آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

آیه 33 سوره احزاب (آیه تطهیر)، موضوع پایان نامه کارشناسى ارشد نگارنده بوده و در این گفتار، خلاصه اى از آن رساله را ارائه مى کند. بخش اوّل به بررسى آیه تطهیر، از حیث : اهمّیّت، مفردات و معناى اهل بیت در نظر دانشمندان شیعه و سنّى مى پردازد و به مناسبت، نگاهى به شخصیّتِ عکرمه مى افکند. امّا بخش دوم و اصلى این رساله، پیگیرى آیه تطهیر در شعر شاعران عرب است که به دلیل جایگاه رفیع شعر و شاعران، سخن آنان مورد استناد بوده و است. نویسنده آیه تطهیر را در شعر عربى، از قرن دوم تا سیزدهم هجرى قمرى به ترتیب زمان، پى مى گیرد و در این مقاله، نمونه هایى از آن را مى آورد؛ ازجمله: عبدى کوفى، سید حمیرى، ذکوان، ابونواس، دیک الجنّ، دعبل، وامق مسیحى، ابن دُرَید، صنوبرى، ابوفِراس، ابوعلى ضریر خوارزمى، خطیب حصکفى، ابن عودى نیلى، ابن طلحه شافعى، ابن ابى الحدید.

پژوهش حاضر با عنوان «بیت‌المعمور و لوح‌محفوظ» به بررسی بیت‌المعمور و جایگاه آن و همچنین لوح محفوظ و کیفیت آن از دیدگاه مفسران شیعه و سنی می‌پردازد.در این روش، محقق آراء و دیدگاه‌ها و همچنین روایات در مورد موضوع تحقیق و موضوعات وابسته را گردآوری نموده و با توجه به آیات قرآن و تفاسیر مختلف شیعی و سنی، برترین و موثق‌ترین آراء در مورد بیت‌المعمور و لوح‌محفوظ را گزینش کرده است.برای دستیابی به نتیجه‌ای جامع‌تر موضوعات مرتبط با پژوهش نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد که از آن جمله می‌توان به بحث نزول قرآن، مسئله‌ی قضا و قدر الهی، «ام الکتاب» و «کتاب مکنون» و لوح محو و اثبات اشاره کرد.

تلاش های قرآن پژوهان نشان می دهد که آیات هر سوره در مسیر غرض اصلی سوره حرکت می کند و نظم ویژه ای بر ساختار سوره حاکم است. نظریه تکامل یافته اصل تناسب، «پیوند معنایی آیات» در هر سوره است که مفسران از سبک های متعددی برای نمایش آن استفاده کرده اند که سبک نمودار درختی نسبت به سایر سبک ها برتری دارد. در این مقاله ضمن ارائه گزارشی از «پیوند معنایی آیات» در هر سوره، فواید آن و معرفی سبک نمودار درختی که پوشش دهنده سایر سبک ها است، این سبک بر سوره تحریم اعمال شده است تا نمونه عینی و مصداقی قابل تطبیق برای این سبک باشد. با اعمال سبک نمودار درختی بر سوره تحریم نمایان می شود که آیات سوره نظم یکپارچه ای دارند و بر مدار محوری مشخص چیده شده اند. محور سوره آن است که همسران رسول خدا 6 باید رفتاری مناسب، به دور از خود خواهی و حسادت داشته باشند تا دست آوزی برای سودجویی دشمنان پیامبر 6 (منافقان و کفار) قرار نگیرد و نمونه و الگویی برای تمام مردم در همه اعصار باشد

از آنجا که پیشرفت‌های مردمی و جمعی بشر در سایه اجتماعات، حاصل می‌شود لذا مکاتب فکری انسانی و نیز شرایع آسمانی خصوصا اسلام بر این مهم پای فشرده‌‌اند. در گام اول، هر انسانی باید جامعه‌پذیر باشد یعنی بتواند خود را با جامعه وفق داده و قوانین و ملزومات جامعه خود را بپذیرد. لذا این پژوهش با هدف بررسی عوامل و موانع جامعه‌پذیری و نیز راه‌کارهای مقابله با موانعِ این امر مهم با تکیه بر قرآن و جامعه‌شناسی سامان گرفته است.در اهمیت و کارکرد جامعه‌پذیری باید گفت که در سایه این فرآیند، شخصیت افراد شکل گرفته و کمال می‌یابد، و هدف اسلام نیز رساندن آنان به کمال است. علاوه بر آن، فرد با شیوه‌های پذیرفته شده زندگی اجتماعی آشنایی پیدا می‌کند و می‌آموزد که نیازهای خویش را به شیوه‌های قابل قبول جامعه برآورد، و مهارت‌هایی را که برای زندگی در جامعه ضروری است، کسب می‌کند، و با دیگران نیز به‌گونه موثری ارتباط برقرار می‌کند.این فرآیند مهم توسط نهادها و عواملی مانند: خانواده، آموزش و پرورش، همسالان، محیط، فرهنگ، دین و رسانه‌های جمعی به وقوع می‌پیوندد، که البته هرکدام از آن‌ها آسیب‌هایی نیز دارد. علاوه بر این نهادها، عواملی چون: ایمان و عمل شایسته، مهربانی، تواضع، تعاون، صداقت، وفای به عهد، گذشت، سخاوت و مشورت در تحقق این امر موثر هستند. پس از این‌که امر جامعه‌پذیری محقق شد، می‌توان در جامعه آثاری چون: محبت، آرامش، اتحاد، عدالت، مدارا، احترام،استفاده از تجربیات دیگرانو پیشرفت را مشاهده نمود. اما مسیر رسیدن به این پیشرفت همیشه هموار نبوده، بلکه با موانع مختلفی پوشیده شده است، موانعی که در دو بخش فردی_اخلاقی و فرهنگی_ اجتماعی قابل مشاهده است. عواملی مانند: کم‌رویی، پرخاشگری، خودبینی، سخن‌چینی، سوءظن، تکبر، حسد، کینه و نفاق جزء موانع فردی، اخلاقی است و عواملی چون: اختلاف و تفرقه، تجاوزگری و فرهنگ منحط جزء موانع فرهنگی، ‌اجتماعی می‌باشد. از طرف دیگر، عواملی چون: اصلاح میان مردم، نظارت اجتماعی امر به معروف و نهی از منکر، پرورش آگاهی و بصیرت اخلاقی، تکریم شخصیت، ایجاد روحیه‌ی قانون‌پذیری و درمان هر کدام از موانع اخلاقی، خنثی‌کننده و راه-کار این موانع می‌باشند.

قرآن کریم طی 23 سال به‌‌صورت تدریجی بر رسول اکرمk نازل گردید. به گواهی تاریخ آن حضرت از همان ابتدا بر گردآوری و نگارش قرآن کریم اهتمام داشت. مدت‌‌ها پس از وفات آن حضرت دربارۀ فرآیند گردآوری قرآن کریم میان دانشمندان مسلمان اختلاف افتاد و تا به امروز نیز این مسئله محل بحث و گفتگو است. عالمان، جمع‌آوری قرآن را به دو گونه تفسیر می‌کنند: جمع در زمان رسول خداk، و پس از رحلت آن حضرت. خاورشناسان نیز از اوایل قرن 19میلادی به پژوهش حول قرآن کریم روی آورده، نظرات مختلفی در این زمینه مطرح کردند. اولین خاورشناسی که به‌طور مفصل به این موضوع پرداخت، نولدکه، قرآن‌‌پژوه آلمانی در کتاب «تاریخ قرآن» است، و در پی او دیگر مستشرقان و دانشمندان مسلمان نیز دست به پژوهش‌های متعدد‌‌ در این زمینه زدند. پرسش اصلی پژوهش حاضر آن است که دیدگاه‌های مستشرقان حول مسئله جمع‌آوری قرآن در چند دسته قابل طبقه‌‌بندی و گونه‌‌شناسی است، و چه نقدهایی بر نظریه‌های آنها وارد است. به‌‌صورت مختصر با به‌کارگیری روش توصیفی ـ انتقادی این نتیجه حاصل شد که پنج گونه نظریه در موضوع جمع‌آوری قرآن میان مستشرقان متداول است و هرکدام، کم‌وبیش، اشکال‌های متعددی ازقبیل ایصال به مطلوب، نبود تتبع کافی در منابع اسلامی، برداشت مقطعی از منبع، نگاه تاریخی غلط، و غیره دارند.

یکی از آیات مهم قرآن که ناظر بر تعامل مسلمانان با این کتاب شریف است، و در آن شکایت پیامبر(ص) از مهجوریت قرآن بدون تصریح به زمان آن مطرح شده، آیه سی‌اُم سوره مبارکه فرقان است. مفسران و مترجمان قرآن در باره این آیه عموماً سخن از بی‌توجهی به قرآن، متروک گذاشتن و وانهادن آن، و عمل نکردن به فرامین آن گفته‌اند و گاه «مَهْجُوراً» را به معنای سخن‌های ناروا و زشت دانسته‌اند که به قرآن نسبت داده ‌می‌شد. پژوهش حاضر با توجه به واژه‌های همنشین از قبیل «ذالک»، «قوم»، و «اِتّخَذَ» در صدد بیان این مطلب است که هدف آیه اساسا وانهادنِ قرآن نیست، بلکه گرفتن قرآن است، اما به‌شکل دورشده. در آیه 30 فرقان، متعلَقِ «مَهْجُوراً» بیان نشده، اما با توجه به سیاق آیه و مصداقِ «ظالم»، و با توجه به احادیث مربوط به همراهی قرآن و مبیّنان آن، و نیز حدیث ثقلین معلوم می‌شود که قرآن را از مبیِن و قرین خود، یعنی شخص پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) دور و مهجور ساخته‌اند. نیز زمانِ آیه، روز رستاخیز نیست، و مراد از «قوم» در آیه نیز، همه مسلمانان تا قیامت نیست، بلکه قوم رسول‌خدا است که قرآن را خودبسنده و کافی پنداشتند.

در کتب علوم قرآنی مبحثی با عنوان مبهمات قرآن مطرح شده‌است. پژوهشگران در معرفی این دانش از الفاظی استفاده کرده‌اند که ناخواسته، قرآن و الفاظ آن را مبهم و گنگ می‌نمایاند. در این پژوهش پس از بررسی معنای واژه «مبهم» در علم لغت، زبانشناسی، نحو عربی و مقایسه آنها با معنای «مبهم» در علوم قرآنی، مشخص‌شد که معنای «مبهم» در علوم‌ قرآنی در بخشی از موارد با تعریف ‌آن در اصطلاح نحو منطبق می‌شود. جریان شناسی تعریف عالمان از «مبهم» در علوم قرآنی نشان می‌دهد که در این دانش از «اسامی غیر مصرح در قرآن» بحث شده ‌است. همچنین «تفسیرمبهمات القرآن» به معنای تفسیر الفاظ مبهم قرآن نیست بلکه به نام‌های غیر مذکور در قرآن «مبهمات» و ذکر آنها «تفسیر مبهمات القرآن» اطلاق شده ‌است و پرداختن به «مبهمات القرآن» تضادی با تبیان و روشنگر بودن قرآن ندارد و ابهام در این دانش به معنی گنگ ‌بودن الفاظ قرآن نیست. لذا پیشنهاد می‌شود که در زبان فارسی به جای استفاده از عبارت «مبهمات» از نام «اسامی غیر مصرح در قرآن» استفاده شود تا از بروز اشتباه در فهم مقصود این دانش و خلط میان تعاریف لغوی، صرفی، زبانشناسی واژه «مبهم» و تعریف آن در علوم قر‌آنی، چنانکه در برخی از کتب متأخر به چشم می‌خورد جلوگیری شود.

موضوع مالکیت و حکمرانی در قرآن برای خداوند و انسان به ‌کار رفته و ممکن است این تصور پدید آید که «مالکیت الهی و انسانی از قدرت و تسلط یکسانی برخوردار هستند». این مهم، موجب شد تا مقاله حاضر به ‌روش توصیفی ـ تحلیلی به‌ معناشناسی واژه «مُلک» بر اساس روابط همنشینی در آیات قرآن کریم بپردازد. بررسی تمام آیات مُلک الهی و مُلک انسانی (48 مورد) نشانگر امور ذیل است: الف) مُلک الهی در نقش مبتدای مؤخر بیشتر با ریشه‌های «س/ ‌ب/ ‌ح»، (ح/ ‌م/ ‌د)، (ب/‌ر/ک)، (خ/ ‌ل/ ‌ق) و... و در نقش مبتدا با موضوع‌ای قیامت، برپایی حکومت‌الهی در آن و إعطای جزای مؤمنان و کافران با ریشه‌های (ب/ ‌غ/ ‌ت)، (ع/ ‌ق/ ‌م) و... روابط همنشینی دارد، ب) مُلک انسانی در غالب موارد با نقش مفعول‌به با ریشه‌های (أ/ ت‌/ ی)، (ش/ ‌ی/ أ)، (ن/ ‌ز/ ع)، (ش/ د/ د) و (ص/ ‌ف/ ‌و) همنشین است، ج) خداوند مالک حقیقی جهان است و مُلک را به هر کسی که بخواهد، می‌دهد و از هر کسی که بخواهد، می‌گیرد و إیتاء مُلک به هر دو انسان مؤمن یا کافر بستگی به مشیت الهی دارد، د) تمام آیات مُلک الهی به بیان ویژگی‌های یک مالک مطلق از جمله دارا بودن قدرت بی‌نهایت، آفرینش موجودات، ربوبیت الهی، فرمان پذیری مطلق موجودات، اجرای شفاعت، عدالت و برپایی روز جزا در جهانی دیگر می‌پردازد؛ اما در آیات مُلک انسانی به این موضوع که فرمانروای زمینی چه ویژگی‌ها و اختیاراتی دارد، اشاره‌ای نمی‌کند بلکه مهم ترین موضوع، دادن و پس گرفتن قدرت فرمانروایی از انسان، انتخاب فرمانروا براساس شایستگی ها (انسان مومن) و تفویض اختیاراتی همچون علم، قدرت و حکمت می‌باشد. بنابراین مهمترین مساله در آیات ملک انسانی این است که ملک انسانی نیز در طول ملک الهی قرار دارد و فرمانروایی انسان و تفویض اختیار فرمانروایی به انسان، جزئی از مدیریت جهان توسط خداوند است.

قرآن به‌‌عنوان مهمترین منبع دینی مسلمانان همواره کانون توجه بوده و از دیرباز تاکنون برای فهم آن توسط دانشمندان مسلمان و غیرمسلمان تلاش‌‌های بسیاری انجام شده ‌‌است. از نکات مهم در خصوص قرآن، نزول تدریجی آن در طول 23 سال رسالت پیامبرa باتوجه‌به مقتضیات زمان و مکان نزول آن است که همین مسئله بر چگونگی فهم آن می‌‌افزاید. یکی از مباحث مهمی که از دوران صحابه تا به امروز در مجامع قرآن‌‌پژوه‌ مطرح ‌بوده، موضوع مکی و مدنی‌بودن آیات و سوره‌‌های قرآن است که در نحوه تحلیل و تفسیر آیات اثر دارد. روش پردازش مطالب در پژوهش حاضر به‌صورت توصیفی- تحلیلی است و پس از مطرح‌کردن دیدگاه دانشمندان مسلمان درخصوص مکی و مدنی‌بودن آیات و سور قرآن، بررسی و نقد نظرات خاورشناسان قرآن‌پژوه خواهد آمد و سپس گونه‌شناسی نظرات ایشان ارائه می‌شود. طبق دستاوردهای این پژوهش مجموعه نظرات پیرامون مکی و مدنی‌بودن آیات و سوره‌های قرآن کریم در پنج دسته گونه‌‌شناسی جای می‌گیرد: دیدگاه دوگانه گلدتسیهر؛ دیدگاه سه‌گانه لامنس و نویورث، دیدگاه چهاربخشی گوستاو وایل و نولدکه و رود ویل و بلاشر؛ دیدگاه شش‌بخشی ویلیام مولر، و دسته‌بندی محتوایی ریچارد بل و هرشفیلد. قابل‌توجه آنکه علی‌رغم تفاوت‌های بسیار در دسته‌بندی آیات بخش مکی، از یک بخش تا پنج بخش، خاورشناسان در یگانگی آیات و سوره‌های مدنی اختلافی نداشتند و همگی ایشان بخش مدنی را صرفاً یک گروه در نظر گرفته‌اند.