جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: پل فایرابند در میان مهیج ترین و تأثیرگذارترین فیلسوفان علم قرن بیستم قرار دارد. این بازسازی ایده های در حال توسعه او ملاحظات تاریخی و سیستماتیک را با هم ترکیب می کند. بخش اول به بررسی سه تأثیر اصلی بر رشد فلسفی فایرابند می‌پردازد: فلسفه متأخر ویتگنشتاین، عقل‌گرایی انتقادی پوپر و تأثیرات تجربی ارنهافت. بخش دوم بر توسعه فایرابند و استفاده از مفهوم قیاس‌ناپذیری در قلب نقدهای فلسفی او متمرکز است و رابطه او با رئالیسم را بررسی می‌کند. فایرابند در ابتدا مفهوم غیرقابل مقایسه را از ایده هایی که در Duhem یافت، توسعه داد. او از مفهوم قیاس‌ناپذیری برای حمله به اشکال مختلف محافظه‌کاری مفهومی در فلسفه و علوم طبیعی استفاده کرد. او مخالف بسیاری از دیدگاه‌ها به این دلیل است که آزادی لازم برای ایجاد دیدگاه‌های جایگزین را محدود می‌کنند و در نتیجه مانع پیشرفت علمی می‌شوند. برخلاف تصور عمومی، او هرگز یک واقع گرا علمی نبود. بخش سوم، برداشت کثرت گرایانه فایرابند از دانش را در چارچوب روش فلسفی کثرت گرایانه او بازسازی می کند. فایرابند یک پلورالیست فلسفی بود که به دنبال پیشرفت، کثرت گرایی را تمرین می کرد.

کوهن و فایرابند از فیلسوفان علمی هستند که در بسیاری از جهات، دیدگاه های نزدیک و بعضاً مشترکی دارند. این دو فیلسوف به عقلانیتی آفاقی و جهان شمول باور ندارند؛ از این رو در عرف ادبیات فلسفی، دیدگاه های آنان را نسبی گرایانه تلقی می کنند. هر دو، از فیلسوفان نیمة دوم قرن بیستم هستند و واکنشی به جریان های پوزیتیویستی و نگتیویستی محسوب می شوند. این اندازه، شباهت و نزدیکی، این پرسش را در ذهن برمی انگیزد که اختلاف نظر و تفاوت آرای این دو، در کجاست. در این مقاله می کوشیم تا با مروری گذرا بر دیدگاه های آنان، انتقاداتی را که فایرابند به علم شناسیِ کوهن دانسته است، بررسی کنیم. از جملة این نقدها، می توان به موارد زیر اشاره کرد: نقد بر رویکرد ایدئولوژیک کوهن نسبت به تاریخ؛ گسترة قیاس ناپذیریِ او؛ ابهام در توصیفی یا تجویزی بودن دیدگاه هایش؛ گذر ناموجه از پایداری به کثرت؛ ناکامی در تمایز حیطة علم و غیر علم با جعل هویات نظری مانند پارادایم و علم عادی؛ و در نهایت، ذبح انسان آزاد در خفقان علم عادی

ابهام معنایی واژه «پارادایم»، از زمان پیدایش رسمی این اصطلاح، و گسترش آن در حوزه های گوناگون دانش و ورود نامناسب آن در جامعه علمی ایران، مانند مفاهیم بسیار دیگری، زمینه بدفهمی این واژه را در جامعه علمی ایران پدید آورده، تفسیرها و کاربردهای سلیقه ای بسیاری را از این اصطلاح رایج کرده است. در این نوشته کوشیده ایم به بازشناسی کاربردهای گوناگون این اصطلاح و تنقیح مفهومی، معناشناختی و ماهیت شناختی آن، در فلسفه علم بپردازیم و در نهایت، ضمن آسیب شناسی این تعریف ها، تعریفی بایسته از این اصطلاح به دست آوریم که به گمان ما بهتر می تواند کارآیی آن را نشان دهد.