آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

واقع­گرایی علمی همواره با انتقادات مستمری از سوی پادواقع­گرایان روبه­رو بوده است. استدلال «بدیل­های تصور نشده» کایل استنفورد را می­توان نسخه متأخر و دردسرساز این چالش­ها دانست. در این مقاله ابتدا اجمالاً اشاره­ای به واقع­گرایی علمی و برهان­های مؤید آن خواهیم داشت. سپس اصلی­ترین چالش­هایی را که واقع­گرایی علمی با آن مواجه بوده است، برخواهیم شمرد. در ادامه نگاهی به استدلال استنفورد می­اندازیم و بررسی می­کنیم که چگونه برای واقع­گرایی چالش به وجود می­آورد و همچنین پاسخ­های واقع­گرایانه مطرح شده به چالش مذکور را توصیف خواهیم کرد. همچنین خواهیم کوشید از نگاه واقع­گرایی انتقادی روی بسکار توضیح دهیم که چگونه نگاه لایه­مند همزمان به جهان و نظریه­های علمی می­تواند ضمن ممکن دانستن دستیابی به شناخت واقعیت از خلال فعالیت علمی، اساس استدلال پادواقع گرایانه استنفورد را سست کند.

یکی از مهم‌ترین مباحث مطرح‌شده در مطبوعات فلسفۀ علم مناقشۀ واقع‌گرایی و پادواقع‌گرایی علمی است. همچنین در سال‌های اخیر ادبیات نسبتاً مفصلی در خصوص رویکردهای تبیین‌کنندۀ پیشرفت علم به وجود آمده است. هدف این مقاله بررسی نسبت واقع‌گرایی/پادواقع‌گرایی علمی با رویکردهای تبیین‌کنندۀ پیشرفت علم است. در این مقاله منظور از واقع‌گرایی علمی واقع‌گرایی معرفتی است، که ادعا می‌کند نظریات علمیِ بالغ و موفق توصیفی (تقریباً) صادق از جهان ارائه می‌دهند. در مقابل، مدافعان پادواقع‌گرایی معرفتی امکان کسب معرفت از هویات مشاهده‌ناپذیر را رد می‌کنند. رویکردهای تبیین‌کنندۀ پیشرفت علم با توجه به هدفی که برای علم در نظر گرفته‌اند، در این چهار دسته ارائه شده‌اند: رویکرد معرفتی، رویکرد معنایی، رویکرد حل مسئله (کارکردی) و رویکرد مبتنی بر فهم. در این مقاله استدلال می‌شود که دو رویکرد معرفتی و معنایی با توسل به مفهوم صدق در زمرۀ دیدگاه‌های واقع‌گرایانه قرار می‌گیرند. رویکرد حل مسئله نیز به دلیل جایگزینی معیار توانایی حل مسائل با صدق، رویکردی پادواقع‌گرایانه به شمار می‌آید. ادعای اصلی مقاله این است که گرچه در ابتدای امر به نظر می‌رسد که رویکرد مبتنی بر فهم از مفهوم صدق در شرح دیدگاه خود استفاده کرده، اما نشان داده می‌شود که این رویکرد در تعیین اولویت میان صدق و فهم، فهم را اولویت خود قرار می‌دهد. این ادعا بدان معناست که در این رویکرد ملاک انتخاب نظریۀ ارجح نه تقرب به حقیقت، بلکه چگونگی فهم آن است. بنابراین رویکرد مبتنی بر فهم رویکردی پادواقع‌گرایانه است.

ارائۀ معیاری جهان‎شمول و فراتاریخی همواره مورد توجه معقول‎گرایان بوده تا با تکیه بر آن، به ارزیابی نظریه‎ها پرداخته و ملاکی برای تمیز علم از شبه‎علم ارائه دهند. این تلاش که تاکنون نتیجه‎ای در پِی نداشته‎، همواره مورد انتقاد نسبی‎گرایان واقع ‎شده است؛ نسبی‎گرایانی که با انفسی خواندنِ هرگونه مستمسکی برای ارزیابی و انتخابِ نظریه‎های علمی، از جمله مشاهدات، آنها را مُتأثّر از عوامل اجتماعی و قدرت‎های سیاسی می‎دانند. روی بسکار که برخلاف رویکرد معقول‎گرایان، قائل به معیاری آفاقی برای تمیز علم از شبه‎علم نیست، با توصیفی لایه‎مند از طبیعت، شناخت جهان را منوط به کُنشِ هدفمند و خلّاقانه با آن می‎داند. او فعالیت علمی را مبتنی بر گمانه‎زنی‎ها و نظریه‎پردازی‎ها در خصوصِ مکانیسم‎های لایه‎های زیرین و به آزمونِ گذاشتن آنها در آزمایشگاه دانسته و با رویکرد خاص خود به دفاع از معقولیت علم می‎پردازد. در این مقاله ضمنِ اشاره به مناقشۀ معقول‎گرا و نسبی‎گرا و شرحِ روایتِ معقول بسکار از فعالیت علمی، استدلال خواهیم کرد که توصیف بسکار از فعالیت علمی، توجه به قوای علّی اشیاء و اهتمام ویژۀ او به آزمایش، کُدی روش‎شناختی به نام آزمایش‎گری در دلِ خود دارد که هم موضعی را علیه نسبی‎گرایی فراهم می‎آورد و هم دفاع از اِمکان پیشرفت در علم را ممکن می‎کند.

ون‌فراسن با مطرح کردن استدلال گروه بد، نقدی مهم به استنتاج به قصد بهترین تبیین وارد کرده و واقع‌گرایی علمی را با چالش مواجه ساخته است. گذشته از واقع‌گرایی علمی و با توجه به اتکای روش‌های علمی امروز به استنتاج به قصد بهترین تبیین، این نقد در سطحی عمیق‌تر تهدیدی جدی برای اعتبار کاوش علمی ایجاد می‌کند. در این مقاله تلاش خواهیم کرد تا با توجه به ساختار جامعه علمی، راهی برای مقابله با این تهدید ارائه دهیم. برخی ویژگی‌های ساختاری جامعه علمی معاصر باعث محدود شدن کاوش علمی به علمِ برآمده از سنت غربی و محرومیت آن از امکانات نظری موجود در سنت‌های گوناگون شده است. ادعای اصلی مقاله این است که برای توسعه علم، توجه به سنت‌های گوناگون می‌‌تواند راه مناسبی جهت گسترش کاوش علمی و مقابله با تهدید مذکور در پیش روی جامعه علمی قرار دهد. در بخش اول نشان خواهیم داد که استدلال گروه بد از چه رهگذری اعتبار کاوش علمی را مورد تهدید قرار می‌دهد. در بخش دوم درخصوص ارتباط تنگاتنگ میان علم و سنت بحث می‌کنیم و سپس وضعیت این ارتباط را در جامعه علمی معاصر مورد بررسی قرار می‌دهیم. بخش نهایی به مطرح کردن ایده کثرت‌گرایی درخصوص بهره‌مندی از امکانات نظری سنت‌های گوناگون در کاوش علمی، به عنوان راه حل پیشنهادی برای مقابله با این تهدید اختصاص یافته است.

مطالعات گسترده بر روی اختلالات عصبی ـ روانی تأثیر به‌سزایی بر درک ما از ساختار و عملکرد مغز و سیستم عصبی گذاشته است؛ تا جایی‌که پیامدهای فلسفی مهمی در حوزه­ی فلسفه­ی ذهن و علوم شناختی، داشته‌اند. اُتیسم اختلالی است که از زمان شناسایی آن تا به امروز شاهد تغییرات بسیاری در مفهوم آن بوده‌ایم. پژوهش پیرامون این اختلال آن را تبدیل به یک موضوع در مباحث روا‌ن‌شناسی فلسفی کرده است. روند این پژوهش‌ها بر روی نقایص شناختی و رفتاری افراد دارای اُتیسم، بینش ارزشمندی در توسعه و ساختار شناخت اجتماعی داشته است. در این خصوص سه نظریه‌ی اصلی شناخت یعنی نظریه­ی ذهن، نظریه­ی شبیه­سازی و نظریه‌ی کنترلِ اجرایی یا نظریه فراشناخت هر کدام با رویکردی متفاوت به اختلال اُتیسم، علت­های متفاوتی را معرفی می­کنند. در این مقاله ابتدا با تعریفِ بالینی از اُتیسم شروع کرده، سپس سه نظریه اصلی شناخت را معرفی کرده و در آخر برتری نظریه‌ی شبیه‌سازی را در مقایسه با دو نظریه‌ی دیگر نشان خواهیم داد.

مهمترین رویکردها در تبیین پیشرفت علم، عبارتند از: رویکرد معنایی، کارکردی، معرفتی و ادراکی. هر کدام از این رویکردها با توجّه به هدفی که برای علم متصوّر است، پیشرفت را نیز بر همان مبنا تعریف می‌‌کنند. رویکرد معنایی، پیشرفت را مبتنی بر تقرّب به صدق، رویکرد کارکردی مبتنی بر حلّ مسئله، رویکرد معرفتی مبتنی بر انباشت دانش و رویکرد ادراکی نیز پیشرفت را مبتنی بر افزایش فهم، تعریف می‌‌کند. روی بسکار با توصیفی لایه‌‌مند از جهان، «علم» را حرکت به سمتِ لایه‌‌های عمیق‌‌تر دانسته که با هدفِ کشف مکانیزم‌‌های مولّد انجام می‌‌شود. او «پیشرفت» را نیز مبتنی بر همین لایه‌‌مندی و کسبِ دانش نسبت به لایه‌‌های زیرین، تبیین می‌‌کند، امّا از آنجا که به اجتماعی بودنِ علم معتقد است و دانش را محصولی اجتماعی و در معرض تغییر می‌‌داند، به خطاپذیریِ شناختْ اذعان دارد و بر این باور است که حرکت به سمت لایۀ جدید، ضرورتاً به پیشرفت علم نمی‌‌انجامد؛ اگر چه این امکان وجود دارد که با کسبِ دانش نسبت به لایۀ جدید، دانشِ پیشینْ بازبینی و تصحیح شود. در این مقاله، ضمنِ شرح نظریۀ پیشرفت بسکار و تبیینِ امکانی بودنِ آن با توجّه به خطاپذیریِ شناخت، یک هدف اساسی را دنبال می‌‌کنیم. این هدف، در بررسیِ هر چهار رویکرد، به منظور نشان دادنِ عدم توجّه آنان به جنبۀ خطاپذیریِ شناخت و تأثیر آن در تبیین پیشرفت، خلاصه می‌‌شود.

این مقاله نقدی است بر مقاله «ملاحظاتی نقادانه درباره دو مفهوم علم دینی و علم بومی» تألیف دکتر علی پایا که در آن استدلال­هایی علیه مفهوم علم دینی اقامه شده است. نویسنده مقالة مورد نقد در نقّادی خود موضعی پوپری اتخاذ کرده است. در مقالة انتقادی حاضر نشان داده می­شود که این منظر برای نفی مفهوم علم دینی کفایت نمی­کند؛ زیرا نقادی پوپری نمی­تواند نظریة علمی حاوی آموزه­های متافیزیکی را از این آموزه­ها عاری کند. نقادی، بدون حکمی از جهان دوم پوپر رخ نمی­دهد و این نشان می­دهد که ممکن است خود نقادی هم در بستری از آموزه­های متافیزیکی سامان یابد. در انتهای مقاله، با مروری مختصر بر آرایِ دو مدافع علم دینی، نشان داده می­شود که در برخی نظریه­پردازی­های علمی، نمی­توان بدون موضع­گیری در خصوص جهان­بینی دینی، نظریه­پردازی کرد.

اخیراً در مطبوعاتِ فلسفه‌ی علم موضوعی تحت عنوان «فلسفه‌ی شیمی» به چشم می‌خورد. یکی از مسائلی که تحت این مقوله درباره‌ی آن صحبت می‌شود موضوع برآیش و اهمیت علم شیمی و جایگاه آن در روشن‌سازی این موضوع است. علاوه بر موضوع برآیش ، مسئله‌ی تقلیل هم در شیمی محل بحث است. اهمیت این دو مسئله در شاخه‌های مختلف علوم ، ازجمله شیمی، ازآنجاست که استقلال (نسبی) این علوم، با این دو مفهوم گره‌خورده است. در این مقاله بعد ارائه‌ی یک چهارچوبِ مفهومی، به‌نقد و بررسی آرای آلکس مانافو در مورد اهمیت علمِ شیمی در مطالعه موضوعِ تقلیل و برآیش در شیمی می‌پردازیم. مانافو با استدلالی قصد دارد نقش ویژه‌ای به علم شیمی در رابطه بامطالعه‌ی موضوع برآیش و تقلیل ببخشد. در ضمنِ نقد محتوی این استدلال، تمایزی بینِ مفهوم «پیچیده گی وجودشناسانه» و «پیچیده گی هستی شناسانه» ارائه می دهیم. سپس نشان می دهیم خلط بین این دو مفهوم، موجباتِ شکل گیری مغالطه‌ای شده که دامنگیرِ مانافو در روند استدلالش شده است

در هنگام دیدن یک شیء یا وضعیت قابل مشاهده، کدام یک از خصوصیات آن را مستقیما حس می­کنیم؟ به طور متعارف ویژگی­های محسوس (sensible) اشیا را در لیست مشخص و محدودی قرار می‌دهند. این ویژگی­ها برای حس بینایی با اندکی اختلاف نظر شامل رنگ، شکل، شفافیت، نسبت­های مکانی و حرکت اشیا است. بر این اساس، چیستی اشیا یا روابط میان آنها مستقیما حس نمی‌شود، بلکه ذهن با دخل و تصرف در کیفیات حسی، آنها را تجربه می‌کند. این تلقی از ادراک حسی که تنها ویژگی‌های سطح پایین (low-level)، بصورت حسی تجربه می‌شوند، اخیرا به طور موثری در فلسفه و علوم شناختی مورد بازبینی قرار گرفته است. در این مقاله تمرکز ما بر تجربه حسی ویژگی‌های نوعی اشیا و روش تقابل پدیداری در اثبات آن خواهد بود. استدلال خواهیم کرد که اگر تجربه بصری نوع طبیعی (natural kind)ممکن باشد، برخی از نظریه­های ادراک حسی غیرقابل دفاع خواهند شد. پس از آن روش تقابل پدیداری (the method of phenomenal contrast) را به عنوان یک الگوی عمومی استنتاج معرفی می‌کنیم که هرگاه کسی بخواهد از پدیدار شناسی تجربه، مطلبی درباره محتوای تجربه استنتاج کند، باید از آن تبعیت کند. بنابراین برخلاف تصور منتقدین، این روش نه تنها در مقابل برخی از روش­های تجربی تعیین محتوا قرار نمی‌گیرد بلکه منطق آنها را روشن می­کند. در نهایت استدلال سوزانا سیگل به نفع تجربه بصری انواع طبیعی، که در چارچوب همین الگوی استنتاجی ارائه شده را از طریق پاسخ به مهمترین انتقادات آن، تقویت خواهیم کرد و بر این اساس به نفع تجربه بصری انواع طبیعی داوری می‌کنیم.