آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

---

---

‫اثر حاضر به بررسي ماهيت ايمان و رابطه آن با عمل، معرفت و اختيار، از ديدگاه دو فيلسوف متألّه جهان اسلام و مسيحيت و بيان اشتراك و تفاوت ديدگاه آنان پرداخته است. بحث رابطه ايمان و عمل كه همواره بين متكلمان و فيلسوفان متأله مورد نزاع بوده، ريشه در درك ماهيت ايمان دارد؛ به اين معنا كه آيا ماهيت ايمان يك امر معرفتي است و يا همان عمل مؤمنان در چارچوب انجام مناسك مذهبي است؟ ملاصدرا و آكويناس به معرفتي بودن حقيقت ايمان معتقدند؛ با اين تفاوت كه به عقيده صدرا معرفتي بودن ايمان مبتني بر استدلال و برهان است؛ ولي معرفت مورد نظر آكويناس، بنا به توضيح ناقص نويسنده، بين علم و رأي قرار دارد و حاصل مدارك و شواهد ناكافي است. اما در خصوص رابطه ايمان با عمل، ملاصدرا عقيده دارد كه بين ايمان و عمل رابطه ماهوي برقرار نيست؛ يعني عمل جزء ذاتي ايمان نيست؛ ولي بيگانه از هم نيستند و رابطه وثيقي با هم دارند. او عمل را تجلي بيروني ايمان مي‌داند و براي اثبات ادعاي خويش، مفهوم لغوي ايمان را تحليل کرده و با استناد به آياتي از قرآن كريم و روايات معصومان? چنين استدلال مي‌كند كه اگر عمل در ماهيت ايمان دخالت داشت، نبايد عمل صالح بر ايمان عطف مي‌شد و اين عطف، دليل بر تمايز آنهاست. آكويناس نيز معتقد به عدم دخالت عمل در ايمان است؛ به اين معنا كه ايمان، تنها اعتقاد به مجموعه گزاره‌هاي وحياني است كه در كتاب مقدس منعكس شده است و عمل هيچ دخالتي در ماهيت آن ندارد. اما در باره رابطه ايمان و اختيار، هر دو فيلسوف معتقد به اختياري بودن ايمان هستند. ملاصدرا براي اثبات اين ادعاي خود نيز به آياتي از قرآن استدلال مي‌كند كه انسان را به ايمان آوردن فرا مي‌خواند؛ زيرا در غير اين صورت، دعوت به چيزي كه خارج از اختيار انسان است، از ناحيه حكيم مطلق عقلا قبيح است. در فرايند اين تحقيق، نگارنده از ارائه نظر حكما و فلاسفه اسلامي و متكلمان غربي براي توضيح بيشتر مطالب غافل نبوده و ديدگاه بسياري از آنان را نيز نقد و بررسي کرده است.

‫يکي از ويژگي‌هاي تفسير صدرالمتألهين اين است که وي به طور گسترده، به طرح مباني و قواعد فلسفي خود، به ويژه حکمت متعاليه مبادرت ورزيده است. نگارنده در اين پژوهش تأثيرات حکمت متعاليه بر تفسير قرآن را در دو بخش و فصول متعدد بررسي کرده است. او در آغاز به شرح زندگاني، شخصيت علمي، و آثار و معرفي ويژگي‌هاي روش فلسفي اين حکيم متأله در حکمت متعاليه پرداخته است و پس از آن، نگاهي اجمالي به مکاتب تفسيري و موضوع تأويل و تفاوت آن با تفسير داشته است. در ادامه به ذکر منابع و شرح ويژگي‌هاي مکتب تفسيري ملاصدرا پرداخته و استفاده از احاديث، استفاده از مباني عقلي و فلسفي و در نهايت تأويل بسياري از آيات قرآن را از ويژگي‌هاي مهم تفسير وي ذکر کرده است. نويسنده همچنين نظرات ملاصدرا را در باره وحي کتابي، وحي کلامي، حقيقت قرآن، ظاهر و باطن قرآن، اعجاز قرآن، جامعيت قرآن، تحريف‌ناپذيري قرآن و زبان قرآن بيان نموده است. او سپس تأثير ديدگاه‌هاي فلسفي وي بر تفسير را در سه محورِ هستي‌شناسي، خداشناسي و معادشناسي عرضه داشته است. عمده مباني و مسائل مهم فلسفي که بر تفسير وي تأثيرگذار بوده است، عبارت‌اند از: اصالت وجود، حرکت جوهري و وحدت تشکيکي وجود. هدف صدرا از طرح مباحث عقلي، گاهي تفسير و حل غوامض و مشکلاتي است که در برخي از آيات وجود داشته و مفسران از حل آنها عاجز مانده‌اند؛ مانند معاد جسماني و علم باري تعالي. نگارنده حضورمباحث فلسفي در تفسير صدرالمتألهين را بسيار گسترده توصيف کرده و معتقد است که به کارگيري مباحث عقلي و فلسفي در تفسير وي، به حدي است که نيمي از آن را در برگرفته است. او با بهره‌مندي از قواعد عقلي، تا آنجا که به تفسير به رأي نينجامد، سعي در ايجاد وفاق بين آنها و آيات قرآن دارد. همچنين در ردّ نظريات ساير مفسران، به مباني حکمت متعاليه تمسک مي‌کند. از سوي ديگر، او براي نشان دادن صحت مباني فلسفي خود، به برخي ازآيات استناد مي‌جويد. صدرا معتقد است: تأويلات عرفاني و فلسفي، مُبطل معاني و مفاهيمي است که از ظاهر آيه استفاده مي‌شود؛ به شرط آنکه اين تأويلات، نه تنها مخالف با کتاب وسنت نباشد، بلکه موافق با آنها باشد.

---

---

---

---

---

‫عقل يکي از مهم‌ترين ابزارهاي انسان براي کسب معرفت است. پژوهش حاضر با روش تحليل محتوا به بررسي ديدگاه معصومين‌( درباره عقل پرداخته و قلمرو تحقيق را به کتاب "عقل و جهل" اصول کافي و شرحي که ملاصدرا بر آن نگاشته، محدود کرده است. فرضيه تحقيق آن است که عقل از نگاه پيشوايان ديني، زمينه‌ساز دريافت رستگاري از جانب خدا بوده و سبب نزديکي انسان به خدا مي‌گردد. عقل در اخلاق به‌معناي بخشي از نفس انسان، در کلام به‌معناي مشهورات، و در فلسفه گاهي به‌معناي قوه‌اي از نفس، و گاهي به‌معناي جوهر مجردي است که در وجود و تأثير، مفارق از ماده است. از نظر ملاصدرا، عقل با همه تباين و تشکيکي که دارد، همه اقسام آن در غيرجسماني بودن، مشترک است. عقل، نخستين و کامل‌ترين آفريده الهي، و اشرف ممکنات است. بر اساس روايات، عقل موجودي است که حقيقت آن عين حقيقت روح اعظم است، و همانند روح، درک تفصيلي آن براي ما امکان ندارد. درباره ارزش و جايگاه عقل، روايات اصول کافي عقل را آفريده شده از نور خداوند، و ثروت نافع دانسته، و حتي به‌عنوان معيار و ميزان ارزش عمل انسان معرفي شده است. البته عقل به‌طور مطلق کارساز نيست، بلکه عقل ياري شده به نور الهي، وسيله هدايت است. در مجموع، جايگاه عقل از نظر روايات، بسيار بلند است و حجت دروني است که در روند شناخت قوانين و وظايف ديني، زيربناي تمام حجت‌هاي معتبر ديگر مي‌باشد. برخي از روايات، همه فضايل و کمالات انساني را ويژگي‌ها و نشانه‌هاي عقل دانسته، که البته ملاصدرا منظور از آن را عقل اول مي‌داند که ميان او و خدا واسطه‌اي نيست. تأمل در روايات نشان مي‌دهد که عقل انسان، قوه‌اي است که خير و شر را درک مي‌کند و آن‌ها را از يکديگر جدا مي‌سازد. و همين قوه است که انسان‌ها را به گزينش خير، و اجتناب از شر فرامي‌خواند.