعدالطبیعه محض را که همان حکمت خالده است، تنها راه شناخت صحیح می‌داند و عقل کلی (intellect) را که عامل این شناخت است در مرتبه ای بالاتر از عقل استدلالی (reason) می‌نشاند و بر این اساس به نقد فلسفه های مدرن می پردازد. از سوی دیگر، مبانی اندیشه کربن بر پدیدارشناسی هوسرل و هرمنوتیک هایدگر استوار است که با الهام از حکمت اشراق سهروردی به طرح عالم مثال می پردازد و بر مبنای آن به نقد تفکر مدرن می پردازد. از نظر گنون، جهان متجدد در تقابل کامل با سنت قرار دارد که فردگرایی و سیطره کمیت از مظاهر اصلی این تقابل هستند. گنون، دنیای متجدد را دچار بحران می داند و به نحو قاطع آن را مورد نقد قرار می دهد. از طرف دیگر، سنت از نظر کربن، همان حکمت خالده یا خمیره ازلی به تعبیر سهروردی است که برگرفته از مشکات نبوت است. کربن بر این اساس به مذهب شیعه و فلسفه ایرانی تمایل پیدا میکند. شرق و غرب نیز دو مفهوم اصلی نزد هر دو متفکر هستند که اولی با سنت و دومی با تجدد ارتباط تنگاتنگ دارد. از نظر گنون امروزه نمایندگان زنده سنت را باید در شرق یافت، هرچند سنت در ذات خود فراتر از این دو مقوله است. از نظر کربن شرق معنایی نمادین دارد و مشرقی بودن یعنی رفتن به عمق و باطن که صفت عارفان است. راه رهایی بشر امروز از نظر گنون، نفی مطلق مدرنیته و شناخت سنت اصیل است. از نظر او، انحطاط و تباهی جهان با توجه به تلقی دوری از تاریخ امری محتوم است که در نهایت به ضد سنت و سنت معکوس می رسد اما پیش از فروپاشی کامل، مرحله ترمیم فرامی‌رسد. کربن، اما راه رهایی را بازگشت به عالم خیال و سرچشمه های الهیات اصیل از طریق فراگفتگو و فلسفه تطبیقی می داند. تحقیق حاضر نشان می دهد که اندیشه های گنون و کربن وجوه اشتراک فراوانی دارند، با اینهمه وجوه افتراق مهمی هم در تفکرات آنها دیده می شود. مهم ترین اختلاف میان دیدگاههای کربن و گنون، اختلاف نظر آنها درباره روانشناسی جدید است.

پدیدارشناسی کربن، بر دو ستون اسلام ایرانی و تأویل استوار شده است، اساساً ماهیتی دینی دارد و شناخت پدیدارشناسانه از امور و چیزها در منشور پدیدارشناسی کربن، به معنای سنجش نسبت میان آن‌ها و امر قدسی است. با این اوصاف باید در انتساب کربن به سنت پدیدارشناسی و پدیدارشناس‌خواندن کربن جانب احتیاط را رعایت کرد؛ پدیدارشناسی مدنظر کربن اساساً صبغه‌ای دینی دارد و کربن به دنبال طرح چهارچوبی است که پروژه‌ی دین‌شناسانه‌اش در آن جای بگیرد؛ او در این مسیر آنچه را فراخور کار خود می‌یابد، به‌کار می‌بندد: چه پدیدارشناسی هیدگر و چه عرفان ابن‌عربی یا فلسفه سهروردی. این پدیدارشناسی راستین یا تأویل، چیزی نیست که مشابهی در مکاتب غربی داشته باشد؛ لذا اگر سخن از پدیدارشناسی هم در میان است، مراد، نوعی خاص از پدیدارشناسی است که اگر حتی بپذیریم در روش متأثر از هوسرل یا هیدگر است، در جهان‌بینی نمی‌تواند با آن‌ها هم‌داستان باشد و چنین نیز نیست. پدیدارشناسی کربن یا تأویل، با فراهم‌ساختن امکان به اول بردن چیزها، نسبت آن‌ها را با امر قدسی روشن می‌کند؛ چیزی که منجر به آشکارشدن ساختارهای مشترک ادیان می‌شود و به مبنایی برای «دین‌شناسی تطبیقی» و «تقریب ادیان» تبدیل می‌شود. نوشتار حاضر پس از مقدمه، با بخشی پیرامون «پدیدارشناسی کربن» ادامه می‌یابد و پس از طرح‌هایی پیرامون «اسلام ایرانی» و «تأویل»، با بخشی با عنوان «پدیدارشناسی دینی کربن: از اسلام ایرانی تا تأویل» خاتمه می‌یابد.

در جغرافیای عرفانی با سه نوع اصطلاح جغرافیایی روبرو هستیم. یکسری مقولاتی که در جغرافیای طبیعی ما بإزای خارجی دارند مثل جهات چهارگانه، نام شهرها، اقالیم و ممالک که البته در جغرافیای عرفانی تأویل‌پذیرند و نقش نمادین و رمزگونه به خود گرفته‌اند. دستۀ دوم مقولاتی جغرافیایی که منشأ قرآنی دارند همانند قاف، عرش، کعبه، طور و مجمع البحرین که آن­ها نیز بر مشرب عرفا تفسیر و تأویل می‌شوند. دستۀ سوم که فقط در جغرافیای انتزاعی سخن از آن­ها رفته، نه در طبیعت و نه در قرآن یافت می‌شود، بلکه سخن از مکان‌هایی است که ساختۀ ذهن خلّاق عارفان است. برخی از این مکان‌ها ریشه در آموزه‌های اسلامی دارد و برخی از حکمت خسروانی ایرانی سرچشمه گرفته است. در این جغرافیا عالم بالا، جهانی سراسر نور و لطیف‌تر از جهان ماده است. عالم مثال فضایی است میانۀ عالم روح و عالم ماده بین ملکوت و ناسوت که روح و جسم پدیده‌ها و موجودات در این برزخ به هم متصل می‌شود. از این رو عالم مثال مظهر تمامیت، کلیت و جمع اضداد است. در این مقاله با تکیه بر تحقیقات عرفان پژوهان، جغرافیای عرفانی در سه محور جغرافیای عرفانی طبیعی، جغرافیای عرفانی قرآنی و جغرافیای عرفانی انتزاعی در آثار و اندیشۀ­ عرفای بزرگ ایرانی و اسلامی بررسی گردیده است.

گذر از پدیدار رنگ به معنا، فرایندی است که از دیرباز تاکنون نزد متفکران متعدد با سویه‌های فکری متفاوت مطرح بوده است. این مقاله در پی پاسخ به این پرسش شکل گرفت که صرف‌نظر از قصد مؤلف و وجه بیانگری اثر، اگر مخاطبی به آراء علاءالدوله سمنانی در مورد تجلیات انوار رنگی آگاه باشد، در مواجهه با یک اثر هنری چگونه آن اثر را خوانش می‌کند؟ از این رو با بهره‌گیری از روش پدیدارشناسی هرمنوتیک هانری کربن به تحلیل آراء علاءالدوله سمنانی در این باره می‌پردازد و با ماحصل این بررسی و با روش توصیفی ـ تحلیلی، رنگ‌های یک اثر هنری را مورد نقد یا خوانش مخاطب‌محور قرار می‌دهد و در نهایت به این نتیجه رهنمون می‌شود که هنگامی‌که یک اثر هنری بر مبنای آراء سمنانی مورد قضاوت قرار می‌گیرد، می‌توان از مشاهدة محض گذشت و به نوعی شهود شخصی دست یافت که در مورد نمونة مطالعاتی این نوشتار، نتیجة شهود بدین قرار است که مقبره‌پوشی که با این نظام و رنگ‌ها طراحی و تولید شده، به ‌طور تمثیلی نمایانگر بخشی از سفر روحانی انسان به ‌سوی پروردگار است که از پیش در جریان بوده و گویی مدتی با حیات جسمانی انسان به وقفه افتاده و با گذشتن از جسم دوباره آغاز می‌شود.