آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

الفاظ قرآن حکیمانه است و با علوم ادبی، حقایقی از آن کشف می شود. پرسش این تحقیق آن است که: «حکمت و آموزه های ادبی سوگند به وقت شب از ماده «لیل» در قرآن کریم چیست؟» با روش توصیفی و تحلیلی، بخشی از این آموزه های برگرفته از علوم ادبی عبارتند از: 1) سوگند به تمام، آغاز، وسط یا پایان شب و شب های دهگانه؛ بیانگر اهمیت مُقسم. 2) فعل «یَغشى» و «یَسر» بیانگر حدوث تدریجی شب. 3) حذف مفعول «یَغشى» گویای تعمیم و مفعول «یَغْشاها» زمین و امور دیگر. 4) «ال» جنس یا عهد در «اللَّیْلِ»(فجر:4) بیانگر جنس شب یا شب معیّن. 5) عطف «اللَّیْلِ» به «لَیالٍ عَشْرٍ» بیان عام بر خاص و عطف به «الْفَجْرِ» بیان امری متضاد. 6) ایجاز به حذف «ی» آخر «یَسْرِ»(فجر:4) بیانگر رسایی سخن؛ ایجاز به حذف عائد در (انشقاق:17) بیانگر عمومیت. 7) نکره آوردن «لَیالٍ‏» بیانگر عظمت و تعیین شب هاى مخصوص. 8) نسبت «غَشی»، «سَجی»، «یَسر» به «اللَّیْل» مجاز عقلی از نسبت فعل یا علت به زمان. 9) «سَجی»، «وَسَق»، «عَسعَس»، «یَسر» استعاره از اموراتی مربوط به شب. 10) «عَسعَس» کنایه از پایان شب. 11) تقابل شب با روز یا شب با صبح؛ بیانگر تفاوت آثار طبیعی یا دو چهره حق و باطل.

انتخاب همه الفاظ قرآن کریم از جمله: گزینش واژگانی از ماده «صبح»، بر اساس حکمت است. رهیافت توجه به علوم ادبی، می تواند موجبات کشف حکمت ادبی و هدایتی این واژه ها را در آیات فراهم کند. پرسش اصلی این تحقیق آن است که: «حکمت (یا غرض) ادبی واژه های حاکی از وقت صبح از ماده «صبح» در قرآن کریم چیست؟» از این جهت مشتقات ماده «صبح» در آیات بررسی و مفهوم شناسی شد. آنگاه وجه ادبی و هدایتی لغات دارای معنی وقت صبح در متن آیه، مورد تحلیل قرار گرفت. حکمت های بدست آمده عبارتند از: 1) از ماده «صبح»، واژگان اسم مصدر، مصدر، اسم فاعل، فعل تامه و افعال ناقصه با داشتن قرینه معنی وقت صُبح دارند. 2) اهمیت سوگند به صبح. 3) پرسش از نزدیک شدن صبح، نشانه امر به تعجیل. 4) «فاء» در «فأصبحوا» نشانه تعقیب زمانی صُبح. 5) «مُصبحین» بدل و اِطناب برای تبیین امر الهی. 6) صُبح تشبیه یا استعاره برای کنار زدن شب. 7) صبح مجازی برای همه اوقات. 8) تنفس صُبح استعاره برای روشنی تدریجی. 9) صُبح کنایه برای غافلگیری دشمن، انجام تسبیح و نماز. 10) مقابله و سجع بین صُبح و شب نشانه مقابله حق و باطل یا هدایت و شرک.

اگزیستانسیالیسم یک از جریانهای مهم معاصر در فلسفه غرب است و معمولاً با دو طیف خدامحور و الحادی شناخته می‌شود و مهمترین موضوع مورد بحث آن هستی انسان و تأکید بر اختیار اوست. از سوی دیگر در حوزه فلسفه اسلامی علامه طباطبایی در دوران معاصر، نقش بسیار مهمی در توضیح و تکمیل فلسفه اسلامی، مخصوصاً فلسفه صدرایی داشته‌اند. از آنجا که مبانی معرفت‌‌شناسی از مهمترین ریشه‌های شکل‌گیری هر جریان فکری است، مقاله حاضر سعی دارد مبانی معرفت‌شناسی اگزیستانسیالیسم خداباور (با تکیه بر آراء کی‌یرکگور، یاسپرس و مارسل) را در مقایسه با مبانی معرفت-شناسی علامه طباطبایی، مورد بررسی قرار دهد. این مقاله بیان می‌دارد که مبانی معرفت‌شناسی اگزیستانسیالیسم ریشه در اومانیسم دارد و مسئله شناخت یک اتفاق کاملاً شخصی است که با تجربه ذهنی و روشهای پدیدارشناسانه صورت می‌گیرد در حالی که معرفت شناسی علامه ریشه در آموزه‌های عقلانی و وحیانی اسلام دارد و بر روش عقلانی و منطقی استوار است و معرفت، حقیقتی مطابق با واقع و مستقل از ادراک و ابزار ادراکی انسان است.

آنچه این مقاله عهده‌دار آن است، تبیین کیفیت نفس امام معصوم (ع) و چگونگی ارتباط آن با نفوس دیگر با رویکرد فلسفی-نقلی است. اتخاذ این رویکرد بدان جهت است که در فلسفه، از عناوین نبوّتِ خاص و رسالتِ مخصوص و امامت و ولایت و خلافت افراد معیّن و عناوین کلی آنان گفت‌وگو نشده است اما این بدان معنا نیست که فلاسفه مسلمان به این مهم توجهی نداشته‌اند بلکه آنان هنگام تبیین قواعد فلسفی همچون «چگونگی صدور کثرات از وجود واحد» با عنایت به علوم نقلی، نظام وسائط را بهترین پاسخ به این پرسش دانسته و قائل شده‌اند که در نظام وسائط، مبادی عالیه و نفوس قدسیه، واسطه فیض و کارگردان امور تکوینی و تشریعی عالم هستند. از این رو آنان در تبیین کیفیت نفوس قدسیه، نفس امام معصوم (ع) را قلم اعلای خدای منّان در خلق کلمات تکوینی‌ دانسته و قائل به عدم بینونت میان نفس امام (ع) و نبی (ص) شده‌اند. فلاسفه اسلامی در بحث نقلی «احاطه نفس امام (ع) بر نفوس دیگر» بر این باورند که چون نفس امام معصوم (ع) «نفس ما فی العالم» است و روح او روحِ همه و نفسِ او نفس همه و جسمِ او جسم همه است، ارتباط تنگانگی میان نفس امام (ع) و نفوس مؤمنین برقرار است چنانچه می-خوانیم: «و ارواحکم فی الأرواح و نفوسکم فی النفوس و أجسامکم فی الأجسام».

این رساله در هفت فصل به مباحثی از گناه پرداخته شده است که فصل اول آن اختصاص دارد به تعریف گناه و حقیقت آن، و اثبات این مبنا که گناه یعنی درگیری با نظام هدایتی الهی.فصل دوم، به ارکان گناه اشاره دارد و به بررسی سه رکن در گناه یعنی ((علم)) و ((اراده)) و ((عمل)) پرداخته شده است.در فصل سوم، گناه به دو تقسیم طولی و عرضی تقسیم گردید،در تقسیم طولیگفته شد ایا گناه دارای حقیقتی متواطی است یا مقولبه تشکیک است.و در تقسیم عرضی گناه ازدید اعتقادای و اخلاقی و فقهی و سیاسی به این مسئله نگاه شد.فصل بعدی به آثار گناه می پردازد و آثار دنیوی و اخروی آن را مورد گفتگو قرار می دهد و در آثار دنیوی به اثر گناه بر فرد و اجتماع و اثر آن بر طبیعت و حوادث طبیعی و بهم خوردن نظم آن اشاره دارد.بحث از عصمت انبیا و شبه ارتکاب گناه پیامبران موضوع فصل پنجم است. که در این فصل به تنزیه انبیا (ع) و نیز بحث گناه نخستین که مربوط به آدم و حوا است پرداخته شده و شبهاتی که پیرامون عدم عصمت انبیا مطرح است جواب داده شده است. نجات از گناه و از تبعات، آن و راههای نجاتی مانند توبه و اسغفار و شفاعت و.. از مباحث فصل ششم می باشد.و در فصل هفتن نگاهی بسیار مختصر و تطبیقی به گناه و تئوری نجات در سایر ادیان، آمده و در پایان کلید واژه هایی آورده شده است که به شرح و توضیح معانی لغوی و اصطلاحی واژه های گناه می پردازد.

اندیشۀ مرتبه‌مندی نظام هستی را می‌توان تا فیلسوفان یونان پی گرفت؛ در فلسفه و نیز در عرفان رایج در میان مسلمانان نیز نظریۀ «مرتبه‌مندی نظام هستی» نظریه‌ای است که علی‌رغم تقریرها و تبیین‌های متفاوت آن، مقبول افتاده و از جملۀ مسائل بنیادین محسوب می‌ِشود. ملاصدرا نیز نظام هستی را دارای مرتبه می‌داند اما رویکرد او به آن مراتب یکسان نیست؛ او عالم عقل و ماده را عوالمی منفصل و مستقل از ادراک انسان می‌داند اما عالم مثال را ـ بر خلاف شیخ اشراق ـ تنها به عنوان عالمی درونی، متصل و وابسته به ادراک انسان پذیرفته است. این پژوهش علاوه بر اثبات اینکه رویکرد ملاصدرا به عالم مثال، یک سره سوبژکتیو است نشان داده که چنان رویکردی به عالم مثال، با آنچه او بدان تمسک کرده تا عالم عقل منفصل و عالم مادۀ منفصل را اثبات کند در ناسازگاری است؛ اگر قاعدۀ امکان اشرف و عمومیت فیض، رویکرد ابژکتیو به عالم عقل و عالم ماده را موجه‌سازی می‌کنند پس می‌توان با دست‌آویز قرار دادن آن دو قاعده، نسبت به عالم مثال نیز رویکردی ابژکتیو داشت.

این پژوهش با هدف،‌ تبیین و تحلیلی بر نفس شناسی از منظر ملاصدرا و با روش اسنادی، توصیفی و‌ تحلیلی تدوین یافته است. ملاصدرا راز جاودانگی و نیل به سعادت انسان را در گرو دین داری و تهذیب نفس و ایمان و عمل صالح می‌داند از منظر ملاصدرا، چهار نوع از موجودات عالم دارای نفس هستند: نباتات، حیوانات، انسان‌ها و افلاک. وی بر پایه مشاهده آثار حیات، در این موجودات سه گانه(به جز افلاک)، صورتی از کمال را در نظر می‌گیرد که بر ماده افاضه می‌شود و آن را«نفس» می‌نامد. پایین‌ترین مرتبه نفس، نفس نباتی است و به دنبال آن، نفس حیوانی و شریف‌ترین نفس، نفس انسانی است. او با مبانی وجودشناسی خویش، یعنی «حرکت جوهری» و «تشکیک در وجود»، نظریه کاملاً متفاوتی را در این بحث ارائه می‌دهد. صدرا نفس را امری مجرد می‌داند و درعین حال، با بدن اتحاد وجودی هم دارند. ایشان با اثبات حرکت جوهری و بیان قاعده جسمانیت الحدوث بودن نفس، تمایز بین بدن و نفس را از بین می‌برد.

شناخت‌حقیقت وجود انسان یکی‌از مهمترین شاخه‌های معرفت‌بشری و از جذاب‌ترین مباحث انسان‌شناسی در مباحث فلسفه بوده است. همواره یکی از سؤالات اساسی انسان این است‌که غایت‌وجودی او چیست؟و برای چه آفریده شده‌است؟ پاسخ این سؤال بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا ازسویی ارضاءکنندةمیل حقیقت‌طلبی انسان و از سوی دیگر، تعیین-کنندة روش زندگی اوست. موضوع غایت‌وجودی انسان در مکاتب مختلف در طول تاریخ موردبحث بوده‌است. اگر انسان به غایت وجودی خویش پی ببرد، می‌تواند تأثیر زیادی در حُسن انتخاب یا سوء انتخاب مسیرش در طول زندگی داشته باشد. زیرا براساس حکمت‌صدرایی، انسان مسافری است‌که مقصد و مسیرکمال او را خداوندمتعال تعیین‌کرده‌است و به او امکانات و استعداد و اراده و اختیار داده‌است تا با حُسن‌انتخاب و ارادة خود، مسیرکمال و سعادت را بپیماید و به فوز و فلاح و قرب‌الهی برسد؛ و یا با سوء‌اختیار خودش در مسیر شقاوت و ضلالت‌گام بردارد. این مقاله سعی‌کرده اندیشه های بدیعی‌که ملاصدرا دربارة این مسأله در آثار خویش بیان‌کرده، واکاوی نماید و به این نتیجه دست‌یافته‌که او غایت را همان حکمت‌حقیقی «معرفت‌وجود، صفات و فعل ‌خداوند و معرفت‌نفس و چگونگی‌معاد آن» می‌داند؛ و این حکمت‌حقیقی را با «سعادت‌عقلی» یکی می‌داند، و معتقد است؛ موجودی‌که سعادت‌‌حقیقی دارد به‌کمال‌نهایی خود رسیده‌ و او همان«انسان‌کامل» است.

هدف پژوهش حاضرتبیین مراحل انقطاع نفس از بدن از دیدگاه ابن­سینا و ملاصدرا است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج نشان داد، هرچند تلاش ملاصدرا، گره­گشای مسائل عدیده‌ای چون اثبات عقلی معاد جسمانی و درپی آن تصویری مناسب برای دیگر مسائل می­باشد، لکن ایشان با تبیین و تبدیل ماده به مجرد در انقطاع نهایی نفس از بدن، دچار نوعی ناسازگاری گردیده است. از سوی دیگر، در مرگ اخترامی بدن عامل اصلی معرفی شده است که این تعریف با تبیین ایشان از مرگ طبیعی همخوانی ندارد. به نظر می­رسد، مرز مشخصی بین مرگ طبیعی و اخترامی، ترسیم نشده است. کمال محض بودن خداوند و راه­یابی به سوی کمال و فعلیت یافتن امور بالقوه تحت مشیّت و قضا و قدر الهی، علت مرگ می‌باشند، که عنایت به این مسئله تبیین متقنی در تکمیل علت مرگ طبیعی و اخترامی است.

داشتن حيات و زندگي گوارا، طيب و پاك، همواره دغدغة بشر در طول تاريخ بوده است؛ زندگي فردي و اجتماعي آرماني، بدون ظلم، بي‌عدالتي، قرين سعادت، كمال و جاودانه. در انديشة صدرايي، انسان مي‌تواند براي خود در دنيا و آخرت حياتي پاك، جاودانه و طيب رقم بزند؛ زندگي فردي و اجتماعي، مؤمنانه، پاک و گواراي دنيايي كه زندگي اخروي سعادتمندانه، جاودانه، سرشار از نعمات الهي و مقام قرب و رضوان الهي را رقم خواهد زد. از نظر ملاصدرا، انسان داراي حيات دنيوي، برزخي و اخروي است و حيات حقيقي،‌ حياتي است که با اطاعت از فرمان الهي، منجر به حياتي برتر از حيات دنيا مي‌شود. نفس در ابتداي شکل‌گيري خود، امري کاملاً طبيعي و محدث از بدن است و با گذر زمان و بر اثر حرکت جوهري، مراتب رشد را مي‌پيمايد و از مرتبه نازلة اوليه خود جدا مي‌شود. انسان با اراده، اختيار و فطرت پاك و سرشت خداداي خويش و با ايمان و عمل صالح و طي مسير عبوديت و بندگي خدا و رستن از عالم مادي و دل شستن از محدوديت‌هاي زميني، مي‌تواند در همين دنيا، مقرب درگاه الوهي، و بندة صالح حضرت حق، انسان كامل و به مقام قرب و رضوان الهي نائل آيد. اين پژوهش، با رويكردي تحليلي و نظري، به واكاوي چيستي و جايگاه حيات طيبه در انديشة صدرا مي‌پردازد.