آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

بائول اصطلاحاَ به معنای شیفته و شیدای حق است. بائول‌ها همچون درویشان و قلندران هندو هستند که خاستگاهشان منطقه نادیا در ایالت بنگال بوده است. بطور کلی، سنت بائولی سنتی تلفیقی و التقاطی است. بائول‌ها از هر سه دین بزرگ شبه قاره هند-یعنی هندویی، بودایی و اسلام که در آن زمان در بنگال شکوفا بودند، متاثر شده‌اند. آن‌ها در عین گمنامی، از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای در عرفان هندو برخوردارند. تاگور شاعر و ادیب هندی در شناساندن بائول‌ نقش بسیار پررنگی داشته است. آزادی از هر قید و بندی ویژگی بارز زندگی عرفانی آنهاست. تصوف یکی از عناصر مهمی است که بعد از ورود اسلام به هند بیشترین تاثیر را بر بائول‌ گذاشته است. در واقع، بائول‌های بنگال محصول نهایی تلفیق و امتزاج اندیشه‌های سهجیه و تصوف است. برخی از شباهتهای که بین عقاید صوفیه و عقاید بائولی وجود دارد از جمله: سماع و رقص و آواز، گورو و مرشد روحانی، آزادی، بدعت و سنت‌شکنی، عالم صغیر بودن بدن و... نشانگر این تلفیق و امتزاج است. در این مقاله با روش کتابخانه‌ای و با ابزار تحلیل و توصیف ضمن معرفی بائول‌ و سیر تصوف در هند و بنگال به میزان تاثیر صوفیه بر بائول‌ها می‌پردازیم .

کتاب مواقف، از جمله کتب شهودی و ذوقی صوفیان به شمار می آید، که در سده چهارم هجری توسط محمد عبدالجبار نفّری تالیف شده است. این کتاب شامل یک سری تعالیم و معارفی است که خداوند پس از آنکه نفّری را در فضایی، که به وقفه تعبیر شده است، قرار می دهد، با زبان نمادین و رمزی او را مورد خطاب قرار داده، به تعلیم وی می پردازد. در کتاب مواقف، سه ساحت شناختی، مطرح می گردد، که علم و معرفت و وقفه می باشد. وقفه، ساحتی است که هر دو ساحت پیشین را در بر می گیرد، و فضایی به کلی دیگر، نسبت به به دو ساحت علم و معرفت می باشد، که در این کتاب به تبیین آن می پردازد، و تفاوت آن را با علم و معرفت بیان می کند. ابن عربی، پس از سه قرن سکوت در مورد نفّری و آثار وی، نخستین کسی بود که از او یاد کرده، کتاب مواقف وی را معرفی می نماید. در این پژوهش اضافه بر ترجمه این کتاب ارزشمند به زبان فارسی، به این موارد پرداخته می شود:1.معرفی نفّری، و پیشینه وی در آثار متقدمین و متاخرین 2.علل سه قرن سکوت در مورد وی 3.مذهب احتمالی وی4.معرفی آثار وی5.بررسی سبک نوشتاری و محتوای کتاب مواقف6.توضیح چند اصطلاحات خاص و پرکاربرد کتاب مواقف، با کمک آثار نفّری7.شرح اجمالی، اصطلاحات عام عرفانی، مورد استفاده در کتاب مواقف، بر اساس کتب اصطلاحی صوفیانه.

این رساله تصحیح تذکره‌ی «جاده العاشقین» تألیف شیخ شریف الدین حسین خوارزمی فرزند و مرید شیخ کمال‌الدین حسین خوارزمی است و دربردارنده‌ی مناقب شیخ صوفی ای است که مروج فعالی در تربیت پیروان خود بود و در این مقام حلقه‌ی پیوند عمده‌ای در سلسله‌ی کبرویه‌ی همدانیه‌ی ذهبیه به شمار می‌رود.این تذکره به قلم شخصیتی است که خود مرید مستقیم پدر و مصاحب دائم اودرسفروحضراست، بنابراین منبع مهمی برای شناخت سلسله کبرویه همدانیه در ماوراءالنهر(آسیای مرکزی) به شمار می‌رود. از مهمترین منابع مولف می‌توان به کتاب مفتاح الطالبین محمود غجدوانی اشاره کرد و به لحاظ سبک نوشتار، اثری منثور و آمیخته به نظم است. این رساله مشتمل بر پیشگفتار، مقدمه،‌ متن اصلی و تعلیقات است. در مقدمه سعی شده علاوه بر معرفی کامل شیخ شریف‌الدین حسین خوارزمی(بخش دوم) و معرفی کامل تذکره‌ی جاده العاشقین (بخش سوم) با استعانت از مستندات، از چهره‌ی سه عارف بزرگوار(کمال‌الدین حسین‌بن‌حسن خوارزمی، کمال‌الدین حسین بن شهاب‌الدین خوارزمی و تاج‌الدین حسین تبادکانی خوارزمی) که هم‌نامی آن‌ها موجب اختلاط شخصیت تاریخی آنها گشته، ابهام‌زدایی شود.

در این جستار عناصر دین‌شناسی عبدالکریم جیلی، عارف محقق قرن نهم (م. 826)، مورد بررسی قرار گرفته است. باتوجه به عارف بودن جیلی، الگوی دین‌شناسی عرفانی و جایگاه آن در ساختار سه‌گانه دین بیان شده است. همچنین، توجه جیلی به مسئله وحدت ادیان ریشه‌یابی شد که تحت تأثیر نظریه اله‌المعتقد و انسان کامل ابن‌عربی بود و جیلی در گزارش خود از ادیان (بت‌پرستان، اهل طبایع، دوگانه‌پرستان، براهمه، یهود، مسیحیت و ...) بر همین مبنا و نیز بر مبنای تأویل نظریات جدیدی ارائه داده است. در این میان، تفسیر جیلی از دین اسلام، تفسیر ویژه‌ای است. با توجه به اهمیت حقیقت محمدی در دیدگاه‌های جیلی، او تعبیر «دین کلی» را در مورد دین اسلام به کار برده و دین سایر انبیاء را «دین جزئی» دانسته است. علاوه‌براین، جیلی در مباحث دین‌شناسی خود از یک جهت به فرجام انسان‌ها و از جهت دیگر به تفسیر برپایی قیامت و مسئله برزخ پرداخته است. باتوجه به رحمت و مغفرت واسعه خداوند، از نظر وی همه انسان‌ها درنهایت سعادتمندند. همچنین باتوجه به دیدگاه وحدت‌وجود، او معتقد است تمامی انسان‌ها در صراط مستقیم قرار دارند، لذا سعادت شامل همه انسان‌ها می‌شود. البته منظور از این سعادت، سعادت مقید است که درمقابل سعادت تام قرار دارد. ازنظر جیلی سعادت بدون شقاوت و از حیث اطلاق مختص به دین اسلام است.

در این جُستار مولفه­های دین­شناسی صدرالدین محمد شیرازی معروف به ملاصدرا (1050ق) در ذیل سه مبحث خودشناسی، مفهوم سفر و نظریه وحدت ادیان مورد بررسی قرار گرفته است. خودشناسی با فهم تجرد نفس مرتبط است یک از برترین نتایج آن خداشناسی است. اصطلاح سفر به معنای سلوک به سوی خدا، با حقیقت دینداری پیوندی عمیق دارد تا آنجا که وی در تعریف دین سلوک به سوی وجود حقیقی را مطرح می کند که در طی آن سالک از خود مجازی به خود حقیقی سفر می­کند. بدین ترتیب کمال انسان با اکمال دین از جهت وصول به ولایت و مقام احسان نسبتی مستقیم دارد. همچنین در این پژوهش به نظریه وحدت ادیان در آثار ملاصدرا به عنوان نظریه­ای عرفانی نگریسته شده است. مطابق این نظریه که از وحدت وجود منتج می شود، مردم بر هر دین و آیینی که باشند تنها حق را می پرستند و در قیامت حق تعالی برای همگان حتی مشرکان، در صورت معهودشان تجلی خواهد کرد.

نوشتار حاضر به بررسی احوال سه صوفی همنام یعنی کمال‌الدین حسین‌بن‌حسن خوارزمی، کمال‌الدین حسین‌بن‌شهاب ­الدین خوارزمی و تاج­الدین حسین خوارزمی تبادکانی که احوال آن­ها در منابع خلط شده، می ­پردازد. اصلی­ ترین مسئلۀ این مقاله بررسی قطبیت سلسلۀ کبرویه پس از حاجی محمد خبوشانی، براثر اختلاط احوال دو صوفی به نام کمال­ الدین حسین خوارزمی و تاج‌الدین حسین تبادکانی است، که اولی قطب سلسله حسینیه همدانیه کبرویه و دومی یکی از اقطاب کبرویه ذهبیه بوده ­اند. همچنین این مسئله با توجه به ­اینکه شیخ محمد عارف (محمد کارندهی) جزء مریدان هر دوی آن­ها بوده، دارای اهمیت است، اما با توجه به همنام بودن این دو صوفی، برخی منابع احوال آن­ها را باهم درآمیخته، به­ طوری­که در بسیاری از موارد احوال آن­ها را به­ جای یکدیگر ذکر کرده ­اند. این نوشتار می­ کوشد ضمن تبیین احوال این دو صوفی، درباره قطب احتمالی این سلسله که در منابع سلسله ذهبیه از آن نام برده شده به گمانه ­زنی بپردازد.

سلطنت معنوی"" از تعابیری است که قاضی سعید قمی در مورد امامت به کار برده است، این مفهوم با سلطۀ امام در عالم امر الهی یا همان ملکوت رابطۀ مستقیمی دارد. به همین دلیل عنوان ""سلطان"" در زیارت نامه ها و توسلات شیعی همانند ""الولی المرشد"" خطاب به امام هشتم (ع)، حکایت از جایگاه خاص آن حضرت (ع) برای هدایت و ارشاد اهل سلوک دارد. برای پی بردن به این جایگاه، روایتی از آن حضرت (ع) در تعریف سکینه مورد بررسی قرار گرفته است. مطابق این حدیث، صورت و وجهه ای الهی برای مؤمنان نمایان می شود. در این جستار ضمن شرح حدیث رضوی، شواهدی از مکاشفات اهل معرفت، ارائه شده است دالّ براینکه، یکی از کامل ترین صورت های سکینۀ قلبیه، چهره نورانی شمس الشموس ولایت امام علی بن موسی الرضا (ع) می باشد

این تحقیق در معرفی آرای عرفانی عبدالکریم جیلی - عارف شهیر قرن هشتم و نهم هجری صورت گرفته است. از آنجا که مهم ترین بعد عرفای جیلی، تاثر او از آرای ابن عربی است ، برای مشخص شدن میزان اصالت آرای جیلی،دیدگاه های اساسی وی در سه محور هستی شناسی، جهان شناسی و انسان شناسی با نظریات ابن عربی مقایسه ، و تفاوت و تشابه دیدگاه ها بیان شده است . به طور خلاصه وجوه اشتراک و افتراق جیلی با ابن عربی بدین قرار است. وجوه اشتراک: 1. از حیث روش شناختی هر دو عارف، در بیان و طرح مباحث از شیوه تاویل استفاده کرده اند. جیلی در مقدمه کتاب الانسان الکامل، اهمیت زبان اشاره را در رساندن معانی به صاحبان فهم گوشزد کرده است. 2. درک هستی با شهود عرفانی میسر می شود و این ادراک با اصطلاح عرفانی «وجد» و «وجود» بیان شده است. هر یک از وجود ، عالم و انسان در حکم آینه هایی تو در تو هستند و انسان با شهود خود، عالم و هستی مطلق را نیز درک می کند. 3. از حیث معرفت شناسی هر دو عارف ، ماهیت شناخت را تنها کوششی برای نزدیک شدن به حقیقت می دانند و نه دستیافتن به کل آن. از دیدگاه ابن عربی ، چون خدا مجمع اضداد است، پس عارف به او نیز در شناخت خود متصف به اضداد می شود، هم ، می داند و هم نمی داند. جیلی نیز با استناد به تجلیات نامتناهی الوهیت ، ادراک تفصیلی را در مورد ذات منتفی می داند. 4. خداشناسی هر دو عارف همانند معرفت شناسی میان نفی و اثبات در نوسان است. تنزیه و تشبیه لایق مقام الهی ، تنها در وجود انسان تحقق می یابد. به همین دلیل آیه لیس کمثله شی (شوری: 11) به مقام انسان کامل مربوط می شود. 5. خداشناسی در نهایت به شناخت انسان کامل منتهی می شود. به تعبیر دیگر خدا در مرحله ظهور در انسان شهود می شود و حد معرفت الله چیزی جز این نیست. جیلی معتقد است ، شهود خدا در انسان ، کامل ترین نوع شهود است. 6. انسان کامل و حقیقت محمدی همان وجه الله است که در غیب وجودی انسان پنهان است و با فنای نفس نمایان می شود. 7. به تعداد نفوس انسانی ، شناخت های متنوعی از خود و خدا وجود دارد. به تعبیر جیلی هر کس مطابق عین ثابت خود ، راهی به سوی خدا دارد . این همان مطلبی است که ابن عربی تحت عنوان اله المعتقد از آن یاد می کند. وجوه افتراق: 1. جیلی معرفت خدا را منوط بر شناخت وجود می داند . این کلام مشابه برهان صدیقان ابن سیناست که از خود وجود،