آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

«خلافت اموى» عنوان کتابى است از عبدالامیر عبددیکسون که با ترجمه گیتى شگرى در سال 1381 توسط انتشارات طهورى روانه‏ى بازار کتاب گردیده است. این اثر، تحقیقى ژرف در زمینه‏ى تاریخ اسلام و یکى از پر آشوب‏ترین دوران آن؛ یعنى دوران حکومت عبدالملک مروان (خلافت 65 - 86ق) است و در مقایسه با بعضى آثارى که در زمینه‏ى تاریخ اسلام منتشر مى‏شود، بسیار دقیق و عالمانه نگارش یافته است مقاله حاضر به معرفى و نقد کتاب فوق اختصاص دارد.

«فهم روشمند حدیث»، یکی از دغدغه‌های شارحان و پژوهشگران حدیث است. فرآیند فهم حدیث، با آسیب‌هایی روبه‌رو است و لذا شناسایی این آسیب‌ها، به کاربست صحیح قواعد فهم کمک فراوانی می‌کند. یکی از آسیب‌های فهم حدیث، «بی‌توجهی به سیره و سنت» یا «نصّ‌بسندگی» (بسنده کردن به سخن معصوم) است. این نوشتار در صدد بررسی زمینه‌ها و پیامدهای «بی‌توجهی به سیره و سنت» است. این نگاشته با روش توصیفی– تحلیلی به این نتیجه رسیده که «زمینه‌های نص‌بسندگی» عبارت است از: تأخیر در تدوین سیره نبوی، پدیده همانندسازی، تلقیِ ستیز برخی از آموزه‌ها با سیره و سنت، دگردیسی معنای سنت، ضعف جایگاه تاریخ و بی‌توجهی به سیره، تصور شیعه از بی‌نیازی به سیره‌ی اجتماعی معصوم، ناکارآمدی سیره و سنت و شیوع سیره و سنت شیخین. نیز «پیامدهای نص‌بسندگی» عبارت است از: معیار نبودن سیره و سنت در اعتبارسنجی حدیث، توجیه، تقابل حکم و سیره و بی‌توجهی به سیره و سنت معصوم، فراموشی و تغییر در آن.

پس از قرآن، مهم‌ترین منبع اساسی مسلمانان در تبیین معارف دین، حدیث و روایات است. تاریخ حدیث بیانگر فراز و نشیبی در فهم آن از سوی عالمان حدیثی است. فهم صحیح و روشمند حدیث دغدغه بسیاری از آنان می باشد. در سال های اخیر بررسی و شناخت روش‌های فهم حدیثی عالمان مورد توجه برخی از نویسندگان قرار گرفته است. این نوشتار درصدد بررسی روش فهم حدیث در آثار سید علی اکبر قرشی می-باشد. با کوششی که نگارندگان در این نوشتار انجام دادند معلوم گردید که استاد علی اکبر قرشی در فهم حدیث روشمند بوده و ابتدا به معنای ظاهری پرداخته و سپس برای فهم مقصود اصلی گوینده به قرائن توجه کرده‌اند چرا که همیشه معنای ظاهری با مقصود اصلی مطابقت ندارد، قرائنی از قبیل سیاق، خانواده احادیث، تخصیص، تقیید، آیات قرآن، باورهای کلامی، دانش‌های بشری، دلایل عقلی و ... از جمله قرائن مورد توجه ایشان در فهم مقصود گوینده بوده است.

حدیث، به عنوان دومین منبع معرفت دینی مسلمانان، از جایگاه بالایی در سلسله منابع معرفت دینی برخوردار است. تعمیم آداب و رسوم مذهبی و اجتماعی از عصری به عصری دیگر از سوی پژوهشگر حدیث، از آسیب‌هایی است که استنباط روشمند حدیث را تهدید می‌کند. به عنوان مثال، در برخی از احادیث، انگشتر به دست راست کردن یکی از نشانه‌های شیعه ذکر شده است. نوشتار پیش‌رو در صدد اعتبارسنجی این حدیث است. بر اساس بررسی صورت گرفته، موردی که به اعتبارسنجی این حدیث مذکور پرداخته باشد، یافت نشد. با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و مقایسه تاریخی میان داده‌ها، اعتماد به گزارش‌های مشهور تاریخی، اعتبارسنجی سندی و متنی احادیث و توجه به آسیب تعمیم آداب و رسوم مذهبی عصری به عصری دیگر، این نتیجه ملاحظه می‌شود که در عصر امامان (ع)، اهل سنت نیز مثل شیعیان انگشتر را در هر دو دست راست و چپ می‌کردند و در نتیجه انگشتر به دست راست کردن الزاماً از نشانه‌های شیعه نیست و احادیثی که چنین رویکردی دارند، با چالش‌های جدی رو به رو هستند. همچنین نمی‌توان ادعا کرد احادیثی که گویای به دست چپ کردن انگشتر از سوی اهل بیت (ع) هستند، در شرایط تقیه صادر شده‌اند.

«حدیث» به دلیل جایگاه مهمی که در سپهر اندیشه مسلمانان داراست؛ همواره مورد توجه آنان بوده است. بر این اساس، فهم روشمند حدیث، که در گرو طی فرآیند فهم حدیث و توجه به آسیب های فهم حدیث است مورد اعتنا و توجه عالمان بوده است.توجه به آسیب های فهم حدیث گویای این نکته است که طی فرآیند فهم حدیث ، سبب فهم روشمند از حدیث نمی شود.یکی از آسیب های فهم حدیث، بی توجهی به «مصب حدیث» است. نگارنده در این نوشتار، به دنبال راه های دستیابی به مصب حدیث است .بر اساس پژوهش نگارنده ، تاکنون نوشتاری در باره آسیب مذکور و راه های دستیابی به مصب حدیث منتشر نشده است. این تحقیق با به کار بستن روش توصیفی- تحلیلی، به این نتیجه رسید که راه های دستیابی به مصب حدیث عبارتند از: جغرافیای سخن، توجه به متکلم بودن معصوم(ع)، تکیه بر باورهای کلامی، شخصیت پرسشگر، تصریح معصوم(ع)، توجه به سیاق و رجوع به سخنان دیگر معصوم(ع).

در آیۀ ۱۵۷ سورۀ اعراف از نوری سخن رفته که همراه پیامبر اکرم (ص) نازل شده است. بسیاری از مفسران معتقدند مقصود از «النُّورَ» در این آیه «قرآن کریم» است، و برخی از مفسران دیدگاه‌های دیگری را مطرح کرده‌اند که عبارت‌اند از: قرآن ناطق؛ قرآن کریم، امام علی (ع) و دیگر امامان (ع)؛ و ولایت. این دیدگاه‌ها هر یک دچار نقدهایی است، افزون بر این‌که هیچ‌کدام نتوانسته‌اند که پاسخ درخوری به این پرسش بدهند که دلیل آمدن «معه» همراه با «انزال» چیست. ولی تفسیری که ابوالفتوح رازی از این بخش از آیۀ ارائه کرده با تفاسیر دیگر متفاوت است. وی این «نور» را حضرت علی (ع) دانسته است. در این نوشتار، دیدگاه‌های مفسران طرح و ارزیابی و نقد می‌شود و نشان داده می‌شود که تفسیر ابوالفتوح رازی از آیۀ مذکور، بر خلاف تفسیر دیگر مفسران، نیازمند توجیه و تأویل نیست.

اعتبارسنجی حدیث در میان عالمان حدیث از جایگاه مهمی برخوردار است. آنان با کاربست معیارهای نقد سند و متن، می‌کوشند گزاره‌های حدیثی اصیل را از گزاره‌های حدیث­نما تفکیک کنند. به نظر می‌رسد تاکنون توجهی به گونه‌شناسی گزاره‌های حدیث‌نما، جز حدیث جعلی، نشده است. در نتیجه کاربست معیارهای نقد حدیث، نتوانسته برخی گزاره‌های حدیث‌نمای مشابه با گزاره‌های حدیثی اصیل را پالایش کند. گزاره‌های حدیث‌انگارانه یکی از گونه‌های حدیث‌نماست. این نوشتار در صدد بیان مؤلفه‌ها و خاستگاه‌های گزاره‌های حدیث‌انگارانه است. نگارنده با استفاده از روش توصیفی­ ـ تحلیلی به این نتیجه رسید که یکی از گزاره‌های حدیث‌نما، گزاره‌های حدیث‌انگارانه است. از میان عوامل پدیداری این گزاره‌ها، می‌توان به باورهای کلامی، اهمیت موضوع و تطبیق اشتباه اشاره کرد.

همواره دانشیان حدیث با کاربست قواعد فهم، اقدام به ارائة فهم و مستندات خویش از حدیث کرده‌اند؛ ولی مبانی فهم خویش را ابراز نکرده اند. بر اساس بررسی صورت گرفته، تاکنون نوشته‌ای با عنوان «روش های کشف مبانی فهم حدیث» یافت نشد. نگارنده با به کارگیری روش توصیفی – تحلیلی در آثار محدثان، حدیث‌پژوهان و استنادکنندگان به حدیث، راه‌های دستیابی به مبانی فهم حدیث را ارائه کرده است. راه‌های دستیابی مبانی فهم حدیث، عبارتند از: تصریح پژوهشگر به مبنا، دقت و تأمل در فهم پژوهشگر از حدیث، توجه به لوازم رأی پژوهشگر، دقت در رأی و مستندات پژوهشگر، تأمل و دقت درتوجیه و تأویل حدیث از سوی پژوهشگر، توجه به رفتار و گفتار استناد کننده به حدیث و آشنایی با آرا و اعتقادات فرقه ها از طریق رجوع به کتب ملل و نحل.