آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

انسان از سپیده دم تاریخ ،پیش ازآنکه بداند چگونه برای خود خانه بسازد ویا خوراک وپوشاک فراهم آورد، دارای یک سری اعتقادات وباروهای فطری دروجوداوبوده است که مهمترین آنها نیاز بشر به دین در هر عصروزمانی است .یکی از نکاتی که قرآن در این مورد بدان اشاره کرده است آیه : «فَاَقِم وَجهَکَ للّدین حنیفاً فطره الله التّی فطرالناسَ علیها لاتبدیلَ لِخلقِ الله ذلکَ الدّین القیّمُ ولکن اکثر الناس لایعلمون»(روم،آیه30)است .وخداونددراین آیه یادآوری می کند: دین ،هماهنگ با فطرت و طبیعت انسانی است وبنابراین همیشه بصورت یک احتیاج قطعی وضروری بشر ،خودنمایی می کند. انسان از روزی که بوجودآمده همواره خدا راپرستش کرده وبه او عشق می ورزیده است. تاریخ زندگی بشر این نکته را به اثبات رسانده است که بشر ابتدایی هم خدا پرست بوده وهمچنین به روز قیامت ونبوّت اعتقاد داشته است واکثر اندیشمندان وجامعه شناسان به این عقیده اصرار می ورزند. از آنجا که عقاید واصول کلی حکمت الهی براساس ساختار آفرینش انسان تنظیم شده است ،به رغم تمام تلاشهایی که درطول تاریخ برای نابودی آنها صورت گرفته ، این احکام و عقاید پا بر جا مانده ،وگرچه چند صباحی کم رنگ یا افیون جلوه کرده است ،بالاخره با برطرف شدن موانع، جایگاه فطری خود را باز یافته است .کشورهای کمونیستی شوروی بهترین شاهدان براین مدعایند (کربن، تاریخ فلسفه اسلامی، 72( از گزارش‌های تاریخی و مطالعه جوامع بشری در گذشته و حال به دست می‌آید که همیشه در جوامع گوناگون بشری فرد یا افرادی بوده‌اند که به شیوه‌های مختلف نقش حکمت را ایفا کرده‌اند، چنانچه سخنان امام علی (علیه‌السلام) به این واقعیت گواه است که فرمود «لابد للناس من امیر براً او فاجرا» (نهج‌البلاغه، خطبه 40) بنابراین، اصل ضرورت و لزوم حکمت در میان فرقه‌های مختلف اسلامی پذیرفته شده و سه مکتب مهم کلامی اشاعره، معتزله و امامیه ادله و براهین متعددی بر اثبات و ضرورت آن اقامه کرده‌اند. با این وضع مهم‌ترین سؤالی که با آن مواجه هستیم این است که چرا یک جامعه به امام نیاز دارد؟ برای فهم این مطلب اولین و مهم‌ترین کاری که باید انجام داد این است که ببینیم متکلمان جامعه اسلامی، امام را چگونه تعریف کرده‌اند و چه وظائفی را برای امام تعیین کرده‌اند؟ پاسخ متکلمان اسلامی به‌ویژه عالمان شیعه به‌عنوان نقد سخنان کربن بیان خواهد شد ولی نخست باید از روش و رویکرد وی آشنا شویم. هانری کربن معتقد است که در ساختار فکری شیعه، برخی از آموزه‌های ویژه و بنیادین وجود دارد که با حذف آن شیعه مضمحل می‌شود، مهم‌ترین آن مسئله حکمت و ولایت است. پیشوایان شیعه معتقدند که پایه‌های اساسی دین مبتنی بر ولایت حکمت است و شریعت ازآن‌جهت معنی‌دار می‌شود. (کربن، تاریخ فلسفه اسلامی، 72) وی فلسفه حکمت را فهم باطن دین و باطن قرآن می‌داند و اظهار می‌دارد که بنا بر عقیده شیعه دین و قرآن به‌ظاهر آن خاتمه نمی‌یابد و نیازمند کسی است که باطن آرا بفهماند، لذا جامعه شیعه با این سؤال مواجه شدند که پس از وفات پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) تکلیف مؤمن در قبال دین و قرآن چیست؟

چکیده ماشینی: فلسفه در سرزمین‌های اسلامی نه تنها میراث یونانیان را به ارث برده است. نقش آن در تاریخ با ابن رشد پایان نیافت. تا به امروز، همچنان به تولید یکی از غنی‌ترین متافیزیک‌های موجود ادامه داده است. هانری کربن در اینجا بیش از آشکار کردن لحظات این تاریخ طولانی، کاری بیش از آشکار کردن لحظات آن انجام می‌دهد. او معنا و نیت هرمنوتیکی آن را آشکار می‌کند: چگونه، از اسماعیلیان تا ابن سینا، از سهروردی و ابن عربی تا مکتب اصفهان، تفسیری از کتاب مقدس شکل گرفت و چگونه فلسفه نبوی متولد شد. نویسنده امیدوار است که این افکار برای عموم غربی ناشناخته باقی نماند، بلکه سرانجام در جریان پرسش‌های ما، جایگاه شایسته خود را به دست آورند. خواننده در این کتاب، دو بخش از این تاریخ را که قبلاً جداگانه منتشر شده بودند، سرانجام گرد هم آورده است، که بدین ترتیب بیش از ده قرن را پوشش می‌دهد.

این مجموعه مشتمل بر مقالات همایش بزرگداشت یکصدمین سال تولد "هانری کربن" است که در سال 1382 در تهران برگزار گردیده. برخی از این مقالات عبارت‌اند از: "سیری در آرای هنری کربن/ غلامرضا اعوانی"، "مشرفیان جهان/ غلام‌‌حسین ابراهیمی دینانی"، "ارتباط تشیع، تصوف و ایران نزد هانری کربن/ شهرام پازوکی"، "کربن و اهمیت فلسفه‌ی اسلامی در جهان کنونی/ رضا داوری"، "فلسفه‌‌های ایرانی، اسلامی از نظرگاه هانری کربن/ کریم مجتهدی"، "مبانی فلسفه‌ی تطبیقی از دیدگاه هانری کربن/ کریم مجتهدی"، "مبانی فلسفه‌ی تطبیقی از دیدگاه هانری کربن/ محمد رضا ریخته‌گران"، "هانری کربن فیلسوف سیاسی/ سید جواد طباطبایی"، "حکمت گمشده‌ی مغانی/ بابک عالی‌خانی"، "معرفی دیدگاه و آثار هانری کربن در زمینه‌ی کیمیای دوره‌ی اسلامی/ رضا کوهکن"، "نقد ادبی هنری هانری کربن/ بهمن نامور مطلق" و "هانری کربن و ادبیات فارسی از حکایت حماسی تا حکایت عرفانی/ شارل هانری دوفوشه‌کور".

این پژوهش به تحلیل مفهوم «تاریخ قدسی» پرداخته که توسط هانری کربن توسعه یافته است. مسأله اصلی تحقیق این است که کربن چگونه با آشنایی با منابع معارفی اصیل شیعی، از این معارف در شکل‌دهی و تقویت مفهوم تاریخ قدسی بهره برده است. فرضیه تحقیق بر این مبنا استوار است که ریشه‌های این مفهوم را می‌توان در آموزه‌ها و اندیشه‌های امام علی (ع) جست‌وجو کرد. هدف پژوهش، بازشناسی ریشه‌های تاریخ قدسی در دیدگاه‌های امام علی (ع)، به‌ویژه در خطبه نخست نهج­البلاغه، است. این مطالعه با بهره‌گیری از روش‌ هرمنوتیک و تحلیل تطبیقی، میزان تأثیرپذیری کربن از آموزه‌های امام علی (ع) در تبیین مفهوم تاریخ قدسی را بررسی می‌کند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که امام علی (ع) در نهج­البلاغه، تاریخ را به‌عنوان عرصه‌ای زنده برای تحقق اراده الهی معرفی می‌کند و بر نظم الهی، مسئولیت انسان‌ها، و تعامل میان ساحت‌های مادی و معنوی تاریخ تأکید دارد. از سوی دیگر، کربن تاریخ روحانی را جریانی مستمر و فراتر از محدودیت‌های زمانی و مادی می‌داند و با تکیه بر مفاهیمی چون تخیل فعال و هرمنوتیک فلسفی، به تحلیل پیوندهای میان جهان مادی و معنوی می‌پردازد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که درحالی‌که امام علی (ع) دیدگاهی جامع‌تر به ارتباط میان تاریخ مادی و روحانی دارد، تمرکز کربن عمدتاً بر جنبه‌های عرفانی و فلسفی تاریخ قدسی محدود شده است. همچنین، بررسی‌ها حاکی از آن است که ریشه‌های مفهوم تاریخ قدسی به‌طور مشهودی در بیانات امام علی (ع) قابل‌ردیابی است و این آموزه‌ها تأثیر بسزایی در شکل‌گیری اندیشه‌های کربن داشته‌اند.

کتاب با مقدمه‌ای از محققین آغاز گردیده است. مطالب «جامع الأسرار»، مشتمل است بر یک مقدمه و سه اصل و هر اصل، دارای چندین قاعده می‌باشد. سید حیدر در تألیف «جامع الأسرار» از این آثار، استفاده کرده است: «إحياء علوم الدين» غزالی، «منازل السائرين» خواجه عبدالله انصاری، «شرح منازل السائرين» تلمسانی و عبدالرزاق کاشانی، «الفتوحات المكية» و «فصوص الحكم» و شروح آن و «رسائل» ابن‌ عربی، «أوصاف الأشراف و «رساله علم» خواجه نصیرالدین طوسی، «تأویلات» عبدالرزاق کاشانی، «تفصيل النشأتين و تحصيل السعادتين» راغب اصفهانی، «شرح نهج‌البلاغه» و «منهاج العارفين» ابن میثم بحرانی در شرح کلام حضرت امیر(ع)، «رساله وجود مطلق» صدرالدین ترکه و رسائل و دیگر نوشته‌های خودش. در مقدمه، به کتاب‌شناسی آثار سید حیدر آملی پرداخته شده است. به گفته مؤلف، «جامع الأسرار»، تکرار لفظی و معنایی ندارد و جامع اسرار انبیا و اولیا به‌حسب ظاهر و باطن و متصف به مقام محمدی است و هدف اصلی آن، تبیین توحید است و بهره‌بر‌داری از آن، منوط به توجه تام و صفای ذهن و خلوص اعتقاد و تسلیم کامل و یا با مدد گرفتن از عارف کامل، محقق است. از ویژگی‌های «جامع الأسرار»، تنوع در روش است؛ چنان‌که مؤلف در آن از دلایل نقلی (آیات و روایات)، دلایل عقلی و مواهب شهودی و مکاشفات خود و سایر مشایخ استفاده کرده و گاهی نیز در اثبات مسائلی چون عصمت امامان، از مباحث کلامی بهره گرفته است. «جامع الأسرار» شامل سه اصل و هر اصل آن، شامل چهار قاعده است. بزرگ‌ترین اصل آن، یعنی اصل اول، در باب توحید و اقسام آن است و چهار قاعده آن، عبارتند از: در بیان فضیلت توحید، در تعریف توحید، در تقسیم توحید و در بیان چگونگی توحید. مؤلف در اصل دوم، با تکیه بر آیات قرآنی و احادیث نبوی و روایات ولوی و سخنان مشایخ، به تحلیل حقیقت توحید پرداخته و در قاعده اول این اصل، به کلام ‌الله، در قاعده دوم به کلام انبیا، در قاعده سوم به کلام اولیاء الله و در قاعده چهارم، به گفتار مشایخ عرفان، استشهاد کرده است. گفتنی است که در قاعده دوم، به گفتار پیامبر(ص)، در قاعده سوم به کلام حضرت علی(ع) و در قاعده چهارم، به سخنان خواجه عبدالله انصاری در «منازل السائرين» اکتفا کرده است. اصل سوم، در باب توابع و لواحق اسرار شریعت‌های الهی است که همه قواعد این اصل بر سه مفهوم بنیادین عرفان شیعی بنا شده است: قاعده اول به بیان شریعت، طریقت و حقیقت اختصاص دارد. قاعده دوم در باب اسرار نبوت، رسالت و ولایت و مشتمل بر دو بحث است: تعیین خاتم اولیای مطلق؛ تعیین خاتم اولیای مقید. در قاعده سوم، علاوه بر بحث از وحی و الهام و کشف و شهود، از تفاوت علوم کسبی و علوم ارثی و کیفیت تحصیل علوم رسمی و علوم حقیقی سخن گفته و قاعده چهارم را به بیان اسلام و ایمان و ایقان، اختصاص داده است. مؤلف در موارد متعددی از این اثر، آرای دیگران را، بدون تصرف، نقل کرده و سپس به بررسی و نقد و تصحیح آنها پرداخته و در صورت لزوم، مطالب تکمیلی بر آنها افزوده است. اساسی‌ترین بحث «جامع الأسرار»، این است که شیعیان حقیقی، صوفیانند و صوفیان حقیقی، شیعیانند. در این کتاب، بی‌بهره بودن صوفیه از اسرار الهی و انحصار این اسرار به امامان معصوم(ع) رد شده است. از طرف دیگر، مؤلف نفی فضائل عرفانی را از امامان توسط صوفیه نپذیرفته و آن را از جهل صوفیه دانسته است و نیز بیان کرده که تنها فرقه حقه صوفیه، فرقه‌ای است که از اسرار الهی بهره‌مند است و به امامان معصوم(ع) ایمان ظاهری و باطنی دارد. به عقیده وی، امامان منبع علوم و معدن اسرارند و صوفیه نیز سر ولایت را از امامان دریافت کرده‌اند و تنها فرقه حقه شیعه، شیعه دوازده‌امامی است. سید حیدر در بحث تعیین خاتم ولایت، برخی از آموزه‌های اصلی ابن‌ عربی و شارحان او، به‌ویژ قیصری را دگرگون ساخته و برخلاف ابن ‌عربی و برخی مریدانش - ‌که حضرت عیسی(ع) را خاتم اولیای مطلق و ابن ‌عربی را خاتم اولیای مقید معرفی می‌کنند - خاتم اولیای مطلق را حضرت علی(ع) و خاتم اولیای مقید را حضرت مهدی(عج) معرفی کرده و سبب اشتباه ابن‌ عربی و قیصری را در این مسئله، پیروی آنان از مذاهب تسنن و تعصب داشتن به آن دانسته است. به نظر کوربن، با این تغییر یا اصلاح، آموزه‌های ابن ‌عربی تا به امروز، در حکمت شیعی ادغام شده است. برخی از ابتکارات سید حیدر در «جامع الأسرار» اینهاست: ارجاع حضرات خمس به حضرات ثلاث؛ ارائه وحدت وجود در قالب توحید وجودی؛ طرح مسائل عرفانی در فضا و چارچوبی کاملا شیعی و به عبارتی تأکید بر ارائه وجه عرفانی شیعه. وی در «جامع الأسرار» بر تثلیث عالم (اعم از تثلیث، فردیت تثلیثی اعتباری، فردیت تثلیثی خارجی) تأکید کرده و سعی در ارائه تثلیثی مطالب عرفانی داشته است. بر این اساس، حضرات خمس را به حضرات سه‌گانه ارجاع داده و اصل سوم را بر مبنای سه مفهوم بنیادین عرفانی شیعی مطرح کرده و ضمن پذیرش تثلیث محمدی (عطر، نماز و زن) و تثلیث الهی (علم، اراده و امر)، تثلیث عیسوی (پدر، پسر، روح‌القدس) را رد کرده است. در «جامع الأسرار» شریعت و طریقت و حقیقت، به‌عنوان حقیقت واحدی که دارای اعتبارات گوناگونند، معرفی می‌شود. همچنین مؤلف، الحاد اسماعیلیه را در نفهمیدن چگونگی برتری ولایت بر نبوت و الحاد نصیریه (فرقه‌ای ‌از غالیان در نواحی شام) را در نفهمیدن حقیقت ولایت و خواص آن بیان می‌کند سید حیدر از آرای فلاسفه در باب قاعده الواحد (نفی صدور کثیر از واحد) و نفی علم حق به جزئیات و آرای معتزله و اشاعره در باب وجود و ذات حق و عینیت یا زیادت صفات حق انتقاد کرده و معتقد است که با تحصیل علوم رسمی و کسبی (علم کلام و فلسفه) نه‌تنها معرفت ‌الله حاصل نمی‌شود، بلکه شکوک و شبهه‌های انسان افزایش می‌یابد.