آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

این رساله به تبیین ارتباط قرآنی دو موضوع اساسی در دین اسلام پرداخته، زیرامفاهیم دینی می توانند با هم ارتباط داشته باشند، یا بر روی یکدیگر تأثیر داشته، یا برخی مقدّمه یا مکمّل برخی دیگر باشند. در این رساله فرضیه ارتباط و تأثیر متقابل دو موضوع “تفکّر” و “ثبات قدم” اولا از دیدگاه قرآن وروایات اهل بیت(ع) و سپس از دیدگاه روانشناسی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در هر دو دیدگاه قرآن وروانشناسی شخص از تفکّر آغاز نموده وپس از طی کردن چهار مرحله به ثبات قدم خواهد رسید. از نظر قرآن، اوّلین گام از این سیر نقش تفکّر به عنوان آغازگر مسیر در تولید علم می باشد. شخص با تفکّر پیرامون مسائل مختلف وبا پرسشگری و کشف ارتباط ها تولید علم می کند. گام دوم نقش علم در افزایش ایمان می باشد. وقتی انسان علم به چیزی پیدا می کند، آرامش وسکینه ای در قلب او ایجاد می شودکه ایمان را به ارمغان می آورد. در اینجا با ادامه پروسه تفکّر + تولید علم + افزایش ایمان، مرحله اوّل ثبات قدم که همانا ثبات قدم در ایمان و اعتقادات است خود را آشکار می کند. در گام سوّم شخص باید بر اساس علم اجمالی وایمان ضعیف خود عمل کند. عملی که صالح و همراه با تقوا باشد. در گام چهارم باید عمل، استمرارپیدا کند وچرخه “تفکّر + علم + ایمان+ عمل” بارها وبارها تکرار شود. ثمره چنین عملی ایجاد معرفت و شناخت در روح انسان است، و همین معرفت سبب ایجاد ثبات قدم می گردد. تفاوت دیدگاه قرآنی با دیدگاه روانشناسی در واسطه های میانی این پروسه است. رسیدن به ثبات قدم از طریق تفکّر در دیدگاه روانشناسی با نظام انگیزشی همراه است که ابتدا تفکّر در موضوعات مختلف سبب برانگیختن احساسات شخص می گردد. درمرحله دوّم برانگیختن احساسات موجبات طرح و برنامه ریزی وعمل را فراهم می کند و سپس در مرحله سوّم این عمل باید تکرار شود تا در ضمیر خود آگاه وناخود آگاه وی ثابت گردد. در مرحله نهایی نیز عملِ تثبیت شده وارد حافظه بلند مدت انسان می گردد و دوام وثبات موجود در حافظه بلند مدت وحافظه عملی، ثبات قدم را به همراه می آورد. لذا با بررسی منابع وتحقیقات صورت گرفته حول فرضیه فوق، رسیدن به ثبات قدم از طریق تفکّر در هر دو حوزه قابل وصول می باشد.

به نظر می‌رسد در طول تاریخ تفسیر قرآن کریم، اسلوب غالب بر تفسیر، تفسیر ترتیبی بوده است و مفسران تا قرن چهاردهم اقبال کمتری به تفسیر موضوعی داشته‌اند، این در حالی است که تفسیر موضوعی ممکن است از نظر اصطلاحی، اصطلاحی جدید باشد، ولی اصل و ریشه آن از زمان نزول قرآن و همراه تفسیر ترتیبی وجود داشته است. این مطلب از روایات پیامبر و معصومین که منشاء علم تفسیر هستند و بیانات ایشان به عنوان مرجعیت علمی و محک داوری مورد توجه است، قابل اثبات است از سویی عنایت اهل بیت به تفسیر موضوعی می‌تواند دلیلی قاطع بر صحت و اعتبار این سبک تفسیری باشد. در ا ین نوشتار که با روش توصیفی-تحلیلی و بر مبنای احادیث اهل‌بیت(ع) و بررسی سیر تاریخی تفسیر ومنابع موجود صورت گرفته این نتیجه حاصل شد که تفسیر موضوعی در عصر اهل بیت (ع) در دو عرصه ظهورو نمود داشته است که یکی از دو عرصه نمود مربوط به بهره گیری گسترده اهل بیت از این روش و بیان معارف و اصول عقاید و احکام توسط معصومین(ع) به شیوه‌‌ی موضوعی است و عرصه دیگر نمود مربوط به آثاری است که توسط شاگردان و اصحاب معصومین(ع) به منظور بیان و تفسیر آیات به شیوه‌ی موضوعی در عصر اهل بیت(ع) و یا نزدیک به عصر ایشان تالیف شده است.

در عصر جدید، پژوهش‌های تطبیقی بین مذهبی عمدتاً در حوزه شیعی با هدف بررسی دیدگاه‌های فریقین و نقد و ارزیابی آن‌ها در حال انجام است. در همین راستا، این نوشتار به بررسی آیه بیست و یکم سوره کهف که دیدگاه‌های مفسران فریقین و همچنین روایات تفسیری اهل بیت، صحابه و تابعان دربارۀ آن متفاوت بوده، پرداخته است. بدین‌صورت که نظرات مفسران صحابه و تابعان از یک‌سو و روایات اهل بیت از دیگرسو گزارش شده و سپس با تطبیق نظرات مفسران شیعه و اهل سنت، آرای آنان ارزیابی گردیده است. از رهگذر این بررسی تطبیقی، حاصل شد که پیشنهاد ساخت مسجد بر اصحاب کهف، از سوی بدعت‌گذاران و مشرکان نبوده، بلکه از طرف موحدان بوده است. از دلایلی که برای تأیید این نظریه از آن بهره گرفته شد، می‌توان به سیاق آیه، سیاق و محور اصلی سوره و آیات دیگر مشتمل بر «بنا»، و نیز سکوت قرآن در برابر این پیشنهاد اشاره کرد. از سوی دیگر به شبهاتی که از سوی اهل سنت به این نظریه وارد شده، پاسخ داده شده است.

یکی از فضایل مشهور حضرت علی j حدیث سدّ الابواب است که پیامبر (ص) دستور فرمود همه درها به‌ سوی مسجد ایشان بسته شود، غیر از بابِ خانه علی j. در برخی نقل‌های این حدیث، به علتِ این امر هم تصریح شده که «لزوم تطهیر مسجد از آلودگی‌ها» است، و نشان می‌دهد که حضرت علی j از هر گونه آلودگیِ باطنی مبرّا است. در مقابل این فضیلت، روایتی در کتب اهل‌ سنت ذکر شده که پیامبر اجازه داده‌اند ابوبکر نیز خوخه (دریچه/پنجره)‌ای به سوی مسجد داشته ‌باشد. عالمان عامه از این روایت، اشاره به خلافت و جانشینیِ ابوبکر را برداشت کرده‌اند. مقاله حاضر پس از نقل آرای اهل‌ سنت در هر دو روایت، صرف نظر از اشکال‌های سندی و متنیِ روایت خوخه، تناقض‌ها و دوگانگی‌ها را در برداشت روشن کرده، و به دنبال کسب پاسخ این پرسش از عالمان اهل‌ سنت است که: «چرا حدیث سدّ الابواب که عالمان شیعه و اهل‌ سنت آن را صحیح بلکه متواتر شمرده‌اند، چنین اشاره‌ای به خلافت امام‌ علی j ندارد؟». روش گردآوری مطالب در این مقاله کتاب‌خانه‌ای، و پردازش آنها توصیفی‌تحلیلی است.

«حدیث» در کنار قرآن، یکی از منابع کسب شریعت الهی و دستورات زندگی است، ولی هر سخنی را نمی­توان حدیث نامید و باید صدور آن از معصوم (ع) احراز شود. یکی از راه­های احراز، سلامت محدث و راوی از کذب و سهو و مانند آن است و این مهم را علم رجال به عهده دارد. همان­گونه که اهمیت حدیث، پایان­پذیر نیست، تحقیق در حوزه محدثان و رجال نیز پیوسته ادامه خواهد داشت. اما هر پژوهشی حول این محور، برای تصاحب عنوان «علمی»، و برای دوری از موازی کاری و تکرار، و برای اثبات مفید بودن و نو بودن خود، نیاز به پیشینه دارد تا بتواند علم را گامی به پیش ببرد. نوشتار حاضر این مهم را لباس عمل پوشانده و با معرفی 205 کتاب، که 78 کتاب آن به زبان فارسی، و 127 کتاب به زبان عربی است ، راه را بر پژوهش­گران در حوزه مطالعات حدیثی با محوریت محدثان و رجال، هموار ساخته است.

حدیث، بعد از قرآن کریم تنها منبع و مرجع عالمان دین برای یافتن یا پالایش گزاره­های دین و شرع است، و در حجیت و اعتبار آن دلائل قرآنی و عقلیِ فراوان در جای خود موجود می­باشد. از این­رو هم­چنان موضوع تحقیق و پژوهش هست و خواهد بود. از سوی دیگر برای انجام هر پژوهش، اولین قدم اطلاع از پیشینه تحقیق است تا اولاً پژوهش­گر بداند که قبل از او چه گام­هائی برداشته شده، و ثانیاً با استفاده از آنها، قدم جدیدی بردارد و قافله علم را گامی پیش ببرد. بدون توجه به پیشینه، هر تحقیقی ناقص خواهد بود. مقاله حاضر با توجه به این مهم، تلاش کرده تا با معرفی 108کتاب، موجبات آشنایی محققان با منابع تاریخ حدیث، و پرهیز از انجام تحقیق­های تکراری، و غنی­تر شدن نگارش­های آینده را فراهم آورد. ترتیب این کتا­ب­ها به­صورت الفبایی می­باشد و مشتمل بر موضوعاتی چون: تاریخ حدیث، تدوین حدیث، و مانند آن است. در این نگارش سعی شده منابع چاپی موجود تا آخر سال 1393 هجری معرفی شود. هم­چنین زبان غالب منابع فارسی است، اما برخی از منابع عربی هم معرفی شده است.

صلح از موضوعات مطرح در جوامع انسانی به ویژه عصر حاضر‌‌‌‌ می‌باشد. اصول برقراری صلح در ابعاد مختلف همواره مورد توجه پژوهشگران حوزه جامعه‌‌‌‌‌شناسی بوده و سازمان‌‌‌‌های مختلف جهانی به ارائه این مبانی پرداخته اند. این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی به بررسی مهم‌‌‌‌‌‌ترین مبانی و روش‌‌‌‌های ایجاد صلح فرهنگی در نهج‌البلاغه پرداخته و‌‌‌‌ می‌تواند الگوی مناسبی برای فعالان این حوزه باشد. بر اساس یافته‌‌‌‌های پژوهش حاضر امیر المومنین (ع) چهار مبنا و اصل عملی ارائه فرموده و بر اساس هر مبنا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌،‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ روش‌‌‌‌‌‌‌هایی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ توصیه نموده است. مبنای اول «اصل عقلانیت» است و روش‌‌‌‌های مبتنی بر آن: انتقادپذیری؛ مشورت؛ مقابله با تعصب؛ و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ مقابله با نادانی. دومین مبنا «اصل کرامت انسانی» است که روش‌‌‌‌های عدم استبداد و زورگویی؛ عدم شتاب در هنگام خشم؛ موعظه ورفع موانع پندپذیری؛ توجه دادن به حسن عاقبت؛ نکوهش قتل نفس؛ مدارا کردن همراه با قاطعیت؛ رعایت پیمان الهی میان مومنان؛‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ نکوهش مکر ونیرنگ؛ پرهیز از دشنام دادن؛ نکوهش بزرگ‌طلبی؛ و عدم آزاررسانی حتی نسبت به مشرکان بر این مبنا تحقق‌‌‌‌ می‌یابد. بر اساس «اصل مشارکت» که سومین مبناست‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌،‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ روش‌‌‌‌های شرکت در ادای حقوق یکدیگر؛ همدلی و توجه به آثار مثبت آن؛‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ایجاد حس مسئولیت؛ و آگاهی از امور ستمدیدگان استوار است. مبنای چهارم «اصل تعامل» است که روش‌‌‌‌های رابطه ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مسالمت‌آمیز با مردم؛ دوری از شایعه و هشدار نسبت به ‌‌‌‌‌‌‌تأثیرپذیری از شایعه‌‌‌‌‌‌‌‌ها؛ و حسن ظن به دیگران مطرح شده است.

مستشرقان در تحقیقات خود در بحث مکی و مدنی، بعد از شناخت آیات و سور مکی و مدنی، آن‌ها را به چهار و شش دوره طبقه‌بندی کردند؛ بعد از آن، برای هر دوره، خصوصیاتی را معین نمودند. شیوه‌ی کار مستشرقان، هم در تاریخ‌گذاری قرآن و هم در طبقه‌بندی آیات و سور مکی و مدنی و هم در تعیین خصوصیات برای هر طبقه، عمدتا بر مبنای سبک و اسلوب آیات، محتوا و مضمون و سیره پیامبر(ص) است. هریک از آن‌ها از یک روش خاص پیروی می‌کنند؛ برخی در شناخت مکی و مدنی، محتوا و مضمون آیات و سور را مبنا قرار داده، برخی سبک و اسلوب و برخی نیز سیره و شخصیت پیامبر(ص) را ملاک کار خود قرار داده‌اند. به همین رو، ترتیب هایی را از سوره های قرآن عرضه کرده اند که با ترتیب روائی بسیار اختلاف دارند؛ حتی میان خود آن ترتیب‌ها بسیار اختلاف وجود دارد. استفاده نکردن از روایات ترتیب نزول، مراجعه به روایات ضعیف و غیر معتبر، داشتن پیش‌فرض نادرست مانند بشری بودن قرآن، تاثیر پذیری قرآن از فرهنگ عرب جاهلی و کتب اهل کتاب از مشکلات اساسی آن‌ها در تحقیقات مکی و مدنی است.پروژه‌ی حاضر در سه فصل تنظیم شده است. در فصل اول مباحث نظری و مقدماتی مکی و مدنی در سه بخش پرداخته شده است؛ سپس در فصل دوم نظرات ده تن از مستشرقان را به تفصیل در این خصوص نقد و بررسی کردیم، در فصل سوم هم، نقد کلی تحقیقات مستشرقان در سه بخش، نقد خاستگاه، نقد روش‌ها و پیامد‌های تحقیقات مستشرقان بحث و بررسی شده است. شیوه‌ی تحقیق حاضر بصورت کتابخانه‌ای و مراجعه به منابع لاتین و منابع فارسی بود.

در آغاز گذری کوتاه بر معنای "جمع"، "قرآن" و "استشراق" داشته و دیدگاه برخی از مستشرقان را مغایر با دیدگاه لغویون و علماء اسلام که جمع را در لغت به معنای "ضمیمه شدن" و در اصطلاح به معنای "تدوین و گردآوری آیات و سور قرآن کریم" می دانند، یافته است. خاورشناسان یا به معنای لغوی جمع توجهی نکرده اند و یا مانند: نولدکه و شوالی آن را به معنای مطلق حفظ در حافظه می دانند.سپس با معیار قرار دادن عنصر زمان در جمع قرآن، به بررسی برخی از مهمترین اقوال مطروحه ی خاورشناسان پرداخته؛ برخی مانند: برتون، وات و منزس قائل به جمع قرآن در زمان حیات پیامبر?بوده و از آنجا که دلائل آنها بر این قول کافی و وافی نبود، با ذکر ادلّه ی قرآن، روایی، عقلی و تاریخی به اثبات این دیدگاه که قرآن در زمان حیات رسول اکرم ? به طور کامل جمع شده، پرداخته است. در ادامه نظرات مستشرقان پیرامون جمع قرآن در زمان خلفا مورد بررسی قرار گرفته است. خاورشناسانی مانند: نولدکه، جلکرایست، بلاشر، جفری، دیون پورت، ویلش و موئر، معتقدند قرآن برای اولین بار در زمان ابوبکر جمع شده است و مهمترین دلیل آنها، روایات موجود در منابع اهل سنّت بوده که مورد بررسی قرار گرفته است. در مبحث "مستشرقان قائل به جمع قرآن در زمان عثمان"، با تبیینِ ویژگی های عصر عثمان، انگیزه و اهداف او، به نقد دیدگاه خاورشناسانی مانند: نیوورث و گوستاو لوبون پرداخته شده است، همچنین دیدگاه مستشرقانی مانند: ونزبرو و مینگانا که جمع قرآن را بسیار متأخرتر از دوره ی خلفا می دانند در بخشی مجزا مورد بررسی قرار گرفته است. که در متن اصلی رساله، آراء این خاورشناسان و ادله ی آنها، و همچنین نقد نظرات آنها به طور گسترده آمده است.

یکی از رخداد‌هایی که در برخی از منابع تاریخی و جوامع روایی از اواخر زندگی رسول گرامی اسلام2 نقل شده، جریان قصاص‌خواهی پیرمردی به نام عکاشه از ایشان است. بر اساس این نقل‌ها، پس از درخواست رسول اکرم2 مبنی بر ادای حقوق احتمالی، عکاشه مدعی شد که روزی تازیانۀ حضرت به وی اصابت کرده است، ولی در نهایت با بوسیدن بدن پیامبر2 از حق خود گذشت. این روایت از حیث سند مردود است؛ اما صرف‌نظر از سند، متن این حدیث نیز مشکلات متعدد دارد، زیرا اولاً با آیات قرآن که دلالت بر عصمت پیامبر2 دارند، ناسازگار است؛ ثانیاً هیچ‌یک از عالمان شیعه آن را نقل نکرده‌اند و فقط شیخ صدوق، آن‌هم فقط در کتاب امالی خودش آورده است؛ ثالثاً تهافت در نقل‌های مختلف روایت به چشم می‌خورد، که می‌تواند قرینه‌ای بر جعل باشد. مقالۀ حاضر پس از اثبات این دلایل، به بررسی علت وجود این روایت در کتاب شیخ صدوق پرداخته، به این نتیجه می‌رسد که قصۀ فوق، از احادیث منتقله است و به‌دلیل وجود مشایخ عامه در بین اساتید صدوق و نیز راویان مشترک، در منابع شیعه ورود پیدا کرده و عالمان خَلَف، با وجود تفرّد صدوق در نقل این حدیث، بدون توجه لازم، آن را نقل کرده‌اند و لذا تلقّیِ به قبول شده است.