آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

جامعه خاستگاه فناوری و توسعه آن است. از سوی دیگر فناوری نیز به نوبه خود آثار اجتماعی مخصوص به خود را دارد. در حالت کلی، رابطه جامعه و فناوری دوسویه است. آگاهی از این رابطه دوسویه برای طراحی مهندسی لازم است ولی توجه لازم نسبت به این امر در متون درسی و روال های آموزشی چندان مشاهده نمی شود. در این مقاله با موردکاوی تاریخی ماشین‌تحریر، رابطه دوسویه جامعه و فناوری به صورت انضمامی ترسیم شده است. گاه یک عامل (جامعه یا فناوری) در عامل دیگر تأثیر می گذارد و آن را تغییر می دهد و سپس خود از تغییر ایجاد شده متأثر می گردد. همچنین تأثیرات، منحصر به ایجاد تغییر نیستند و یک عامل می تواند از بروز تغییرات در عامل دیگر جلوگیری به عمل آورد. بعلاوه مشاهده می شود در مسیر هم‌ساختگی عامل ها، عقلانیت تنها معیار توسعه فناوری و توجیه کننده پدیده ها نیست. به طور مثال، گاه تکنولوژی در مسیر بهینه شدن قرار می گیرد، اما عوامل اجتماعی باعث توقف یا تغییر مسیر آن می‌شوند.

کوهن و فایرابند از فیلسوفان علمی هستند که در بسیاری از جهات، دیدگاه های نزدیک و بعضاً مشترکی دارند. این دو فیلسوف به عقلانیتی آفاقی و جهان شمول باور ندارند؛ از این رو در عرف ادبیات فلسفی، دیدگاه های آنان را نسبی گرایانه تلقی می کنند. هر دو، از فیلسوفان نیمة دوم قرن بیستم هستند و واکنشی به جریان های پوزیتیویستی و نگتیویستی محسوب می شوند. این اندازه، شباهت و نزدیکی، این پرسش را در ذهن برمی انگیزد که اختلاف نظر و تفاوت آرای این دو، در کجاست. در این مقاله می کوشیم تا با مروری گذرا بر دیدگاه های آنان، انتقاداتی را که فایرابند به علم شناسیِ کوهن دانسته است، بررسی کنیم. از جملة این نقدها، می توان به موارد زیر اشاره کرد: نقد بر رویکرد ایدئولوژیک کوهن نسبت به تاریخ؛ گسترة قیاس ناپذیریِ او؛ ابهام در توصیفی یا تجویزی بودن دیدگاه هایش؛ گذر ناموجه از پایداری به کثرت؛ ناکامی در تمایز حیطة علم و غیر علم با جعل هویات نظری مانند پارادایم و علم عادی؛ و در نهایت، ذبح انسان آزاد در خفقان علم عادی

مفهوم پیشرفت در چند قرن اخیر از معانی و واژه­های بسیار پرکاربرد در زندگی عموم مردم، محیط‌های علمی و همچنین رویکردهای کلان سیاسی و اجتماعی بوده است. امروزه این واژه از شدت کاربرد به یکی از لغات روزمره تبدیل شده است و لزوم رسیدن به آن از بدیهیات به شمار می‌آید؛ اما دقتی مختصر در معنا و رویکردهای رسیدن به پیشرفت در طول چهار قرنی که از پیدایش آن می‌گذرد، ما را با انبوهی از نظریات و مکاتب مختلف و گاه معارض روبه‌رو می‌کند. متأسفانه در چند دهه اخیر با وجود حرکت پرشتاب کشور برای رسیدن به پیشرفت، هنوز اندیشمندان جامعه نگاهی عمیق به این مفهوم نداشته‌اند و حتی مدل­های غیربومی آن بررسی دقیق نشده است. در این مقاله تلاش می‌شود تا با ارائه اختصاری مکاتب و اندیشه­ های پیشرو در این زمینه، چارچوبی منظم برای فهم و نظم‌دهی به این نظریات و اندیشه ­ها ارائه شود.

اثرات گسترده‌ی فردی و اجتماعی تکنولوژی‌ها اهمیت ارزیابی اخلاقی، جهت سیاست گذاری و هدایت مناسب آن‌ها را آشکار کرده‌است. در این میان ارزیابی زودهنگام تکنولوژی‌های نوپدید که در مراحل اولیه توسعه خود قرار دارند این فرصت را فراهم می‌آورد که از مخاطرات آن‌ها تا حد امکان بکاهیم. اما ویژگی عدم قطعیت درباره اثرات آتی این تکنولوژی‌ها امکان ارزیابی اخلاقی‌ آن‌ها به واسطه بخش عمده‌ای از نظریات مندرج در علم اخلاق را با دشواری همراه می‌کند. به همین دلیل توجه به ارائه رویکرد‌های اخلاقی متناسب با شرایط تکنولوژی‌ها نوپدید باید مورد توجه اخلاقدانان قرار گیرد. در این مقاله در پی‌آنیم که نخست مفهوم عدم قطعیت در این حوزه را شفاف سازی نماییم. سپس به بررسی ساختار برهان‌های اخلاقی نتیجه‌گرا خواهیم پرداخت و بیان می‌کنیم چرا مفهوم عدم قطعیت در تضاد با چنین ساختاری است. دست آخر طرحی برای رویکرد‌های جدید در اخلاقی تکنولوژی‌های نوپدید ارائه خواهیم نمود که شامل عنصری ثابت جهت ارزیابی چالش‌های اخلاقی، عنصری پویا برای پویش نحوه توسعه این تکنولوژی‌ها و همچنین تبیین نسبت ما بین این دو عنصر خواهد بود

در این مقاله، بعد از مرور بر سه فهم متفاوت از تکنولوژی، یعنی تکنولوژی به عنوان «ابزار»، به عنوان «به‌کارگیری ابزار» و به عنوان «گشتل»، آرای فینبرگ به اجمال طرح و نقد شده است. دلیل رجوع به آثار فینبرگ این است که او به طور وسیع و نظام­مندی به مقولة تکنولوژی بدیل پرداخته است. در بخش انتهایی این مقاله به این پرسش پرداخته شده است: با چه مستمسکی می­توان از مفهوم تکنولوژی بدیل دفاع کرد؟ در این بخش نشان داده شده است که در دو سطح «روش» و «چارچوب شناختی-هنجاری» می‌توان به تکنولوژی بدیل اندیشید.

اولویت‌گذاری پژوهش و فناوری، بخشی از فرآیند تدوین استراتژی‌ علم و فناوری است که در آن، با هدف ارتقای جایگاه کشور، از حیث شاخص‌های توسعة‌ علم و فناوری، دستیابی به اهداف کلان ملی، ایجاد مزیت‌های رقابتی جدید یا استفاده از فرصت‌ها و مزیت‌های موجود در رقابت‌های بین‌المللی، حوزه‌های تمرکز (اولویت‌ها) شناسایی و تعیین می‌شود. در سال‌های اخیر، چگونگی و روش تعیین اولویت‌های تحقیقاتی و فناوری و انتخاب حوزه‌های تمرکز برای سرمایه‌‌گذاری، از دغدغه‌های مشترک تدوین‌کنندگان استراتژی علم و فناوری بیشتر کشورها بوده است. طراحی الگویی برای اولویت‌گذاری پژوهش و فناوری برای ایران، در جایگاه کشوری در حال توسعه، برای انتخاب بهینة حوزه‌های تمرکز اهمیت فراوانی دارد. در مقالة حاضر، با استفاده از دانش انباشته شدة کشور، در حوزة تدوین استراتژی‌ علم و فناوری و با بهره‌گیری از نظرهای خبرگان این حوزه و با نگاهی به تجربه‌های دیگر کشورها، الگویی برای تعیین اولویت‌های پژوهش و فناوری در کشور پیشنهاد شده است. این الگو هم به حوزه‌های جدید علم و فناوری و هم به مسائل و چالش‌های جاری کشور، در تعیین اولویت‌های پژوهش و فناوری توجه کرده است.

در این مقاله ابتدا به مباحث مبنایی شناخت علم و فناوری پرداخته و با استفاده از رهیافتی فلسفی تحلیلی نشان داده شده که الگوی توسعه‌ی علم و فنا‌وری به دو دلیل عمده می‌تواند به صفت اسلامی ـ ایرانی وصف شود. سپس بر مبنای این مقدمات استدلال می‌شود که نظام ملی نوآوری برای پوشش دادن به مفهوم الگوی اسلامی ـ ایرانی توسعه‌ی علم و فناوری کافی نیست و به‌کار بردن مفهوم نظام سپهر/ زمینه می‌تواند تحلیل جامع‌تری در این زمینه به ارمغان بیاورد. در قسمت دوم مقاله، به اهمیت سیاست علمی در برابر روش تحقیق پرداخته ‌شده و انگیزه‌ی عنایت به الگوی اسلامی ـ ایرانی توسعه‌ی علم و فناوری مورد بحث قرار گرفته و راهبردهایی برای رسیدن به الگوی اسلامی ـ ایرانی توسعه‌ی علم و فناوری ارایه شده است که استفاده از این راهبردها می‌تواند به تدریج الگوی مورد بحث را شکل دهد. ایده‌های اولیه‌ی این راهبردها در گفت‌ وگو با صاحب‌نظران به دست آمده و سپس این ایده‌ها در جلسات متعدد ذهن‌انگیزی با حضور کارشناسان سیاست علم و فن‌آوری منقّح، منسجم و هماهنگ شده است.

دانشگاهها به عنوان نهادهای آموزشی و پژوهشی، یکی از مهم ترین و مؤثرترین بازیگران نظام ملی نوآوری هر کشوری محسوب می شوند و تاثیر بسزایی در عملکرد نوآورانه آنها دارند. دانشگاهها بر اساس رویکرد سیستمی در دستیابی به اهداف اقتصاد دانش محور و نظام ملی نوآوری، وظیفه تولید، انتقال و انتشار دانش و آموزش و تربیت نیروی انسانی را برعهده دارند. در مقاله پیش رو، نخست اهمیت و نقش دانش در اقتصاد دانش محور بررسی و سپس به طور مجمل در خصوص مفهوم و کارکردهای نظام ملی نوآوری بحث شده است. نقش و کارکرد دانشگاه در نظام ملی نوآوری در قسمت سوم تشریح شده و در نهایت، با توجه به هر یک از کارکردهای دانشگاه، شاخصهایی برای ارزیابی عملکرد دانشگاه در نظام ملی نوآوری ارائه شده است.